Захаров Петр Васильевич (1914 г.р.)

Хос эһээм, Захаров Петр Васильевич, Амма оройуонугар, Эмис нэһилиэгэр 1914 сыл, бэс ыйын 14 күнүгэр төрөөбүт.

Эһээм, Захаров Петр Васильевич, доруобуйатынан сыыйыллан, сэриигэ барбатах. Тыылга хаалан оҕолору, дьахталлары, кырдьаҕастары кытта, Кыайыы туһа диэн үлэлээбиттэрин кэпсиир буолара.

Сут-кураан сатыылаан, аһыҥка туран ыарахан кэмнэр эбит. Күн тахсыыта үлэҕэ киирэн, күн киириитэ үлэттэн тахсан сылдьыбыттар. 1941-1942 сыллаах кыһын «Дьугдьуур көмүһэ» продснаб таһаҕаһын, Усть-Юдоманан, саҥа аһыллыбыт Куруҥ Үрэх бириискэлэригэр таһыыга сылдьыбыт. Продснаб туруорбут усулуобуйата: сыарҕаны толору таһаҕаһы тиэммэтэх көлө отун кыччатан, таһаҕасчыт паегун, хамнаһын эмиэ кыччатан кэбиһии эбит. Олус эрэйдээх айаны 24 атынан алтыа буолан айаннаабыттар. Биригэдьиирдэрэ Захаров Егор Лукич диэн эбит. Хаарыан киһи сэриигэ өлбүтэ диэн эhээм аһыйар этэ. Биир обуос нуормата 500-600кг эбит. Халыҥ хаары кэстэрэн, суолу солоон, тааҥҥа түһэн, түүнүн сиргэ кутаа оттон, кулуһун сылааһыгар утуйан тураллара үһү.

Сайынын от үлэтигэр сылдьар эбит. Сэрии саҕаланнаҕын утаа сайыны быһа от охсон баран, балаҕан ыйыгар бэһиэ буолан от кэбиһиитигэр барбыт. Оччолорго кырдьаҕас Чемезов Егор Васильевич-бугул угааччынан, эhээм от быраҕааччынан, Пестерева Анастасия Егоровна – түсчүтүнэн уонна икки оҕо буоланнар 300 тонна оту кэбиспиттэр. Аны кыһынын тоҥ балаҕаны хаарынан хайан, онно дьиэлэнэн олорон, тохсунньуга диэри малатыылканан бурдук сыстарбыттар.

Ол эрэ буолуо дуо? Биир сайын курааннаан-курааннаан баран, оту ылларыа суохтуу, былыт кэллэҕин аайы ардыы турбут. Хоҥхоойукуга ханнык эмэ от үүммүтүн оттуу сылдьыбыттара ууга барбыт. Эhээбин Пестерев Егор –Дор оҕонньору кытта Кутуйахтаах үрэҕэр уу ылан уонна инчэҕэйдии кэбиһиллэн, кирпииччэ чэй курдук, кэлимсэлэһэ сытыйбыт оту «өрүһүйүҥ» диэн ааттаан ыыппыттар. Дьоллоругар күһүөрү курааннаан, симиллэ сытыйан хаалбыт оту биир да биир миэтэрэ гына кииптии бысталаан, салгыҥҥа оҕустаран куурдубуттар. Кыһынын сүөһү хамаҕатык сиэбит, биир да ыалдьыбатах. Салгыы хаар түһүөр диэри 2500 ц оту кылгас кэм иһигэр оттоон бүтэрбиттэр. Онтон аны Дүлүҥ Отууга үлэһиттэр кыстыыр дьиэлэрин, сүөһү турар хотонун тута барбыттар. Онно балаҕан баҕанатын иинин хаһаары гыммыттара, сир кырсын анна луоҕа бадараан буолан, күрдьэхтэрин оборон ылан баран, соһулла сытар эбит. Сыра-сылба баранар үлэтигэр Наумов Сэмэн оҕонньор күҥҥэ 10 баҕана иинин хаһара үһү. Балаҕаннарын таһынан, 80 сүөһү киирэр хотонун тутан, муҥха саҕана бүтэрбиттэр. Эhээм «Үлэни кыайар дьол. Дьону кытта өйдөһөн, үөрэ-көтө үлэлиир диэн дьол буолар эбит этэ»-диирэ.

Кыһынын фермаҕа сарсыарда эрдэ туран, Ураһалаахтан икки биэрэстэ тэйиччи сытар Тээлэйгэ үс ыанньыксыт ынахтарыгар ойбон тэһэр, ойбон сааҕын ыраастыыр. Онтон кэлэн сүөһү аһатар, ол кэннэ икки оҕуһунан от тиэйэ барар. От тиэйэ барарыгар ферма балбааҕын тиэйэн илдьэн, бааһынаҕа сүөкүүр. Кыһыҥҥы кылгас кэм былдьаһыгар аһыыр-аһаабат сылдьыталыыра баар эбит.

Биир сайын от кэмигэр төгүрүк тулаайах уонна тулаайах аҥардаах оҕолорго звено тэрийэн үлэлэппит. Кэлин ол оҕолортон Захаров Николай Егорович Эмискэ, Новиков Иван Николаевич «Амма» совхозка бэйэлэрэ звено тэрийэн, үлэлэппиттэр. Манна көстөрүнэн, эhээм норуот педагогикатынан ыччаты үлэҕэ ииппит эбит.

«Пятилетка» колхоз төһүү үлэһитэ, Кыайыы туһугар үлэлээбит сырата-сылбата сыаналанан, 1946 сыллаахха сэтинньи 22 күнүгэр ССРС Үрдүкү сэбиэтин ыйааҕынан «1941-1945 сс Килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн наҕараадаламмыт.

Былыр былыргыттан саха киһитэ, тыа сирин олохтооҕо, хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэн, сайынын оттоон-мастаан, кыһынын аһатан, көрөн-истэн баччаҕа тиийэн кэллэҕэ. Кыайыы кэнниттэн олоҕу чөлүгэр түһэрии күөстүү оргуйбут. Эhээм от охсуутугар республикаҕа хаста да бастаан, 1954 с Бүтүн Союзтааҕы тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар баран, кыттыыны ылбыт.

Кини аҥардас от охсооччунан эрэ аатырбатах. Бары үлэҕэ кыайыылааҕынан биллибит. Атын колхозтаахтары кытта сайыннары-кыһыннары суол оҥоһуутугар сыра-сылба бөҕөлөрүн биэрбиттэр. Ол курдук, Хаахый үрүйэтигэр уулаах бадарааны кэһэ сылдьан, тэлгэтии муоста оҥорбуттар. Хоҥхоойуку улахан сиһин, Көҥүс үрэх сис тыатын солоон туоратыыга наһыылканан таһан, элбэх буору куппуттар. Сорох көҥүстэргэ туумба муоста охсубуттар. Бу үлэлэрэ саамай уустуктара уонна ыараханнара эбит. 1960 с тохсунньу 26 к Саха АССР Үрдүкү сэбиэтин Президиумун бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта, элбэҕи кэпсиир. Наҕарааданы Нартахова илии баттаабыт.

Эhээм улахан дьиэ кэргэн амарах аҕата этэ. Эбээбинээн, Захарова Александра Алексеевналыын 10 оҕону төрөппүттэрэ. Эбээм тыыл, үлэ бэтэрээнэ. Сэрии кэмин оҕото буолан, ходуһа ыраастаан, аһыҥканы кытта охсуһан, от мунньан, бугул түгэҕэ харбаан, оҕус сиэтэн-оччотооҕ олох ыараханын билэн улааппыт. Кыайыы буолбутун, Көөкө көрдүгэнигэр сир тиэрэ сылдьан истэн, үөрүү -көтүү буолбут.

Эбээм бэтэринээр этэ. 40-тан тахса сыл, сайынын өҥүрүк куйааска, кыһынын бытарҕан тымныыга фермалары кэрийэн сүөһү хаанын ылан, борооскулары аттаан, төрөөрү моһуогурбут ынаҕы төрөтөн, битэмиин укуола туруоран, сүөһү уулааҕын көрөн, сүөһүгэ аналлаах минеральнай эбиликтэри, искусственнай үүт бороһуогун бэлэмнээн- үлэтэ хара баһаам буолара. Ону таһынан, нэһилиэк кыынньар олоҕор көхтөөхтүк кыттара.

Төрөппүттэрбит улаатыннаран, үөрэттэрэн, үчүгэй дьон, үлэһит буоларбытыгар такайан, билигин эбээ-эһээ буолан олоробут. Бу бэйэтэ сахалыы хорсун быһыы. Кинилэр олорбут олохторо, үлэлээбит үлэлэрэ холобур буолан, кэрэ кэпсээҥҥэ сырыттынар.

 

 

Автор: М. Дорофеева