Волков Никифор Семёнович (1930 г.р.)

 

Мин Волков Никифор Семёнович Балабаччы торут олохтообобун. 1930 с. олунньу ый 12 кунугэр билинниннэн ааттыырбытынан Свердлов учаастагар Быркылаах куел Томтор сурт етебер IV Тобус новилизгер тереебутум. Биэс бииргэ тереебуттербит, тереппуттерим дьаданылар, холкуос бастаан
териллиэБиттэн холкуостаахтар. Абам сылгыыт, кыпынын улэлээбиттэрэ. Мин 1930 с. Балабаччы 7 кылаастаах оскуолатыгар 1 кылаа7ыгар 86рэнэ киирбитим. 1941 с. А5а дойдуга уоттаах сэриитэ буолан нонилисккэ, холкуостарга улэни кыайар дьон бары сэриигэ бараннар дьон олобо сыыйа ыараан, нэпилиэккэ холкуоска улони кыайар дьон быста абыйаан оскуолага уерэнэ сылдьар оболору оскуолаттан ууратан холкуска улэпитинон ыыталыыр кыпалба тирээбитэ. Мин 1943 с. 4 — с кылааска уорэнэ сырыттахпына, саас кулун тутар ый бутуутэ былыылааба — холкуоскут улэпит дьонунан олох
эпиннэ, онон холкускутугар улепит буола барабыт диэн билиги Свердлов аатынан холкуос 6 оботун оскуолаттан ууратан ыыппыттара, мин онно хабыллан оскуолаттан ууратыллыбытым.

Онуоха дылы биир да дьыл кылааны хаалбатабым. Орто уерэноэччи былыытынан уорэнон испитим баара сонно холкуоспутугар тиийээппитин араас улобо тарбатан улэлэппитинон барбыттара. Сэрии сабана туохха барытыгар бэрээдэк, диссипилиино кытааппыта, саас бурдук ыыыта сарсыарда кун сана тахсыытыгар улебе баар буолуохтааххын, кизн кун кииран ордобин улебиттен тахсаргын конуллуур этилэр. Саас ыныыга сайын от хомуйуутугар, купун бурдук хомуйуутугар, сир паардааыныгар хайаан да оройуонтан боломуосунайдар баар буолар этилор, кинилер биригедьири кытта куннори — тууннери улэлии сылдьар дьону корийон тахсар буолаллара, куннээби нормабын толорбокко эрэ ходуаттан эбэтор баалынаттан тахсарын сатаммат диир буолаллара. Ол сабана холкуос салалтата улебо сылдьар дьонно балыктаах буолар этилер.

1945 с. саас дориэбинэттен 3 кестеех Луксугун алын баныгар балаатканан сытыаран иитийэххэ апаттарбыттара, оччобо мин 15 саастаахпын, ыныгым буттобино 5 хас хоно — хоно дьиэбэр хонон ынык ылынан барарым, атынан сылдьабын apaaha 50 — тан тахса сылгы быпыылааба. Бастаан биир сылгыыт бачча оту таааран ыар буолаар диэн уорэтон баран теннубутэ. Онтон улдьу дабаны сылгыга кемелеуннэрэр буолан барбыттара. 1945 — 1946 сыллар
кыпыннарыттан Кыргыдай илин Чернышевскай холкуоун олобунан, Анырдаах урэбин эмис сылгыны онон илдьэн хастаран кыстаппытым. Онтон улдьу бу дойдуларга 1951 с. дылы илдьэн сылдыбытым. 1951 с. тохсуннутуттан Балабаччыга икки нэпилиэк 4 холкуопун холбоон Балабаччыга кииннээн Молотов аатынан холкуоу тэрийбиттерэ. Онно холкуос правлениятын председателынан Буслаев П.Е. анаммыта. Сылгы ферматын сэбиэдиссэйинон Таппагаров Г.С., улэттэн босхоломмут сылгы ферматын биригэдииринэн миигин Волков Н.С. анаабыттара, оччо50 холбоспут 4 холкуос сылгыта 1100 — тэн тахсыбыта. 9 бастайааннай сылгыыттаах этибит, ол таныгар кыпын сылгы апылыкка киирдэбине холкуостан обонньоттору ылан иитийэххэ, сылгы
ааттарарбыт. Оччобо бу холбоспут 4 холкуоска хайабытыгар да уолба сир суох буолан алаас чэр сатыыр этибит. Ынах суеу холкуоспутугар алыс элбэбэ, бастаан холбоорбутугар 1200 — тэн ыраах тахсата. Дойдуга ынах да сусун кыстыыр еттун булар олус арахана. Онон сылгы суепубутун тас нэпилиэктер холкуостарыттан от атыыланан ииттэр кыпалбалаах холкуос этибит. Ынах суспуну кытта аты нэпилиэк холкуостарыттан от ылан онно таратан кыстата сатыыр буоларбыт, ол курдук Халбаакы Сааабытынан, Хабын Дьуукулатынан, Киирэбинэн, Кыргыдай Накаев арыылаабынан кыстаталаан сылдыбыппыт. Бу барыта кураайы сирдээх буоламмыт дойдуга от кыайан ууммэтиттэн куэллен сырыы буолара. Билиэхэ Балабаччыга 1969 с. Бахымат
систиемете элех куеллер уулара тупериллен улебе киире кулин они сынньаммыппыт. Бу систизмебит улебе киирбитин кэнно бэйеби атын улуус колхозтарыгар атыылыыр ханаайыстыба буолбуппут. Бэйэбэ от делейбит да сылгы, ынах, суеу туруга лаппа кеммутэ, уут ыама
урдеэбите, теруех сылгыга, ынахха кини сэргиирин курдук урдээбитэ. Онон оройуонна, Республикаба дабаны учугой улолоэх хааайыстыба ахсааныгар киирэн барбыппыт.

Миигин 1951 с. 1953 с. кулун тутарыгар дылы ынах ферматын биригэдьииринэн илдьэ сылдьан баран онтон сылгы ферматын сэбиодиссэйинен, холкуос правлениятын чилиэнинон талларан 1957 с. кулун тутар ыйыгар дылы сырытыннарбыттара. Онтон холкуу комплек биригээде гынан тэрийон 1957
с. кулун тутарыттан Балабаччыга киин биригээдоба старшай биригдьиринон анаан 1980 с. алтынны ый бутуер дылы илдьэ сылдыбыттара. Бу инигэр 1959 с. бастакытыттан 1960 с. бутуер диэри Балабаччыга кииннех ус напилиэги Хабыны, Кыргыдайы холбоон ст. Аржаков ааттаан холкуу тэрийбиттэрэ.

Онно холкус правлениятын председателынан Тобус кипитин Павлов Николай Афанасьевины абалан улэлэппитторэ. Ус участагы тэрийбиттэрэ, Балабаччыга миигин, Хабынна Еремеев Фёдор Васильевиы, Кыргыдайга Анемподистов Прокопий Андреевины Куулэттердиин Мастаах совхуос 2 нуемэрдээх Балабаччытаабы отделениятын старшай биригэдьиринон анаабыттара. Мин бастаан 1951 с. сылгы ферматын биригодьииринон ананан
улэлиирбер Балабаччы дэризбинатигер терита, ыал кэтэ дили соби 21 дьиэ баара, олор истеригер и туруору балабан диэлер этилер. 1953 с. кулун тутарыгар Чочу кипитин Николаев Максим Фёдоровиы холкуоска председателынан анаан таааран улэлэппиттерэ.

Максим Фёдорович улэлиир кэмигер ыал олорор, трилтелер дьилени тутуу куускэ барбыта, ол сабана ханнык техника кэлиэй наар ат, обус, таба келе кууунон тутуу маа тапыллара. Максим Фёдорович билиэхэ 10 сыл улэлезбит холкус председателынан 69 сыл, беденсуйбут Ст.Аржаков аатыгар холкус парткомун секретарынан 2, Мастаах сопхуос Балабаччытаабы отделениятын управляющайынан 1 сыл, хойут нэпилиэк советын председателынан улэлеэн олорон эмискэ ыалдьан олохтон туораабыта. Уорэбэ суох былыргы дьон ханаайыстыбаны табан сатаан салайарга дьобур кинилорго хантан кэлэрэ эбитэ буолла, мин соберум диэн, улени — хамнаны табан былаанныыллара чинин, дьонно — сэргэбэ тыларын ылыннараллара сурун, мин киниттэн
элбахха уереммитим. Билиска крут Свердлов аатынан холкуоска Хабын кипитин Давыдов Степан Пахомович 1946 с. бутэигин диэкиттен председателлеэн баран 1949 с. бутуутугэр уурайбыта.

Кини улэлии олордобуна 1947 с. сайын холкуоун ерт уота олоччу тугу да ордорбокко сиэбитэ. Давыдов С.П. бэл ол холкуоун ыспакка оройуонна киирэн холкуоун боппуруоун оройуон салалтатыгар туруоран супал кеме бебетун онорторон тахсыбыта. Степан Пахомович холкуоун икки сыл илигэр оройуонна бастын ханаайыстыба онорон 1949 с. бутуут холкуопун П.Е.Буслаевка туттаран уурайбыта.

Миигин 1950 с. сайын Дээндобо окко илин звенотугар 11 кинини биэрэн звеновод анаан сайылаппыттара. Ол сайын оппут былаанын лаппа ahapa оттоон толорбуппут. Оппутугар ханнык да техниката суох, наар илиинон оттообуппут. Оччобо холкуска от косилкатыттан атын ханнык да техника суох кэмэ. Бу оттуур сирбит холкуоспут киинэ Айдантан 3 кес ыраах, онон эн дьиэбор киирэр — тахсар кыабын суох это. Ыныккын 4 — туу хоно — хоно обупунан тапааран теннер этилэр.

Бу оттуу сырыттахпытына холкуоспут председателя Буслаев П.Е. тахса сылдьан, бу дойдуга сыл аайы элбэх от оттонор, кырын тапыыта нааа ыраах, онон манна урдугор субай супуну кыстатыахха сеп это, элиги оккуттан буттугут да манна хат 80 cyehy кыстыыр хотонун, далын, кыбыытын уонна биризменней собус туруору дьиэни тутуох этигит, туох диигит диэтэ. Ынараттан дьону сана тэрийэн танаарыы нааа супсулгэнэ берт буолуоба диэбитин билиги себулээн Балабан ыйын 10 кунуттэн оттон бутэн икки обустаах сыарбабытыгар таабаспытын тиэнэн, соробун сугэн хотон тутуохтаах сирбитигор киз тахсан, барыта бэс дойду, бэрдьигэпинэн отуу туттан, улэбитин былааннаан, субэлзен хоннубут. Сарсыарда турдубут да былааннаммытын курдук улэлээн бардыбыт. Бу улэбитин дьиэлэри, хотоннору, даллары, кыбыылары онорон 15 кунунон холкуоспут салалтатыгар туттарбыппыт. Кэнники ампаар дьиэ туппуттара 10 — тан тахса сыл cyehy кыстаабыта, хойут сылгы улониттэрэ сылгы элбэбин сабана ер сылгыны сэлээн, саас апатан олорбуттара. Холкуос эрдоххэ 1953 с. 1960 с. бутуер дылы холкуос правлениятын чилиэнобин.

Нэпилиэкпэр бастайааннай депутат буоламмын куруук сэбиэт исполкомун чилизнинон сылдыбытым. Комсомолга 8 сылдыбытым, онно бюро чилизно этим. Коммунист партия5а 39 сыл сылдыбым, 33 сыл бюро чилионе этим. Балабаччы отделениятыгар бастайааннай местком (местный комитет) чилинобин. Навилиэкпор норуодунай хонтурул комитетын уун кэмнэ председателя этим. Табаарыстыы суукка 4 сыл председателынан сылдыбытым. 1974 сыл Москваба ВДНХ — ба сылдыбытым. Булуу улууун уонна Балабаччы новилиогин бочуоттаах олохтообунабын.

 

 

Автор: П. Валера 5 класс