Яковлева (Иванова) Ксения Васильевна

Оҕо сааһым дьүөгэтэ.
Хас биирдии киһи сүрэҕэр-быарыгар, өйүгэр-санаатыгар үйэлэргэ сөҥөн хаалар биир хаһан да өлбөөдүйбэт өйдөбул ойор-тэбэр оҕо сааһа буолар. Оҕо сааһым дьүөгэтэ Яковлева (Иванова) Ксения Васильевна туһунан истиҥ тылынан бэйэм тугу саныырбын кэпсиэхпин баҕарабын. Ол курдук, төрөөбүт-үөскээбит Муоһааны Эбэбит ыраас чэбдик салгынынан эҕирийэ тыынан, киэҥ нэлэмэн хонуутугар көччүйэ, күөһэлийэ, төкүнүйэ оонньоон, күөх далай уутугар чомполоно сөтүөлээн, оҕуруолуу тиһиллэн оҕо сааспыт бииргэ ааспыта. Оскуола боруогун эмиэ биир сыл, биир күн долгуйа атыллаан, биир паартаҕа олорон, үөрэнээччи аатын ылан «А», «Б» -тан саҕалаан ааҕар, суруйар буолбуппут.

Оҕо сааһым бииргэ ааспыт, мин дьүөгэм Ксения Иванова бэйэтигэр сөрү сөп эттээх-сииннээх, хап-хара хойуу уһун суһуохтаах, кыыс оҕо кэрэтэ буола улааппыта. Кини балта Галялыын соҕотох ийэҕэ, кырдьаҕас эбээҕэ иитиллибиттэрэ. Ийэлэрэ хап-хара арылхай харахтаах, мин өйдүүрбүнэн уһун курбуу уҥуохтаах, кырһыабай көрүҥнээх Варвара Гаврильевна (Балбаара) өр сылларга «Дибдир» ферматыгар ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Ол иһин буолуо Ксения кыра эрдэҕиттэн сүөһүгэ олус сыстаҕас этэ. Холкуос ыарахан үлэтиттэн толлубат буолан, 5 кылаастан ыла сайыҥҥы сынньалаҥар «Куталаах», «Сыыппах» сайылыктарга ыанньыксыттыыр буолбута. Ксения сайылыктарга, фермаларга улааппыт оҕолортон ийэтин удьуордаан, ураты ыраас, чөкө туттунуулаах, сүрдээх үлэһит, көрдөххө бытаан курдук да буоллар, барытын ситэрэн-хоторон,чөкөтөн үлэтин бүтэрэн-оһорон иһэрэ.

Ксениялаах Хатыҥ Сыһыы Новай улуусса диэн, «Дибдир» ферматын диэки ойуур кытыытыгар олорбуттара. Биһиги, дьүөгэ кыргыттара, кинилэргэ куруутун сылдьар буоламмыт, кыараҕас кыра да буоллар дьиэлэрэ мэлдьи ып-ыраас, бэрээдэктээх буоларын бэлиэтии көрөрбүт.

Остуол үрдүгэр уулаах таас кырыынкаҕа угуллан турар хонуу араас сибэккилэрэ киһи хараҕар ордук кэрэтийэн, дьиэ иһэ кэҥээн, сырдаан көстөр буолара. Киһи санаата чэпчээн, көтөҕүллэн хаалара.
Ксения ийэтэ Балбаара барахсан оҥорбут сып-сылаас саһарчы буспут лэппиэскэтин астына мотуйа-мотуйа, улаатан эрэр кыргыттар, биьиги, уол, кыыс туһунан сибигинэһэ былаастаан сэлэһэр, ол быыһыгар ким эрэ көрүдьүөһү кэпсээн, уҥа таала күлэн, ардыгар утуйа сытар кырдьаҕастарбытын уһугуннарымаары, харахпыт уута бычалыйан тахсыар, санныбыт илибириэр дылы күлэрбитин туттуна сатаан баран, күлэн «тэһэ бараат», таһырдьа диэки буулдьалыы ыстаныы түгэннэрэ олус да кэрэ, ахтылҕаннаах эбиттэр.

Ксения соҕотох ийэ, кырдьаҕас эбээ иитиитин, үөрэҕин, сүбэтин-такайыытын истэ ылына, иҥэринэ улааппыт буолан, кыра эрдэҕиттэн сахалыы киэҥ, холку майгылаах, улахан киһилии толкуйдаах, сүрдээх оттомноох, лоп-бааччы оруннаах тыллаах-остоох, ону таһынан олоҕу көрөрө, билигин санаатахха, оччотооҕу орой мэник оҕолортон таһыччы ураты эбит. Ол кудук, 8 кылааһы бүтэрэн баран, сааһырбыт ийэтигэр идэ ыла охсон, үлэһит буолан, өйөбүл көмө-тирэх буолаары, ыарыһах балтын Галя олоҕун төһө кыаҕа баарынан уһатар баҕаттан соргулаах быһаарыыны ылынан, Төхтүргэ иистэнньэҥ үөрэҕэр киирэр.

Ийэтин Балбаара туйаҕын хатаран, тарбаҕар олус дьоҕурдаах кыыс үөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн, Маарга комбинат арыллан, идэтинэн үлэлии кэлэр. Нэһилиэнньэ олохтоохторо балачча өр сыллар усталарыгар Ксения Васильевна сылаас уран тарбахтарынан кичэллэн тигиллибит араас таҥастарын үөрэ-көтө таҥыннахпыт буолуохтаах.

Иистэнньэҥ талааннаҕын таһынан Ксения Васильевна өссө киһи дууһатын кылын таарыйар, киэҥ, наҕыл куоластаах ырыаһыт. Кини саамай сөбүлээн ыллыыр «Мин тииҥниир үрэҕим үрдүгэр» диэн санааны көтөҕөр, уйулҕаны хамсатар ырыатын киһи эрэ билигин даҕаны дуоһуйа абылата истэр. Ити курдук мин дьүөгэм Маарга үлэлии сылдьан, кэнсиэрдэргэ көхтөөхтүк кыттар, көрөөччүлэр күүтүүлээх ырыаһыттара буолар.

Ол саҕана эдэр ыччаттар фестивалларэ диэн кэмиттэн кэмигэр киэҥ далааһыннаахтык ыытыллар этилэр. Дьэ, биирдэ оннук тэрээһиҥҥэ бэлэмнэнии буолбутугар, ол саҕана уол оҕото, тустуук бэрдэ Николай Яковлев (Кылыяров) уһун хара суһуохтаах, туус маҥан түү бэргэһэлээх кыыс ыллыахтаах ырыатыгар «баянынан доҕуһуоллуугун» диэн сорудах ылар. Дьэ, ол күнтэн ыла, иккиэн ырыа куттаах Ксениялаах Коля атастыы, доҕордуу буолаллар. Өр-өтөр буолбакка, икки таптаһар сүрэхтэр сүбэлэрин холбоон, аал уоту кыттыһан оттоннор, ыал буолаллар, оҕо төрөтөн ийэ, аҕа дэтэн, эбээ, эһээ буолар дьолу билэннэр үйэ аҥардаах биэтэги этэҥҥэ аастылар.

Олох диэн охсуһуу, олороруҥ тухары барыта эриэ-дэхси көнө буолбат, дэлэҕэ да этиэхтэрэ дуо: «Олох олоруу — хонууну туорааһын буолбатах» — диэн. Үөрүү, хомолто — киһи олоҕун арахсыспат аргыстара. Хас биирдии иэгэйэр икки атахтаах олоҕо түһүүлээх-тахсыылаах, мэһэйдээх-таһайдаах, эрэйдээх-буруйдаах, булкуурдаах-бутуурдаах, сыысхаллаах-алҕастаах, мөккүөрдээх да буолара кистэл буолбатах.
Дьэ, ону барытын туоруурга, кыайарга-хоторго, киһи буолан килбэйэргэ хайа да эр киһиэхэ Таҥара тэҥэ буолар, ырыаҕа ылланарыныы: «хара дьиэтин хараҥаччыта», «үрүҥ дьиэтин үрүмэччитэ», аал уотун араҥаччыта- кэргэнэ Күн Ийэ барахсан! Кини, кини эрэ өркөн өйө, мындыра, тулуура, үтүө сүбэтэ, өйөбүлэ, эрэлэ, уостубат итии таптала, туохха да тэҥнэспэт тулхадыйбат тирэх буолар.
Долгуйа санаан кэлэбин киэн туттар суруйааччыбыт Николай Чуор хоһоонун:
Сахам сырдык Аанньаллара,
Сахам талба Дьахталлара!
Төлкө түстүүр, удьуор ууһуур
Түөрэхтэрин түһэрэҕит!
Оҕо төрүүр, сүрэх ыллыыр
Оҥкулларын оҥороҕут!
Сырдык иэйии кустуктара
Сахам Далбар Хотуттара!

Бу хоһоон тыыннаах номоҕон тыллара анаммыт эбиттэр мин дьүөгэбэр, умнуллубат оҕо сааһым аргыһыгар Ксения Васильевна Яковлеваҕа, Түмүк нэһилиэгин «Алгыс» эбээлэр кулуптарын биир бастыҥ Далбар Хотунугар.

Онтон ыла бу бүгүн оҕо сааһым дьүөгэтэ буолбут Ксения Васильевналыын түмсүүлээх Түмүк нэһилиэгэр эмиэ иккиэн үлэһит буолан, кийиит аатыран, Маарбытын иккис төрөөбүт дойду оҥостон, дьиэ-уот тэринэн, ийээ, эбээ дэтэн, сирдээҕи аналбытын толорон, сааһырыы боруогун эмиэ биир тэҥҥэ атыллаан, нус-хас буолан, этэҥҥэ үөрэ-көтө дьоллохтук олоробут.

Күндү дьүөгэм, Ксения Васильевна, 75 сааскын туолбутуҥ, кырдьарга тиэтэйбэккэ, 80 сааскын аахайбакка, 90 тохтообокко, 100 сааскын оҕолоруҥ, сиэннэриҥ итии тапталларынан кынаттанан дьоллоохтук, доруобай, чэгиэн-чэбдик көрүстэргиэн диэн баҕа санаам бастыҥын тиэрдэбин – диэн кэпсээнин түмүктүүр оҕо сааһыттан дьүөгэтэ, Түмүк нэһилиэгэр олорор, үлэ бэтэрээнэ, Саха өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах бэтэрээнэ, Саха өрөспүүбүлүкэтин профсойууһугар көхтөөх үлэтин иһин, үрүҥ көмүс бэлиэ хаһаайына, Саха өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Түмүк нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, бэтэрээннэр Сэбиэттэрин салайааччыта, «Алгыс» эбээлэр кулууптарын чилиэнэ, сцена бэтэрээнэ, Ньурба оройуонун социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын иһин бэлиэ хаһаайына И.И.Васильева.