Волкова Мария Семеновна 1925 года рождения

Ийэм Волкова Мария Семеновна кэпсээниттэн.

Мин ийэм Волкова Мария Семеновна 1925 сыллаахха олунньу ый 25 күнүгэр Балаҕаччы нэһилиэгэр Свердлов учаастагар Волковтар дьиэ кэргэттэригэр төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэр Бүөтүр, Сэмэҥкэй, Никииппэр, ийэм Маанньа уонна кыралара Оппуонньа билигин Бүлүү куоратыгар олорор. Эдьиийдээх этим да кыратыгар өлбүтэ диэн кэпсиирэ.

Ол иһин дьиэҕэ үлэлэтээри оскуолаҕа икки эрэ сыл үөрэммитим диирэ, ол да буоллар туох баар сахалыы кэпсээннэри, сэһэннэри барытын атыылаһан аҕалан, «Хотугу сулус” сурунаалы, араас хаһыатары куруук сурутаран миэхэ аахтаран истээччи ол да иһин буолуо культуролог идэтин таба тайанаммын ЯГУну кыьыл дипломунан бутэрбитим ийэм ситиһиитэ буолар .

Ийэм кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ миккиллэн улаапыт буолан биһигиттэн үлэни оннук ирдиирэ. Ийэм 9 саастааҕыттан оҕус сиэттэрбиттэр. Онтон ыла холкуос онтон совхоз туох баар ыарахан үлэтигэр кинилэр сылдьыбыттар. Холкуос тэриллибитигэр ыалга биирдии ынаҕы хаалларан баран, барытын холкуоска хомуйан ылбыттара диирэ. Онтон үлдьү 12-13 саастааҕар холкоз чилнэнэ буолбут хара үлэҕэ барытыгар сылдьыбыт: кыһынын муҥхаҕа, сайынын от охсуутугар, мунньуутутар уонна саас мас мастааһына, тиэйээһинэ, бурдук ыһыыта.

Ол курдук үлэлии сырыттахтарына 1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр Аҕа дойду сэриитэ буолбута. Свердлов холкуос кыанар эр дьоно барыта сэриигэ бараннар холкуос үлэтэ барыта кыаммат оҕо-аймах, дьахталлар санныларыгар хаалбыт. Ийэм Степанов Егор Дмитриевыһы кытта 1,5—2-лии көстөөх сиртэн: Дээҥдэттэм, Лүксүгүн үрэҕитэн, Өҥсөөччүттэн, Кубалаах үрэҕиттэн, Арыылаахтан Уолбукка фермаҕа от тиэйэн таһар этибит диирэ. Биирдии бэйэлэригэр үстүү оҕустаах. Чаһыы диэн кэлиэ дуо хараҥаттан хараҥаҕа сылдьааччыбыт. Хас сыл сылдьыбыппытын билбэппин, уһуннук сылдьыбыппыт. Ол Дьөгүөр миигиттэн үс сыл аҕа этэ, ийэтэ Даарыйа эмээхсин иистэнэр буолан кини улаханнык тоцмот этэ онтон мин илиим атаҕым аһары тоҥооччу ону ириэрээри маһы охсор буоларым оччоҕо кини «Тоҕо маһы кырбыыгыный, эйигин тыытар дуо?” — диэччи.

Дьэ, оннук эрэйдэнэр, тоҥор- хатар, аччыктыыр этибит диирэ.

Онтон саас үргүлдьү Кыдыбылы (үс түөлбэлээх күөлү) уунар устатынан бурдук ыһар этибит. Дьэ, ол буолааччы саамай кытаанах үлэ. Түүннэри сир алдьатыыта, сылайан киһи охтон эрэ түспэт дьаабыта, олох утуппат этилэр. Ас-таҥас букатын кырыымчык кэмэ этэ. Кыдыбылга бурдук ыһыытыгар: Алексеев Сэмэн, мни быраатым —Волков Ники¬фор, Степанов Егор, Иван (убайдыы- бырааттыылар), Волкова Прасковья, Волкова Христина уо. д. а. бааллара. Арыый улахан кыргыттар: Иванова Федора, Иванова Агафья ыанньыксыттар этилэр, биригэдьииринэн ол кэмҥэ Волков Степан Васильевич үлэлээбитэ. Бу үлэһиттэргэ икки оҕонньоттор: мин аҕам Волков Сэмэн (Бутукаай Баһылай уола) уонна Николаев Өндөрөй (Ньэкээрэр оҕонньор) балыктаан, мундулаан аһаталлара. Ол кэннэ. дьэ ыспыт бурдукпут бааһынатын үлэтэ кэлэрэ. Эҥил баспытынан сиэрдийэтии сүгэн таһарбыт. Ол үлэ кэнниттэи Балаҕаччыга кэлэн оскуола, балыыһа оттор маһын сүгэнэн охторор, эрбиинэн эрбиир, бэлэмниир этибит диэн кэпсиирэ.

1945 с. ыам ыйын 9 кунугэр Кыайыы буолбута. Үөрүү-көтүү, дьол тосхойбута. Сэрииттэн уонна үлэ фронутган аҕыйах киһи бааһыран кэлбиттэрэ: Васильев Игнат, Николаев Федор. Волков Никон, Семен. Наумов Гаврил уо. д. а Дьону өрүһүйбүт киһи Свердлов учаастагар Наумов Гаврил буолар. Кини туох киһи аһыаҕа буолла да дьоҥҥо түҥэтэн биэрэр этэ: бурдук атаҕа буоллун, тар суорат буоллун, куйуур собото буоллун, оннооҕор Модуттан кытта тиэйтэрэн аҕалан дьону аһатара. Үтүөкэннээх үлэһит, үтүө санаалаах, бэртээхэй салайааччы этэ. Василев Игнатий диэи (Таһарахтыыр уола) эмиэ учугэй салайааччы этэ, мааны майгылаах буолааччы,

Дьэ, онтон 1947 сыллаахха сэрии кэннититтэн арыый харахпытын өрө көрөн, астанан-таҥастанан эрдэхпитинэ, атырдьах ыйын 26-27 кунугэр (хантан да кэлбитин билбэтим) уот турбута. Начаас үлүгэр дэриэбинэбитин күл- көмөр оҥорбута, сылгыны, ынаҕы суох гыммыта. 70 эрэ ыанар ынах ордубута. Ыспыт бурдукпутун, оттообут оппутун барытын сиэбитэ. Дьиҥинэн, бурдугу элбэҕи ылар этибит. Оппут барыта умайан, ол 70-ча ынахпытын Төҥүргэтээххэ илдьэн сылы туораппыттара. Ол баһаарга, биһиги холкуос саҕанааҕы докумуоннарбыт, Сталин төбөлөөх мэтээллэрбит барыта умайан хаалбыттара. Былаас көмөтүнэн тыыннаах хаалбыппыт. Айдаҥҥа саҥа дьиэлэр, хотон тутуллубуттара.

Түүннэри-күнүстэри үлэлээбиппит. Онтон холкуостары бөдөҥсүтүү буолбута

1961 сыллаахха «Мастаах» совхоз тэриллибитэ. Холкуос да эрдэҕинэ, совхоз да буолтун кэннэ ыарахан үлэлэр биһигиттэн арахпатахтара диэн кэпсиирэ биһиги күн күбэй ийэбит, тапталлаах, күндү киһибит Мария Семеновна.

 

Суруйдум ийэм кэпсээниттэн кыра кыыһа А. Д. Павлова — Николаева.