Жиркова Евдокия Константиновна

 

Улуу Өктөөбү кытта эт саастыы аҕыс оҕо тапталлаах ийэтэ, элбэх сиэн, хос сиэн, хос-хос сиэннэр  эйэҕэс эбээлэрэ, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ Жиркова Евдокия Константиновна бэйэтин дойдутун улахан патриота,нэһилиэгэр  ытыктанар кырдьаҕас этэ.Өр сылларга Сыымах отделениетыгар биир эппиэттээх учаастакка- сүөһү көрүүтүгэр таһаарыылаахтык , үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Кини кэргэнэ Петр Николаевич колхоз төһүү үлэһитэ этэ.Уонтан тахса сыл Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт ытыктанар туруу үлэһит, элбэх оҕолоох ыал аҕа баһылыга этэ.Иккиэн үлэ ыстахаанабыстара, удаарынньыктара этилэр.Аҕа киһи эрдэ ыалдьан олохтон туораабыта. Онон кэргэнэ Евдокия Константиновна аҕыс оҕотун соҕотоҕун атахтарыгар туруортаабыта. Кини сааһыран иһэн олохтоох музейы, кыраайы үөрэтэр  оскуола оҕолорун кытта ыкса сибээстэһэн, төрөөбүт нэһилиэгин историятын суруйтарбыта. Сэрии, сут-кураан сылларыгар олорон, үлэлээн ааспыт бэйэтин көлүөнэтин дьонун-сэргэтин, үөлээннээхтэрин туһунан бэрт элбэх ахтыылары суруйан хаалларбыт хаһан да умнуллубат үтүөлээх! 90 сааһын туолуор диэри өйүн-санаатын ыһыктыбатаҕа, ааспыт кэми олус үчүгэйдик өйдүүрэ,киһини сэҥээрдэр гына бэркэ сааһылаан-ыпсаран кэпсиирэ, сэһэргиирэ.Өссө да элбэҕи суруйтарыаҕы арыый да хойутаан саҕалаабыппыт диэн кэмсинэ саныыбын. Евдокия Константиновна биэрбит матырыйаалларынанМэҥэ-Хаҥалас улууһун 2-с Баатара нэһилиэгэр  «Сэрии кэмин оҕолоро»,»Син-биир сэриигэ курдук…», «Үйэлэргэ өйдөбүнньүк», «Баатара нэһилиэгэ» кинигэлэр бэчээттэнэн тахсан, үгүс дьоҥҥо нэһилиэк ааспыт историятын, кинилэр төрдүлэрин-уустарын, эһэлэрин, эбэлэрин туһунан үтүө өйдөбүлү бэлэхтээтилэр. Үйэ тухары махтал буоллун ытыктыыр, киэн туттар ветераммытыгар Евдокия Константиновнаҕа!                 

                     Тамара Семеновна Колесова , нэһилиэк кырдьаҕастарын сэбиэтин салайааччыта, кыраайы үөрэтэр нэһилиэк музейын төрүттээччи .

Мин ийэм  Жиркова Евдокия Константиновна 1917 сыллаахха алтынньы 14 күнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар II Баатара нэһилиэгэр  Күөлэҕэ «Булгунньахха» төрөөбүтэ. Аҕата  Жирков Константин Андреевич, ийэтэ Мария Павловна Варламова диэн этилэр. Бииргэ төрөөбүт төрдүө эбиттэр. 2 кыыс, 2 уол. Көстөкүүн бастакы кэргэниттэн Егор Константинович, Парасковья Константиновна , иккис кэргэниттэн мин ийэм Евдокия Константиновна уонна быраата Иван Константинович  диэн оҕолордооҕо. Кыра быраата Жирков Иван Константинович Сыымахха кэргэннэнэн, 3 оҕоломмута. Ийэлээх аҕалара  эрдэ ыалдьан өлбүттэрин кэннэ, быраатынаан тулаайах хаалбыппыт. Улахаттара кэргэннэнэн, Тааттанан, Чурапчынан туспа ыал буолан барбыттар. Ол иһин кыралар аҕаларын убайыгар Лэгэнтэйгэ иитиллибиттэр. Инньэ гынан оскуолаҕа үөрэммэтэх. Аҕата бэйэтин кытта илдьэ сылдьан уол оҕо бары үлэтин үлэлииргэ үөрэппит. Аҕата тимир ууһа этэ. Айан чаанньыгын, суханы, мас тарааҕы, сүгэни, баһымньыны оҥорор этэ, онно ийэм  күөрт күөртүүр эбит.

1936 сыллаахха быраатын иитээри, огдообо киһиэхэ аҕабар Жирков Петр Николаевичка  кэргэн тахсыбыт.

Бастакы сэриигэ 1941 с. эдэр кыахтаах дьон сэриигэ барбыттар. Онтон үгүстэрэ сэрииттэн төннүбэтэхтэр. Ол кэнниттэн үлэ фронугар эмиэ элбэх киһи барбыта. Аҕам быраатынаан эмиэ барбыттар.  Сэрии бириэмэтигэр уот кураан турбута,сут буолбута.  Дьахталлар, оҕолор, эмээхситтэр, оҕонньоттор Күөлэҕэ Туйах Хатаабыт диэн сайылыкка хаалбыттар. Жиркова Анна Самсоновна кэргэнинээн Жирков Константин Даниловичтыын, Жиркова Федора Демьяновна, Жирков Николай Данилович, кыыһа Мария Николаевна Жиркова- арыыһыттыыр этэ. Аҕата Николай Данилович  биригэдьиир этэ. Кийиитэ Жиркова Анна Николаевна ыанньыксыттыыра. Ийэм аах  биригээдэлэрэ от охсуутугар сылдьыбыта. Онно от охсуутугар бааллара: Заровняев Степан Осипович, Жирков Фёдор Яковлевич, Заровняев Дорофей Осипович. Ийэм быраата Иван Константинович уонна Василий Петрович Заровняев оҕус сиэтиитигэр сылдьыбыттара. От мунньааччыларынан Колесов Лука кэргэнинээн Колесова Аграфена Лукиничналыын, Заровняева Мария уо. д. а. сылдьыбыттара. Сарсыарда күн тахсыан иннинэ ходуһаҕа киирэллэрэ, киэһэ үс туман түһүөр диэри от кэбиһэр этилэр.

Кыһынын Табыкай өтөҕөр кыстаабыттара. Ийэм сүөһү аһаппыт. 1941-1942 сылларга 2 сыл Заровняева Мотрёналыын, Савельева Вера балтыныын Александралыын субан сүөһү көрбүттэрэ. Онтон сэрии үһүс сылыгар 1943 сыллаахха Баатараҕа ийэм  Савельева Вера балтыныын Александралыын уонна Заровняева Мотрёналыын ыам ыйыгар оҕуһунан көһөн киирбиттэр. Чараҥҥа Васильев Степан Николаевичтаахха бары дьукаах олорбуппуттар. Манна киирэн эмиэ от охсуутугар сылдьыбыттар. Кыһынын оскуолаҕа, балыыһаҕа, кулуупка тыаттан оҕуһунан мас тиэйэллэрэ, үрэхтэн муус ылан бэйэлэрэ таһаараллара.

От охсуутугар дьахталлартан бааллара: Емельянова Анастасия, Варламова Марфа Герасимовна, Заровняева Марфа Ивановна, Попова Дария Семёновна, Попова Александра – Бэккэллэ Уйбаан кэргэнэ,Эр дьонтон  Попов Константин Прокопьевич, Емельянов Байбал, Санников Роман Прокопьевич, Васильев Степан Николаевич оту  охсубуттара. Председателинэн Захаров Степан Андреевич, биригэдьииринэн — Васильев Христофор Николаевич, суотчутунан — Захаров Тимофей. Онно оҕолор эмиэ бааллара: Захаров Григорий, Жирков Иван, Васильев Николай- от мунньуутугар, кэбиһиитигэр сылдьыбыттара.

Саас хаар типтэрэллэрэ, онно ыаллар балбаахтарын тиэйэн илдьэн бааһынаҕа 1м тэйиччи туруортаан иһэллэрэ, оҕонньоттор титиригинэн ардьаа оҥорон биэрэллэр- сиик типтэрэр – ону эмиэ туруораллара.. Кыһын буоллаҕына тыаттан мас тиэйэн киллэрэн, дьиэ таһыгар бөппүрүөк эрбиинэн эрбииллэрэ. Уонна уончалыы көлөлөөх тахсан от тиэйэн фермаҕа киллэрэллэрэ. Саас бурдук ыһыытыгар сылдьаллара. Бэйэлэрэ суханан тиэрэллэрэ, ыһаллара. Ырыалга сэрии бириэмэтигэр, ийэм 5 ыанньыксыт сүөһүтүн аһаппыта, ойбонун тэспитэ. 3 уһун ньолбуһах ойбону тэһэрэ. Аҕабыт фермаҕа от тиэйэрэ. Ол саҕана ферма сэбиэдиссэйэ Петр Андреевич Баишев этэ. Онно арыыһытынан Ходулова Вера Алексеевна үлэлээбитэ. Ыанньыксыттар  Заровняева Феодосия, Захарова Евдокия Тимофеевна, Захарова Прасковья Тимофеевна, Захарова Феодосия Прокопьевна, Заровняева Прасковья Прокопьевна бааллара. Биригэдьиринэн  Заровняев Иван Гаврильевич үлэлээбитэ. Онтон кэлин сэрии кэнниттэн эмиэ . от үлэтигэр, бурдук ыһыытыгар, сүөһү көрүүтүгэр биригээдэҕэ  үлэлээбитэ. Сэрииттэн дьоннор төннөн кэлбиттэрэ. Ол кэмҥэ  ийэм аах Атыыр тириитэ сайылыкка сайылаабыттара. Онно эмиэ от муспута, бурдук баайыытыгар сылдьыбыта. Онно Баишев Петр Андреевич биригэдьиир эбит.

Кыайыынан сибээстээн, ийэбэр аан маҥнай Сталин мэтээлин Совет председателэ Попов Петр Павлович туттарбыта. Ол 1947 сыллаахха этэ. Маннык хорсун-хоодуот саха дьахталлара сэриигэ барбыт кэргэттэрин солбуйан, тыа сиригэр  хара үлэни үлэлээн, колхоз баайын хаҥаппыттара, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр тыылга кыайыыны уһансыбыттара.

Кэргэнэ  Жирков Петр Николаевич эрдэ өлөн, 8 оҕолоох тулаайах хаалбыта. Өр кэмҥэ ыанньыксыттаабыта.Пенсияҕа тахсыар диэри биһиги  улаатан көмөлөспүппүт . Ийэм аҕыс оҕолоох аҥардас хаалан баран, дьулуурдаах, тулуурдаах, кыахтаах, хорсун санаалаах буолан, атахпытыгар туруоран, киһи-хара оҥортообутугар күн-бүгүн оҕолоро, сиэттэрэ  бары махтанабыт. Билигин ийэбит аатын ааттатар сиэннэрдээх , хос сиэннэрдээх, хос-хос сиэннэрдээх толору дьоллоох эбээ . Ийэм Евдокия Константиновна 2008 сыллаахха атырдьах ыйын 20 күнүгэр 91 сааһыгар олохтон туораабыта.

Ийэбит наҕараадалара:

1967 с. — үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрин иһин Улуустааҕы тыа хаһаайыстыбатын министерствотын грамотата;

1977 с. – Октябрьскай революция 60 сылыгар Бочуотунай грамота;

1982 с. – «СССР 60 сылынан» Герой Попов совхоз аатыттан эҕэрдэ сурук;

Саха Республикатын военнай комиссариатыттан, генерал – майор В.Попов аатыттан Почётнай грамота. 2001 с.

Улуу Кыайыы 40, 45 сылларынан эҕэрдэ суруктар.

Юбилейнай мэтээллэр.:

«Улуу Кыайыы 30 сылыгар» 1975 с.

«Улуу Кыайыы 40 сылынан» 1985 с.

«Улуу Кыайыы 50 сылынан» 1995 с.

«Улуу Кыайыы 60 сылынан» 2005 с.

«Маршал СС Жуков»

Ону таһынан элбэх оҕотунан элбэх мэтээллэрдээх, үлэҕэ килбиэнин иһин элбэх эҕэрдэ суруктардаах.

 

 

 

Автор:  М.П.Попова Мария Петровна