УОРДЬАННААХ ЫЛДЬАА — ЗАХАРОВ ИЛЬЯ ГАВРИЛЬЕВИЧ (а5ам хос эһэтэ)

«Мин дьаданы кэргэҥҥэ төрөөбүтүм. Оҕо сааһым ол сиэринэн ааспыта. Ийэм — батараак, а5ам — инбэлиит. Ийэм биэс оҕону иитэрэ. Иитиллэр, оҕолорун улаатыннарар
кыһал5атыгар кини дьиэтин-уотун көрөрүн, үлэтин-хамнаһын үмүрүтэрин таһынан, кулаактарга сүөһү көрөрө. Онуоха сылга 10 солк. хамнаһы аахсара. Кыһынны уһун
киэһэлэргэ көмүлүөк оһох сырдыгар баайдарга быа, ат көнтөһө хатара, талкыга тирии имитэрэ». (а. «Алгыстаах Амма Аба5аmа», Бичик, Дьокуускай, 2002 сыл)

Мин  хос хос эһээм Илья Гаврильевич 1910 сыллаахха от ыйыгар төрөөбүт. Улахан уол Василий сүүрбэ биир сыллаахха үрүҥнэри кытта ытыалаһыыга өлбүт. Ол иһин хос эһээм дьонугар көмөлөһө-көмөлөһө, үлэлии-үлэлии Аба5а оскуолатын бүтэрбит.

1929 сыллаахха Покровка5а «Кэккэ» диэн артыал тэриллибит. Онуоха механизатордар — трактористар наада буолбуттар. Анал курска хос хос эһээм үөрэнэ барбыт. Ол кэнниттэн кини «Амма» совхозка түөрт сыл трактористаабыт, кэлин биригэдьииринэн үлэлээбит. Итиннэ Илья Гаврильевич ударник аатын ылбыт, хас да төгүл таһаарыылаах үлэтин иһин бириэмийэлэммит, 1935 сыллаахха эһэбин Аба5а5а ыҥыран ылбыттар. Ол кэмнэ колхозка саамай кыайтарбатах үлэнэн сүөһү иитиитэ эбит. Ити хаалыылаах учаастагы өрө тартараары эһэбин ферма сэбиэдиссэйинэн анаабыттар. Бэрт кылгас кэм иһигэр чахчы таһаарыылаах, түмсүүлээх үлэ тэнийбит. Эһэм чахчы сатабыллаах салайааччы буоларын, колхоһун, нэһилиэгин туһугар туруулаһан үлэлээһин үтүөкэннээх холобурун көрдөрбүт.

Тэрээһиннээх салайааччы Илья Гаврильевич 1936 сыллаахха сүөһү иитиитин үлэһиттэрин Бүтүн Союзтаа5ы сүбэ мунньахтарыгар кыттыыны ылбыт. Итиннэ Саха
сириттэн түөрт эрэ киһи барбыт. Бу Платон Алексеевич Ойуунускай «Дорообо, туйгун кыыс Өрүүчэ» диэн хоһоонугар хоһуйбут — Ирина Дмитриевна Олесова, Уус-Алдан оройуонун «Кыччама» колхоһун ыанньыксыта, эмиэ бу оройуон «Баһымньы» колхоһун председателэ П.М. Павлов, Мэнэ-Хаҥаластан Сталин аатынан колхоз председателэ М.Н.Гермогенов уонна мин эһэм. Хос хос эһэбэр 525 N2 -дээх «Бочуот Знага» уордьаны уонна Киин ситэриилээх комитет Бочуотунай грамотатын Михаил Иванович Калинин туттарбыта. Онтон ыла эһэм «Уордьаннаах Ылдьаанан» ааттанар. Ааттанар чиэстэнэн, ытыктанан, бочуоттанан. «Кыһыл Сэрииһит» колхоз председателинэн үлэлии сырытта5ына Иркутскай куоракка тыа хаһаайыстыбатын техникумугар агроном үөрэ5эр ыыппыттар. Онно эһэм нуучча кыыьын Феоктистаны көрсөн, кэргэн ылбыт уонна үөрэ5ин бүтэрэн төрөөбүт дойдутугар төннүбүт. Эдэр дьон саҥа үлэлээн истэхтэринэ 1941 сыллаахха сэрии са5аламмыт. Эһэм армия5а ылалларыгар көрдөспүт. Ону баара «Эн наадалаах фроҥҥа бааргын» диэн ылбатахтар уонна оройуоннаа5ы партийнай тэрилтэ дьаһалынан Соморсун Чакырыгар «Маяк» колхозка председателинэн ыыппыттар. Оччолорго бу колхоз ыһыллар балаһыанньа5а киирэн олорор кэмэ эбит. Үлэ5э эриллибит, салайар үлэни билбит Илья Гаврильевич колхоһу бөҕүргэтиигэ, өрө тардыыга күүһүн, сатабылын ууран үлэлээбит. Кэргэнин кытта дойду оборонатын бөҕүргэтиигэ заемҥа суруллубут үптэрин больдо5ун иннинэ төлөөбүттэр. Илья Гаврильевич — 800 солк., Феоктиста Ивановна — 350 солк. (Социализм тутуутугар от ыйын 10 кунэ 1941 сыл, «Заем үбүн болдьоҕун иннинэ төлүүллэр» — Платонов).

Колхоз үлэтэ сүһүө5эр туран эрдэ5инэ 1943 сыллаахха хос хос эһэм үлэтин атын киһиэхэ туттаран армия5а ыҥырыллан барбыт. Кини онно милитаристскай Япония Квантунскай армиятын урусхаллааһыҥҥа кыттыбыт. Ити туһунан Илья Гаврильевиһы кытта барыа5ыттан кэлиэр диэри бииргэ сылдьыбыт, биир полка5а сулууспалаабыт киһитэ Гаврил Алексеевич суруйбут: «Илья Гаврильевич Захаровтыын — Уордьаннаах Ылдьалыын бииргэ армия5а баран, биир полка5а сулууспалаан, сэриилэһэн, бииргэ айаннаан дойдубутун булан турабыт. Кэлин олус истинник көрсүһэр этибит. Санаабар, үөрэ-көтө турара бу көстөн кэлэргэ дылы. Бэл сатаан үөхсүбэт үтүө санаалаах, киэҥ кө5үстээх киһи этэ». Сэрии кэмигэр эһэм И.И. Неустроевтыын «Амма оройуонун улэһиттэригэр» диэн ааттаах ыҥырыы сурук ыыппыт. Онно бары күүһү өстөө5ү үлтүрүтүүгэ ууралларыгар, өлгөм үүнүүнү ылалларыгар, сүөһү иитиитин салгыы сайыннаралларыгар ыҥырбыттар. Бэйэлэрэ Ийэ дойдуга иэстэрин төлүүргэ биир таммах хаан хаалыар диэри охсуһуохпут диэн андаҕайбыттар. (<<Социализм тутуутугар» тохсунньу 7 кунэ 1943 сыл, ((Амма оройуонун үлэһиттэригэр»).

Хос хос эһэм туһунан красноармейскай, кини сулуспалаабыт 36 армиятын «Вперед к Победе» хаһыатыгар 1943 сыллаахха сэтинньи 19 күнүгэр Александр Гайдай суруйбут: «Они родились и выросли под холодным и северным небом. В их жилах течет мужественная кровь зверобоев и рыбаков, в их узких раскосых глазах светятся твердость и спокойствие людей, с детства привыкших к опасностям. Многие из них уже немолоды.

Большинство молодых бойцов совершенно не знали русского языка, а некоторые из них впервые в своей жизни видели русских людей. Разговаривать с ними можно было только при помощи переводчика или с жестами.

Как обучать бойцов — якутов военному делу? Как приобщить их к политической жизни? Над этими вопросами задумалось не только командование, но и те из якутов,
которые в достаточной мере владели русским языком. Таких оказалось всего двое — красноармеец Илья Гаврильевич Захаров, бывший участковый агроном, награжденный за успехи в сельском хозяйстве орденом «Знак Почета», и Иван Иванович Неустроев, до службы в армии работавший учителем биологии. Это были подлинные представители
молодой якутской интеллигенции. Они хорошо разбирались в политических вопросах, умели подойти к сородичам с дружеским словом одобрения, знали их запросы и нужды. И неудивительно, что сами бойцы избрали их своими учителями». (Газета 36 армии «Вперед к Победе» 19 ноября 1943 г.)

1945 сыллаахха хос хос эһэм сэрииттэн хас да бойобуой медаллардаах дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Ол кэлэн норуот хаһаайыстыбатын чөлүгэр түһэрии түбүктээх үлэтигэр
кыттыбыта. 1946-1959 сылларга МТС уонна колхоз агрономунан үлэлээбитэ. Онтон 1959-1964 сыллардаахха обуруот биригээдэтигэр биригэдьиирдээбитэ. Оло5ун тиһэх сылларыгар сайынын оччуттарга звеноводтаабыта, кыһынын кылааннаах түүлээ5и сонордоспута.

Бииргэ үлэлээбит үлэһитэ, табаарыһа Алексей Васильевич Бурнашев муус устар 1995 сыллаахха биэрбит ахтыытыгар: «Илья Гаврильевич сэрии кэнниттэн колхоһугар
агрономунан үлэлээбитэ. Кини үлэтигэр үчүгэй ирдэбиллээх наһаа кыһамньылаах, агрономическай ирдэбили кэмигэр толотторон иһэрэ. Ол да иһин буолуо киһи сиир
сэлиэһинэйин, нэчимиэни, оруоһу учугэйдик үүннэттэрэр этэ. Кини кылаабынай агроном буолан биэс колхозка сотору-сотору кэлэ-бара турара. Таах турбут сирдэри, добууннары бурдук сирэ онотторбуттара. Илья Гаврильевич дьонно-сэргэ5э үчүгэй сүбэһит, үтүө майгылаах табаарыс этэ». 1971 сыллаахха эмискэччи ыалдьан өлбүтэ.