Яковлев Тимофей Иванович (1912 г.р.)

Мин ыал улахан оҕото буолан төрөпүттэрбин кытта алтыспытым элбэх буоллаҕа онон тугу өйдүүрбүн ахтыыга тиһэргэ сананным.

Күндүттэн күндү киһибит аҕабыт Яковлев Тимофей Иванович 1912 сыллаахха Көьүйэ Дьаакып уола Яковлев Иван Михайлович уонна Наахара Баһылай кыыһа Васильева Ульяна Васильевна дьиэ кэргэнигэр Төрүт түөлбэтигэр Саһыл уйалаахха кун сирин көрбүтэ. Архыып кэпсииринэн Торбох аҕа ууһун сыдьаана. Аҕабыт өр кэмҥэ дылы ыал мааны-атаах оҕото эбит. Чугас аймахпыт эдьиийбит Баал Марыына кэпсээниттэн иһиттэххэ мэник атаах уол. Марыына сайынын эбээлээхпитигэр эдьиийигэр отко көмөлөһө диэн I Хаҥаластан кэлэрэ уонна күһүнүн муҥхаҕа сылдьан баран дьиэтигэр барар эбит. Муҥхаҕа аҕабыт 12 саастаах уол чардаакка түһээри эдьиийин мөхтөрөр эбит /Дьэ сордоох мэник уол этэ/ онон миигин элбэхтэ мөхтөрөрө. Балта Ылдьаана 1926 сыллаахха төрөөбүтэ. Улаатан баран Төрүккэ /Кытаанах тирэх колхозка үлэлээбиттэрэ/. Ийэлэрэ 30 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. Аҕалара иккистээн кэргэн ылбыта, Кэтэриинэни I  Хаҥаластан. 1934 сыллаахха Мааппа төрөөбүтэ. Перепискэ Уйбаан кыыһа диэн суруллубут.

Аҕабыт бэс ыйын 20 күнүгэр 1945 сыллаахха оруйуон военкоматыттан Тикси муоратааҕы португар үлэ фронугар ыҥырыллан таһаҕас тиэйиитигэр араас омук уолаттарын кытта кытаанах үлэни-хамнаһы көрсүбүтэ. Алтынньы ый 23 күнүгэр демобилизацияланан Тиксии курдук ыраах сиртэн үс оруйуону уҥуордаан Ньурбаларын кыл мүччү булбуттара.

1949 сыллаахха Маарга МТС-ка көмөҕө бара сылдьан ийэбитин Тимофеева Варвара Николаевнаны сөбүлээн таба көрөн эр санаатын ылан Мохуорка Настааттан кыыһын ойох ылаары кэпсэтэ барбыт. Кыыскытын сөбүлүү көрдүм ойох биэрэҕит дуо диэхтээбит. Ийэбит Балбаара быыс кэннигэр олороро эбэбит баран кыыһыттан ити олорор киһи эйиигин ыйытар диэбит. Ийэбит ээх дьиэбиппин кулгааҕым истэн эрэ хаалта диирэ. Онон 49 сыллаахха Үөдэй Төрүт ыаллара буолбуттара. Ийэбит колхозка доярканан, аҕабыт сайынын бостуук, кыһынын фермаҕа тас үлэһит. Үөдэйгэ араас сайылык уонна кыстык фермаларынан олорбуттара. Дириҥ атах, Кумах, Илин түөлбэ, Бөкчөөлө. Бастакы кыыстара Паша биир саастааҕар эдьиийдээн өлбутэ. Онтон мин Төрут кыстык ферматыгар төрөөбүтүм. Үһүс оҕолоро Болуодьа эмиэ ыалдан өлбүтэ. Онон эбээбит Настаа Маартан Үөдэйгэ  көһөн кээлтэ. 1954 сыл тохсунньу ый бастакы күнүгэр балтым Роза төрөөбүтэ . Дириҥ атахха Роза эбээ оҕото буолта, икки саастааҕар эбэбит Настаа түргэн баҕайытык ыалдьан саас, бу олохтон барбыта.

Ол сайын Розаны ийэбит улахан убайа Ньукулай кэлэн Быыкап мыыска илдьэ барбыта. Урут доярка оҕолонон баран нэдиэлэ эрэ дьиэтигэр олороро, онтон үлэтигэр тахсара. Ийэбит 1959 сыл олунньу ыйга Маайысканы оҕолонон эрдэ дояркалыы тахсан тыҥата ыалдьан балыаһанан санаторуйунан ыалдьан эмтэнэ сыппыта. Онно чугас ыалларбыт көмөлөрүнэн Бииктэри монтер Баһылайдаах онтон Маайысканы Егорова Мотруналаах иитиспиттэрэ. Маайыска иһэ улаханнык ыалдьан төттөрү биэрбиттэрэ. Бииктэр ииппит аҕата өлбүтүгэр 5 кылааска үөрэнэ сылдьан төттөрү кэлбитэ. Онтон Роза иитиэх ийэтэ 9 сааһыгар өлбүтүгэр, таайбыт төттөрү аҕалбыта. Мин Үөдэйгэ 4 кылааһы бүтэрэн баран колхозка сайын оҕус сиэтээччинэн отко үлэлээбитим. Онно Төрүт Саһыл уйалаахха отууланарбыт эһээм өтөҕөр, аттыгар кыра көлүччэлээҕэ. Ол сайын аҕам дьонноро көмүллэ сытар сирдэрин көрдөрбүтэ уонна маннык диэн кэпсээбитэ. Сэрии сылларыгар курааннаан улахан баһаардар турбуттара эһээбит, эбээбит көмүллэ сытар сирдэрин уот сиэбэтэҕэ, айылҕаттан айдарыылаах аймахпыт арыылаан хаалларан кэбиспитэ, диэбитэ. Онтон 5 кылааһы бүтэрэн баран сайын ыһыахха Оҥхойго аймахтарбытыгар атынан мэҥэстэн барсыбытым. Аҕам балтыгар Мааппалаахха сылдьыбыппыт, икки кыра кыргыттардаахтар. Эдьиийбит маҥан сирэйдээх сотору-сотору сөтөллөн тахсар этэ. Онтон Кыайыы Баһылайдаахха барбыппыт. Ол ыһыахха Махсыым диэн уолу батыһа сылдьан атах оонньуутун тустуу көрбүтүм. Биир убайым бэрт атаҕар кыаллар уол баара, аатын өйдөөбөппүн.

Сайын аҕабыт бэйэтэ өрбүт туутунан балыктыыра, туутун мас силиһин тыыран оҥороро, биир уостаах саатынан кустуура. Кыһынын туһах иитэн куобахтыыра, саас эрдэ куйуурдуура, куйуурун бэйэтэ кыланан өрөрө. Хатыҥ туоьунун тууйас, оҕус сыарҕатын, отко туттуллар кыраабылы бэйэтэ оҥороро олус мындыр сатаабата диэн суоҕа.

1965 сыллаахха I Хаҥаласка оҕолору үөрэттэрээри көһөн кэлбиттэрэ. Онно оҕолор тохсуо этибит. Мин интернатка олорон уөрэммитим, аттыттар дьиэлэриттэнсылдьан уөрэммиттэрэ.

Аҕабыт совхозка рабочайынан улэлиирэ, кэлин пенсияҕа тахсыар диэри баанньыкка хачыгаарынан улэлээбитэ. Төрөппүттэрбит 35 сыл эйэ дэмнээхтик бииргэ олорбуттара. Хойуут кырдьан баран ийэбитин хайа тоойуом хотоммутугар тахсыбаппыт дуо диэн төбөтүттэн сыллаан ылаачы.  Хаһан даҕаны этиһэллэрин, бэйэ-бэйэлэригэр куоластарын улаатынаралларын истибэт этибит, оннук үчүгэй истиҥ сыһыаннаахтара. Оҕолоругар, ол эбэтэр биһиэхэ кыыһыралларын көрбөтөхпүт, истибэтэхпит даҕаны.

Иккиэн 1941-1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэлэрин иһин медалынан наҕараадаламмыттара. Аҕыс оҕону иитэн-үөрэттэрэн, ыал оҥортоон, сиэн диэн кимин билэн олохторун тиһэх күннэригэр дылы дьоллоохтук олорбуттара.

 

 

Автор: Е.Т.Колесова бабушка С.Яковлева ученика 4 класса.