Жирков Петр Николаевич (1893-1961 гг.)

 

Мин аҕам Жирков Петр Николаевич 1893 сыллаахха Мэҥэ –Хаҥалас оройуонугар II Баатара нэһилиэгэр  Күөлэҕэ «Сотоҕо » төрөөбүтэ.Сайылыга –Туйах Хатаабыт.Аҕам төрүттэрэ ордук сылгыны өрө туталлар эбит. Удьуор сылгыһыттар. Мин аҕам үйэтин тухары куонньуктаан , сылгыны миинэр миҥэ, көлө оҥостон тэлэһийэн  сырыттаҕа.Онтон уола Петр Петрович үйэ чиэппэрэ сылгыһыттаан аҕатын туйаҕын хатардаҕа. Аны сиэнэ Василий Петрович бааһынай хаһаайыстыба тэринэн , саха ынаҕын, сылгытын  иитэн өбүгэлоэрин дьарыгын сайыннарара хайҕаллаах.

Аҕам мин ийэбин Евдокия Константиновнаны 1936 сыллаахха кэргэн ылбыт. Ийэм дьоно өлөн, быраатынаан тулаайах хаалбыттар. Аймахтара сүбэлээн, кэргэн биэрбиттэр. Икки кэргэнэ өлбүт огдообо киһиэхэ кэргэн тахсыан баҕарбатах.  «Эйигин  оҕо батыһыннарыылаах киһини ким кэргэн ылыай? Сүүрбэ сыл аҕата туох буолуой? Доруобай, чэгиэн киһи эйигин кырытыннарыаҕа»-диэбиттэр.

Аҕам кэргэн ылаат, Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас тиэйиитигэр хас да сыл субуруччу сылдьыбыта, барыта уон икки сырыыны оҥорбута диэн ийэм кэпсиирэ. 1936-1942 сылларга өрөспүүбүлүкэ бары холкуостара Алдан, Томмот, Ааллаах Үүн , Охотскай Перевоз көмүһү хостуур бириискэлэрин аһынан-үөлүнэн хааччыйар соруктаах этилэр. Иккис Баатара нэһилиэгин холкуостаахтара сыл ахсын Ааллаах Үүҥҥэ  40-50 атынан таһаҕас тиэйэллэрэ.Алтынньыга , кыһыҥҥы суол турбутун кэннэ таһаҕастарын тиэнэ Дьокуускайга киирэллэрэ. Кыһыҥҥы суолунан Ааллаах Үүҥҥэ бараллара уонна муус устарга өрүс суола сабыллыан иннинэ төннөллөрө. Ити курдук аҥардас 1941-1942 сыллаахха оройуон холкуостара Ааллаах Үүн үлэһиттэригэр 2945 тонна таһаҕаһы тиэрдибиттэрэ. Ити сыыппараҕа аҕам сырата-сылбата, көмүс көлөһүнэ эмиэ тоҕуннаҕа диэн киэн туттабын. Айан унньуктаах , үгүс кыһалҕалаах, эппиэтинэстээх этэ. Нэһилиэктэртэн саамай күүстээх-уохтаах, сытыы-хотуу, атаҕастаппат, бэйэтин иннин көрүнэр, чиэһинэй, эппиэтинэстээх дьону талаллара үһү.  Аҕам ийэбэр кэпсииринэн, суол былдьаһыгар араас быһылаан тахсыан, аттарын да , таһаҕастарын да былдьатыахтарын сөп үһү. Онон сатаан сылдьар, өйдөөх-төйдөөх , сатабыллаах , сэрэхтээх буолар наада эбит. Эрдэттэн бэлэмнэнэллэр эбит. Сылаас таҥас тиктэрэллэрэ, ас-үөл ылаллара, тулуурдаах аттары илдьэ сылдьаллара, сыарҕаларын көрүнэллэрэ.»Восток-Золото» уонна «Холбос» ыскылааттарыттан таһаҕас тиэнэн баран,40 көһү айаннаан, Чөркөөххө тиийэллэр. Охотскай Перевозка диэри 2543 биэрэстэни айанныыллар, салгыы Ааллаах Үүҥҥэ 400 биэрэстэни бараллар. Айаннарын  устатын тухары 20 сиргэ тохтоон, аттарын аһатан, сыарҕаларын көрүнэн, бэйэлэрэ чэйдээн, сынньанан ааһаллар. Төрүт Суордаахтан (Охотскай Перевозтан 190 биэрэстэ) Сэттэ Дабаан диэн ааттаах хайаны дабайыы эрэйэ саҕаланар. Икки хайа хапчаанынан 12 биэрэстэ барыллыахтааҕа. Кирилиэс курдук өрө дабайан иһиэхтээхтэр. Олус кутталлаах айан эбит. Атыҥ атаҕын сыыһа үктэннэҕинэ, сыарҕалыын, аттыын хайа хаспаҕар түһэн өлүөххэ сөптөөҕө. Ардыгар мөлтөөбүт аттан таһаҕаһы атын акка көһөрүү, таһаҕаһы анньыалаһыы, сосуһуу, аны хайаны таҥнары түһүүгэ эмиэ эрэйдээх,сыарҕаҕа туормас оҥороллор эбит. Кырынаастыыр, Муус Күөл симиэбийэлэр ортолоругар 7 биэрэстэ уһуннаах Силлиэмэн диэн сиргэ эмискэ күүстээх силлиэ түһэр эбит. Оччоҕуна хайа үрдүттэн киһи төбөтүн саҕа бөдөҥ таастар түһэллэр. Ити сири кэпсэппэккэ да, сөтөллүбэккэ, ытырдыбакка да ааһаллара үһү. Ааллаах Үүн суолунан сэрии иннинэ , сэрии кэннинэ  да  умнаһыттар, хаайыылаахтар, бырадьаагылар элбэхтик айанныыллара. Кинилэр дьону халыыллара, уораллара. Ол иһин хонор сиргэ түүннэри таһаҕастарын, аттарын харабыллаан аанньа утуйбаттара. Охотскай Перевозтан 70 биэрэстэлээх сиргэ тоҥмот уулаах тарыҥ баар. Ахсынньы бытарҕан тымныытыгар муустаах ууну этэрбэһинэн кэһэ сылдьаллара. Ити курдук 170 биэрэстэни быһа сэттэ хайаны дабайыы, муустаах ууну кэһии- барыта таһаҕас тиэйиитигэр сылдьыбыт дьон доруобуйатын алларыппыта: бары кылгас үйэлэммиттэрэ, 50-60 саастарыгар өлбүттэрэ. Таһаҕасчыттар таһаҕастарын туттардахтарына, дьэ «һуу» гыналлара. Төттөрү төннөргө эмиэ итинник эрэй этэ. Аһыыр астара, аттара сиир отторо бүтэн, аттыын-киһилиин ыран-дьүдьэйэн сыккырыыр тыыннара эрэ ордон төннөөхтүүллэрэ. Аҕам хас бардаҕын ахсын таһаҕаһын энчирэппэккэ, барытын туттаран , хайҕал сурук, бириэмийэ ылара. Буолускай сылабаар, сыыҥкабай баалынай, иистэнэр массыына бэлэх ылбыта күн бүгүнүгэр диэри  аҕам туһунан сырдык  өйдөбүл буолан хараҕы үөрдэ тураллара олус үчүгэй. Ийэм кыра сырыттахпына, сотору-сотору ахтан аһарааччы. Онон дьиэ-кэргэҥҥэ кэриэс  мал буолан, биһиэхэ аҕа диэн күндү киһи баар буола сылдьыбытын туоһута буолан турдахтара…

Петр Николаевич сэрии саҕаланыытыгар 48 саастаах этэ. Онон буолуо уоттаах сэриигэ сылдьыбатаҕа. 1942 сыллаахха Дьокуускай куоракка трудовой фроҥҥа ыҥырыллыбыта. Дьокуускай  авиапордун, суолун тутуутугар, кирпииччэ үктээһинигэр үлэлээбитэ. 1945  сыллаахха дойдутугар “ Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин “ мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Салгыы сэрии кэннинээҕи сылларга дойдуну чөлүгэр түһэриигэ “Октябрь” колхозка араас  күүстээх үлэни үлэлээбитэ.

Аҕам сүрдээх үлэһит, чулуу ыстахаанабыс этэ. Бастыҥ от охсооччу, кыайыгас-хотугас сылгыһыт. Ону туоһулуур үгүс элбэх саһарбыт Махтал суруктар бааллара. Учуутал Яков Прокопьевич Петров ахтарынан, аҕам күҥҥэ 2 га сири охсоро үһү. Хотуурун суола ырааһа, кэтитэ бэрт эбит (ийэм этэринэн, ону быраатым Гавриил утумнаабыт үһү). Үлэни бүтэрэргэ дьулуурдааҕа, кыайыгаһа, өсөһө, аны киэҥ-холку көҕүстээҕэ, кыыһырар, оҕолоругар хаһыытыыр диэни сатаабат эбит. Эгэ, таһыйыа баара дуо? Дьиэҕэ-уокка саҥата суох гынан баран, дьоҥҥо киирдэҕинэ кэпсээннээх-ипсээннээх эбит. Үтүө санаалаах, аламаҕай майгылаах буолан, дьон-сэргэ сөбүлүүрэ үһү. Өрүү үлэҕэ-хамнаска, айаҥҥа-сырыыга сылдьыбыт буолан, биир сиргэ өр тулуйан-тэһийэн олорбот эбит. Сааһыран баран, Чараҥҥа дьиэ туттубут. Күөлэттэн дьонун дьиэтин Сототтон көһөрөн киллэрэн салҕаабыт.. Ийэм барахсан миигин төрөөн баран, саҥа дьиэлэнээри күнүстэри-түүннэри ханаппаакылаан, хайан, сууйан-тараан үлэ бөҕөтүн көрсүбүт. Ийэм: «Бу дьиэҕэ киирбиппэр дыбарыаска киирбит курдук дьолломмутум»,-диирэ. Аҕам туттубут дьиэтигэр сэттэ сыл олорон баран, куртаҕынан ыалдьан, 1961 сыллаахха  муус устар ыйга 68 сааһыгар бу дойдуттан арахсыбыта.

Аҕам Жирков Петр Николаевич хорсун, үтүө быһыыларын туһунан суруйаммын, ыччат дьонугар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр, хос-хос сиэннэригэр анаан аҕам сырдык мөссүөнүн арыйаммын, тапталлаах аҕам үтүө аатын-суолун үйэтиттим дии саныыбын. Аны сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, хос-хос сиэннэрэ мин суруйуубун ааҕан, билэн, маннык үтүө, үлэһит, көнө, судургу, сэмэй, хорсун, өһөс, кытаанах, дьулуурдаах, кыахтаах, күүстээх-уохтаах, өйдөөх, сатабыллаах эһээлээх, хос эһээлээх, хос-хос эһээлээх этибит диэн кини аатынан киэн тутта, сүгүрүйэ улаатыахтара, үүнүөхтэрэ-сайдыахтара, үтүө холобурун батыһыахтара, аатын үйэтитиэхтэрэ диэн эрэнэбин.

 

 

Автор:М.П. Попова Мария Петровна