Заровняева Марфа Афанасьевна (1928 г.р.)

Мин 1928 сыллаахха от ыйын 21 кµнµгэр Уус-Алдан оройуонун I Курбуґах нэґилиэгэр Пухов Василий Васильевич дьиэ кэргэнигэр тіріібµтµм. Биир сааспын туола иликпинэ Хоро нэґилиэгэр Илин ¥рэххэ олорор ийэм Евдокия Афанасьевна тЄЇЇіріппµттэрэ – эґэм Бурцев Афанасий Степанович, эбэм Бурцева Мария Егоровна иитэ ылан бэйэлэрин анныларынан суруттарбыттар. Бииргэ тіріібµт алтыа этибит. А±абыт 1936 с. ілін тулаайах хаалбыппыт. Эґэбит балыктаан, куобахтаан иитэлээбитэ, µірэттэрбитэ.

1937-1941 с.с. Хоро начальнай оскуолатын µірэнэн бµтэрбитим. Ол саас Аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаабыт а±а дойдуну кімµскµµр улуу сэрии са±аламмыта. Ону кытта сут кураан сатыылаабыта. ¥лэґит ийэбит балыстарын батыґан Дьокуускай куоратынан, Намынан, Мµрµнэн µірэнэн 1947 сыл сааґыгар Мµрµ орто оскуолатын бµтэрбитим.
А±а дойдуну кімµскµµр улуу сэрии содулугар оскуолалаларга учуутал тиийбэт буолан, биґигини Мµрµ орто оскуолатын иккис буупуґун (уон µґµі этибит) 1947 сыллаах 굴µн оройуоммут оскуолалаларыгар учууталлата ыыталаабыттара. Ґгµспµт салгыы педагогическай, учительскай институттарга µірэнэн, учуутал идэтин ылан, оскуола±а олохпутун анаабыппыт. Мин Чэриктэй начаалынай оскуолатыгар анаммытым. Сэбиэдиссэй Троев Иннокентий Михайлович этэ.

Биир сыл µлэлээт, 1948 сыл 굴µнугэр Якутскайдаа±ы учительскай институтка литературнай факультетка саха салаатыгар µірэнэ киирбитим. Биґиги саха салаатыгар уон тірдµі этибит. Уус — Алдантан мин уонна Кривошапкин Иннокентий Ильич. Кууруспутун саха народнай поэта Семен Петрович Данилов салайара. Куурсунан тµспµт хаартыскабыт Семен Петрович айымньыларын I томугар киирбит этэ. Олус сонун, интириэґинэй лиэксийэлэри Григорьев Никита Спиридонович, Н.А.Ааллаа±ыскай, Винокуров, А.Е. Мординов, М.А.Чудинова, Георгий Башарин уо.д.а. аа±аллара. Саха чулуу дьоннорун тылларын-істірун истибиппинэн киэн туттабын. Кууруспутугар педучилищены бµтэрэн оскуолаларга µлэлээбит дьоннор бааллара. Сµрдээх иллээх-эйэлээх этибит. Биґиги ортобутуттан Спиридонов Иван Григорьевич ученай-литературовед, суруйааччы µтµітэ, Федот Аргунов композитор тахсыбыттара. Кинилэринэн киэн туттабын, µтµі ійдібµл оІостон кэпсиибин.

¥гµс µілээннэхтэрбит биґиги ортобутугар суохтар, урут-хойут олохтон туораабыттара. Тіріібµт сахаларын тыла, литературата сайдарыгар сэмэй кылааттарын киллэрэн аастахтара.

1949 с. саас µірэхпин бµтэрэн оройуоммар ананан µлэлии кэлбитим. Бастаан Суоттуга Кыґыл Кырдал 7 кылаастаах оскуолатыгар, онтон ДµпсµІІэ 4 сыл, Найахыга 2 сыл, Сыырдаахха 4 сыл, Курбуґахха 1 сыл µлэлээбитим. Дµпсµн оскуолатыгар кылаас аайы 30-тан тахса о±о µірэнэрэ. Кинилэр Найахы, Баата±ай, £нір оскуолларыттан сэрии кэннинээ±и кэм буолан бэйэбититтэн 4-5 сыл балыс гимнастеркалаах уолаттар кэлэн µірэнэллэрэ. Сэрии кэннинээ±и ыарахан сыллар этилэр. Учебник тиийбэт, ханнык да методическай пособие, эбии, кірдірін µірэтэр матырыйаал олох суо±а. ¥ірэтэр о±олорбут тэтэрээт, уруучука да кыайан булуммат этилэр.

Саха тылын уонна литературатын µірэтии саамай кытаанах, эриирдээх-мускуурдаах кэмигэр µлэлээбитим. Бастаан µлэлиирбэр со±отох саха тылын учуутала этим. 30-лыы чаастаах буоларым. Уруок кэнниттэн тµµннэри тэтэрээт бэрэбиэркэлиирбит, уруокка бэлэмнэнэрбит. Аны «башаринизм» кµірэйэн тахсыбыта. Олус уустук кэмнэр этилэр. Революция иннинээ±и µс суруйааччылары А.Е. Кулаковскайы, А.И. Софроновы, Н.Д.Неустроевы националист суруйааччылар, норуот істііхтірі диэн баґаа±ырдан саха литературатыгар улахан охсууну, саха норуотугар кэхтиини оІорбуттара. «Саха µс реалиґа, сырдатааччыта» диэн Г. Башарин ыстатыйатын туора сотон кэбиспиттэрэ.

Оскуола±а фольклор кэнниттэн революция иннинээ±и суруйааччылар µірэтиллэр этилэр, Ыстатыйа саас кулун тутарга тахсыбыт. ¥с суруйааччылары сыыґа µірэппиппит, кинилэр норуот істііхтірі, кулаактыы, баайдыы ійдііх – санаалаах, саІа социалистическай тутулу сібµлээбэт, утарар ис хоґоонноох айымньылары суруйбуттара диэн о±олорго быґаарыахтаах, ійдітµіхтээх эбиппит. Ону ОБКОМтан тахсаннар «Бурцева М.А. урукку ійµн-санаатын илдьэ сылдьар эбит, о±олорго туох да ійдітµµ µлэтин ыыппатах» диэн мунньах, педсовет аайы кириитикэ бі±і буоллулар. «Кыым» хаґыат инники ыстатыйатыгар мин аатым та±ыста, РОНО быыгабар биэрдэ. Ким да сµбэ-ама биэрэр киґи суох. Бары национализмІа балыллыахпыт диэн куттанан саІарбаттар. Ити 50-с сылларга диэри сал±анан барбыта. Онтон ыла µлэлиир да сана киирбэтэ±э, тугу да хайдах да µірэтиэхпин билбэт курдук тууйуллан хаалбытым. Кэлин µксµн начальнай кылаастарга µлэлээбитим.

ЧараІ а±ыс кылаастаах оскуолатыгар кэлин саха тылын уонна литературатын µірэтэ сылдьыбытым. Ол са±анан кабинетнай система киирбитэ. Улахан ыскаап, кинигэ уурар долбуурдар оІоґуллубуттара. Хаґыат, сурунаал ыстатыйаларын, суруйааччылар айымньыларыгар о±олорунан иллюстрациялары, уруґуйдары оІотторон, таблица, схема суруйтаран, суруйааччылар хаартыскаларын мунньан саха тылын уонна литературатын кабинета диэни са±алаабытым. Сахалыы былыргы туттар маллары маґынан оІотторон, саха суруйааччыларын айымньыларын кинигэлэрин хомуйан, хаґыаттан онно сыґыаннаах ыстатыйалары мунньан, альбом оІорон кабинеты методическай матырыйаалларынан хаІаппытым. Суорун ОмоллооІІо, Сергей Васильевка аналлаах аа±ыыларга Суоттуга, Тумулга кыттыбыппыт. Сыл аайы саха тылын нэдиэлэтин ыытарбыт. Кулуубу, нэґилиэк библиотекатын кытары ыкса µлэлэґэн суруйааччыларга аналлаах араас тэрээґиннэри ыытарбыт.

1968 сыллаахтан Чаран оскуолатыгар идэбинэн, арыт пенсия5а тахсан баран начаалынай кылааска, уьатыллыбыт группа иитээччитинэн 1988 с. диэри улэлээн тохтообутум. Пенсия5а 1978 с. тахсыбытым.
1966 с. Тулагы Киллэм сельсоветыгар депутатынан талыллыбытым.
1975 с. «Победитель социалистического соревнования», 1984 с. «Наставник молодежи Хоринского наслега» диэн бэлиэтэммитим.
На5араадаларым:
1978 с. – «Ветеран труда»
1995 с. – «Ветеран тыла»
1978 с. – Почетная грамота от Минпроса РСФСР и республиканского комитета профсоюзных работников просвещения ВШ НУ РСФСР.
1993 с. «За доблестный труд в ВОВ 1941-1945 г.г.»
1995-2010 г. – юбилейные медали
2005 с. – I Хоро нэґилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.
2006 с. – знак «За вклад в развитие образования Усть-Алданского улуса»
2010 с. – знак «Почетный ветеран системы образования РС (Я)»
2010 с. – знак в честь юбилея Якутского губернатора Графта И.И.
2017 с. – памятная медаль «100 лет Октябрьской Революции»
2018 с. – знак «Почетный старейшина Республики Саха (Якутия)»

Билигин I Хоро нэґилиэгин ЧараІ біґµілэгэр олоробун. Ґс кыыстаахпын, 5 сиэннээхпин, 8 хос сиэннээхпин.

 

 

Автор: М.А.Заровняева