Яковлева Ульяна Яковлевна (1898 г.р.)

 

Биһиги эбээбит Яковлева Ульяна Яковлевна, 1898 сыллаахха төрөөбүтэ. Кини дьон-сэргэ ортотугар баабый күүстээх эмээхсин быһыытынан биллэр этэ. Ол туһунан элбэхтик кэпсиирин өйдүүбүн. Хастыы да аты сэтиилэнэн дьахтар аймах кыайбат үлэтигэр, таһаҕас таһыытыгар сылдьыбытын туһунан кэпсээччи. Кини эдэригэр өссө тустуук идэлээх эбит. Ыһыахтарга тустан элбэх мүһэҕэ тиксибитин үөрэ-көтө ахтан ааһан сирэйэ сырдаан ылааччы. «Бииргэ төрөөбүттэрим уолаттар этилэр, онтон икки уол сэрии толоонуттан эргиллибитэхтэрэ, ханна да тиийбиттэрин билээхтээбэппин”, — диэн баран сахалыы туойан барар этэ. Билигин өйдөөтөхпүнэ, санаата муунтуйдаҕына туойар эбит. Кини икки кыыс оҕону төрөтөн күн сирин көрдөрбүтэ. Улахана Мария Егоровна, сүрдээх истиҥ куоластаах эрээри кыайан арыллан ыллаабатаҕа. Кини Платонов Иван Иванович диэн киьиэхэ кэргэн тахсан, Дьокуускай куорат олохтооҕо буолбута. Кинилэр үс оҕоломмуттара. Улаханнара нуучча тылын учуутала, Бүлүү куорат биир киэн туттар үлэһитэ Саргылана Валентиновна Сергина (Иванова). Оо, Саргылана барахсан, ийэтин батан куоластаах бастыҥа, дьүьүннээх кэрэтэ этэ. Улуус улахан мероприятиелара кинитэ суох барбат этилэр. Оскуола оҕолоругар саамай бастыҥ учуутал, билиитэ киэҥинэн, майгыта холкутунан оҕолор тапталларын сүүйбүт дьиҥнээх учуутал этэ. Киниттэн үс оҕо хаалбыта. Улахана уол,уонна икки кыыс.

Эдьиийбит кыыһын таһынан өссө икки уолаттардаах, эмиэ Дьокуускай дьоһун ыаллара. Эбээбит иккис оҕото биһиги ийэбит, Иванова Александра Егоровна, 1935 сыллаахха ахсынньы ый 12 күнүгэр, Тылгыны нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Сып-сырдык дьүһүннээх, кытархай уһун субурхай суһуохтаах кэрэчээн кыыс, оҕо сааһа Тылгыны күөх хонуутугар, кэрэ тыатыгар ойон-тэбэн ааспыта. Ийэбит оскуоланы бүтэрэн баран, Дьокуускай куоракка бухгалтер үөрэҕэр техникумҥа киирбитэ. Ол сылдьан кэргэн буолуохтаах киьитин, биһиги аҕабытын Николай Григорьевич Прокопьевы көрсөн, 1960 сыллаахха ыал буолбуттара. Эдэр дьоннор үөрэхтэрин бүтэрэн, хоту Өлөөн улууһугар, кыра оҕону кыбыммытынан үлэлии барбыттара. Онно икки сыл курдук үлэлээн баран, эбээбит барахсан кэс тылын быһа гыммакка, аҕабыт дойдутугар Бөкчөҥөө нэһилиэгэр көһөн кэлэн, бастаан Бөтүҥ дэриэбинэтигэр, онтон Өкүндүгэ ийэбит бухгалтерынан, аҕабыт тракториьынан үлэлэрин салҕаабыттара. Ийэбит дьоҥҥо аламаҕай сыһыаннаах буолан уонна куруук көмөлөһөр сыаллааҕын иһин, нэһилиэк дьоно таптаан “суоччут Суура” диэн ааттааччылар. “Наьаа да культурнай этэ, киэһээ ахсын маҥан былааччалаах, аҕаҕыт эмиэ маҥан сорочкалаах Күүлэлээх устун күүлэйдии тахсалларын, оччотооҕуга оҕо дьон оннугу көрбөтөх буолан, батыһа сылдьан көрөөччүбүт” диэн бөтүҥнэр кэпсээччилэр.

Нэһилиэккэ ыытыллар араас мероприятиеларга иккиэн да активистыыллар ахан, ол саҕана зонанан куоталаһыы күүскэ киирбит кэмэ буоллаҕа дии. Ырааьы көрүүттэн саҕалаан, ойуурга куобах күрэҕэр тиийэ сылдьаллара. Муҥха диэн ол онтон саҕаламмыт биир саамай таптыыр дьарыктара буолбута. Сайынын илими, аҕабыт үөрэнэр кэмигэр бэйэтэ көрөр, от охсор, кээсиһэр. Үс сылы быһа, аҕабыт үөрэҕин бүтэриэр диэри, биэс оҕону туппутунан, хотон муҥунан сүөһү бөҕөнү соҕотоҕун тутан көрөн-харайан, кими да ыарытыннарбакка-тутаппакка, биир да сүөһүтүн энчирэппэккэ соҕотоҕун олорбута. Биирдэ сылайдым, ыарыйдым диирин истибэтэхпит. Ол кэнниттэн совхозтааһын саҕаланан, Бөкчөҥөө нэһилиэгэ Степан Аржаков аатынан совхоз буолбута. Кииннэрэ Чинэкэҕэ көспүтэ. Григорий Егорович Сивцев кэлэн, дьоммутун онно ыыта сатыыр этэ да, ийэбит да аҕабыт да олорбут сирдэриттэн, өтөх оҥостубут тэлгэһэлэриттэн тэйиэхтэрин баҕарбатахтара. Ол иьин ийэбит сүөһү иитиитин, аҕабыт хонуу биригэдьиирэ буолбуттара. Онтон ыла биир күн өрөөбөккө совхоз ыһыллыар диэри сылдьыбыттара. Бырааьынньыктар кэмнэригэр хастыы да киһини солбуйар кэмнэрэ баар этилэр. Ол саҕана детдом оҕолоро фермаҕа үлэлиир этилэр. Олору сынньатаары соҕотох бэйэлэрэ хастыы да киһи оруолун толороллоро. Кэнники, оччотооҕу о5олор, биһиги дьоммутун олус истиҥник ахтан-санаан ааһалларын истэргэ үчүгэйэ сүрдээх.

Биһиги ийэбит маны таһынан, тарбаҕыттан уот саҕыллан олорор үтүөкэннээх иистэнньэҥ этэ. Начаалынай кылааска үөрэнэр сылларбытыгар эдьиийим биһиэхэ таба тириититтэн саҕынньах, андаатар өрөҕөтүнэн кыһыл саһыл буодьулаан, билигин ааттылларынан “якутянка” бэргэһэ тикпитин кэтэн оскуолаҕа айанныырбытын күлэ-үөрэ ахтабыт. Ыһыах буоллаҕына араас быһыылаах былааччалары ыал оҕолоругар эмиэ тигэр этэ. Зонанан фестиваль тэриллиннэҕинэ, дьиэбит бэйэтэ кулууп курдук буолааччы. Зона ыала бары мустан, остуол тула олорон, бэлэмнэнии уонна таҥас тигиитэ буолааччы. Онно биһиги ийэбит ыйан-кэрдэн биэриитинэн, оһуордаан таһаарбыт уруһуйунан дьахталлар барахсаттар кэнсиэрт таҥаһа тиктэллэрэ.

Кыра, хатыҥыр бэйэтэ, ийэтиттэн удьуордаан ылбыт, бухатыырдыы күүһэ дьону сөхтөрөр да этэ. Төрөппүттэрбит иккиэн да үлэни өрө туппут дьон этилэр, ол да иһин, биһигини, биэс оҕону, сайыҥҥы каникул кэмигэр тарбыйах көрүүтүгэр, от оттооһунугар сырытыннараллара. Ол гынан күһүн оскуолабыт тээбиринин ыларбытыгар хамнас аахсар дьоһун кырачаан үлэһиттэр этибит. Ол иһин кыра сааспытыттан туох да босхо кэлбэтин билэн, ханнык да үлэттэн куттаммат, туора турбат туруу дьон буола улааппыппытыгар дьоммутугар махтанабыт.

Бүлүү трассатынан оттуу баран иһэн, Хохочой памятнигар тохтоон ааһар этибит. Онно биһиги таайбыт аата баар. Эмиэ ийэбит курдук ааттаах. Ол туһунан ийэбит кыра эрдэхпититтэн кэпсиир этэ. Ону биһиги атын оҕолорго эмиэ киэн тутта кэпсиир буоларбыт.

Ийэбит дойдутун наһаа ахтар этэ. Бара сылдьыан баҕарар этэ да, оччоттон суола ыарахан айан буоллаҕа дии. Биирдэ сааһыары Тылгыныга гастролга баран кэлбиппит уонна дьоммор кэпсээбитим, өбүгэм дойдутугар атаҕым суолун хаалларан үҥкүүлээн тэбэн кэллим диэн. Ийэм наһаа үөрбүтэ уонна суолуҥ арылыннаҕа дии, өссө да барыаҥ ол аата диэбитэ. Өс киирбэх аҕыйах сыл буолан баран инспекторскай проверкаҕа тиийэ сылдьан, дьылҕа хаан ыйааҕынан аймахтарбар Дмитриева Ниналаахха түһэн, хата түөлбэлээн олорор аймахтарбар ыалдьыттаан, дьонум туһунан кэпсээн ийэбин сэргэхситэн турардаахпын.

Олоххо улахан таптал баар диир буоллахтарына, биһиги дьоммут ону билбит чахчы дьоллох ыаллар этилэр. Үс кыыс, икки уол оҕоломмуттара. Улахан кыыс Бүлүү улууһун Илгэ потребобщество биир тутаах үлэһитэ, түөрт оҕолоох, үлэ туйгуна уонна ветерана, орто кыыс Бүлүүтээҕи педколледж Маркетинговай сулууспатын салайааччыта, үрдүк категориялаах преподаватель, үс оҕолоох, үһүс оҕо – уол, Бөкчөҥөө нэһилиэгин биир бастыҥ механизатора, үс оҕолоох, төрдүс оҕо – уол, суолга оһолго түбэһэн эрдэ олохтон туораабыта, түөрт оҕону хаалларбыта, кыра кыыс ИП буолан, үлэ үөһүгэр сылдьар, икки оҕолооох. Дьоммут барахсаттар 16 сиэн, 3 хос сиэн таптала диэни толору билбиттэрэ.

Кыһыннары-сайыннары өрөбүлэ суох ыарахан тыа салаатын үлэтэ дьоммут доруобуйаларын айгыраппыта, 70-нарын туолбакка сылдьан иккиэн үс ыйынан быысаһан ыарахан ыарыыттан орто дойдуну хаалларан тэҥҥэ олохтон барбыттара олус да хомолтолоох. Кини бүтэһик тыллара өйбүтүгэр-сүрэхпитигэр букатын хаалбыта: “биһиги дьоллоох дьон эбиппит, оҕолорбутун сөпкө ииппит эбиппит, оҕоҥ илиитигэр сытан анараа аттанар диэн улуу дьол”. Оҕолор муста түстүбүт да дьоммутун куруук санаан-ахтан ааһабыт. Бааллара буоллар билигин сиэннэр, оҕолор ситиһиилэриттэн төһө эрэ киэн туттар этилэр дэһэбит.

Дьэ ити курдук, кылгастык, Тылгыны кыыһын Александра Егоровна Иванова, олорбут олоҕун ахтан аһардым. Кэрэ дьһүннээх, үлэһит бэрдэ, сүрэхтээх үтүөтэ, санаалаах бастыҥа, иистэнньэҥ-асчыт мааныта, амарах сүрэхтээх, дьоҥҥо үтүөнү баҕарар киһи киэнэ кэрэмэһэ этэ эһиги кыыскыт Александра Егоровна – биһиги ийэбит, эбээбит, хос эбээбит.

 

 

 

Автор: М.Н.Прокопьева