Васильева Ирина Семеновна

«Далбар Хотун — Васильева Ирина Семеновна»

Бу кэпсиир киһим, төһө да ыарахан, уустук олох киниэхэ тосхойдор, дьылҕатын бэйэтэ салайынан, оҥостон, дьоллоох олохтоммут Күндээдэ нэһилиэгин биир үтүө-мааны Далбар Хотуна.

1937 сыл атырдьах ыйын 3 күнүгэр, оччотооҕу Сунтаар улууһун Токос нэһилиэгэр, Хаар дьиэҕэ колхозтаах кэргэнигэр кыыс оҕо төрөөбүтүн Ира диэн ааттаабыттар. Ирина Семеновна Васильева, сэрии буоларыгар 5 саастаах кыракый кыысчаан, сэрии саҕаланыытын өйдөөбөт. Арай билигин да хараҕар көстөр, кэккэлэһэн турар аттаах дьон тэбис-тэҥҥэ суол устун түспүттэригэр, кэннилэриттэн өргө диэри быыл хара былыт буолан ыйанан турбута. Өйдүүр, убайа үлэтиттэн кэлэрин кэтэһэрин. Бэйэтэ да оҕо убай, балтыгар ыһыгыттан ордорон, лэппиэскэ тоорохойо суулаан аҕалара, ардыгар тарыттан илдьэ кэлэрэ…

Сэрии кэнниттэн эрэ 1946 сыллаахха үөрэнэ киирбит. Кугдаар интернатыгар олорон 4 сыл үөрэнэн, салгыы Араҥастаах сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбит. Сэрии аас-туор сылларыгар аанньа аһаабатах оҕо доруобуйата туох аанньа буолуой, саас аайы ыарытыйар, бэйэтэ этэринии, сонун кыайан соспот буолуор диэри дьудьэйэр эбит. Салгыы үөрэнэр баҕалаах эбитэ үһү да, ыарытыйар буолан, дьиэтигэр хаалбыт. Киһи буолар ыйааҕар Валентина Васильевна диэн нучча фельдшера көрөн, тута Ньурбаҕа киллэрэн, тубсанаторийга илдьибиттэр. Онно икки сыл эмтэнэн киһи буолбутун Ирина Семеновна уйадыйа кэпсиир.

Дьоҕурдаах, барыны бары билэ-көрө сатыыр кыысчаан Бэс Чагдаҕа сиэстэрэлэргэ сыстан, эмп арааһын, туохха туһалааҕын ыйыталаһан, билэн, укуол туруорарга үөрэммитэ.1956 сыллаахха, санаторийтан тахсаат, Араҥастаахха кэлэн, медсиэстэрэннэн үлэтин саҕалаабыта. 1958 сыллаахха Павлов Виктор Алексеевичтыын ыал буолан, 1959 сыллаахха бастакы оҕотун оҕолонон ийэ буолар үөрүүтүн билбитэ.1961 сыллаахха Күндээдэҕэ көһөн кэлэн олорбуттар, онтон, 1966 сыллаахха 5 оҕолоох, алтыс оҕотун ыарахан сылдьан, 29 саастаах эдэр дьахтар, кэргэнэ соһумардык суох буолан, огдообо хаалбыт. Элбэх эт кырбас оҕолордоох, соҕотох ийэ оҕолорун иитэригэр үгүс ыарахаттары көрсүбүт эрээри, кытаанах санаатынан, Хотуна утарсыбытын үрдүнэн, сүөһү ииттибитэ. Хата, отугар-маһыгар бииргэ улааппыт, үөрэммит уолаттара, аймахтара көмө, сүбэ-ама буолбуттарын, кэргэнин табаарыстара абырыылларын истиҥник ахтар. Оҕолорун атын оҕолортон итэҕэс аһаппат, таҥыннарбат туһугар үлэтигэр эбии санитаркалары солбуйара уонна 1971 сылга саҥа аһыллыбыт аптечнай пууҥҥа үлэлии киирбитэ.

2003 сыллаахха нэһилиэккэ, уон ыанар ынахтаах «Сандалы» бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, нэһилиэгэр бастакыннан, бу хайысхаҕа суол тэлбитэ. Иккис сылыгар 150 тыһыынча сууммалаах грант ылан хаһаайыстыбатын кэҥэппитэ. Бааһынай хаһаайыстыбатыгар, үлэтин сатабыллаахтык тэринэн, күндү түүлээхтэн кырса, саһыл, кролик тутан, ону тэҥэ, дьиэ көтөрүн арааһын ииппитэ.
Үйэ аҥара, уурбут-туппут, 50 сыл үлэ ыстаастаах, 2007 сыллаахха, 70 сааһыттан бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

Билигин «Сандалы» бааһынай хаһаайыстыбатын кыра кыыһа Мария Викторовна Николаева 2013 сылтан салайар, кэргэнэ Аркадий Николаевич Николаев техникаҕа сыһыаннаах. 2013 сыллаахха арочнай хотон туттан үлэҕэ киллэрбиттэрэ.

Ирина Семеновна 6 оҕо иһирэх ийэтэ, элбэх сиэн тапталлаах эбээтэ, илиитин-харытын күүһүнэн үлэлээн, мындыр өйүнэн, сатабыллаах салайыытынан «Сандалы» бааһынай хаһаайыстыбатын, иккис көлүөнэ илиитигэр туттаран, күүстээх санаатынан тэриммит үлэтэ сайдар, кэҥиир.

Дьэ, бу аҕыйах тылынан этиллибит уустук олоҕуттан быыс булан, Ирина Семеновна нэһилиэгин уопсастыбаннай олоҕуттан туора турбакка, уус -уран самодеятельность көхтөөх кыттааччыта, кэрэ куолаһынан ыллаан, бар дьонун үөрдэр, сайынын агитбригадаҕа сылдьыһара. 1970-нус сыллар бүтүүлэригэр дьахтар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлииригэр, бэрээдэк өттүгэр уонна арыгыһыттары утары үлэни ордук күүскэ ыытара.

Билигин Ирина Семеновна Саха сирин үҥкүү тылын үтүөлээх «Дархан» этээччитэ. Эһиэкэйдээн эйээрэн, оһуокайдаан ойутан этин-тириитин тэнитэр, тыынын таһаарар. Хомоҕой хоһооно, ылбаҕай ырыата ыһыахтарга, оһуокай түһүлгэтигэр, кэрэ киэһэлэргэ үгүстүк дуорайар. Ханнык баҕарар тэрээһиҥҥэ кыттан, Ирина Семеновна нэһилиэгин аатын үрдүктүк ааттатан, ситиһиилээхтик кыттар. Ол курдук, кини араас күрэхтэр, көрүүлэр кыайыылаахтара буолан, үгүс элбэх наҕараадалардаах.

Ирина Семеновна сиэстэрэннэн үлэлииригэр, муҥура суох бэриниилээх, «дьон туһа» эрэ диэн сылдьыбыт сэбиэскэй иитии биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ. Күндээдэлэр Ирина Семеновнаны таптаан Сиэстэрэ Өүүнэ — диэн ытыктаан ааттыыллар. Кини дьоҥҥо биир тэҥ аламаҕай сыһыана, өрүү үөрэ-көтө сылдьар утуе майгыта, бэйэтигэр дьону тардар абылаҥнаах. Кини айылҕаттан айдарыылаах эмчит, ол курдук имэрийэн эмиэ эмтиир идэлээх. Ол эмтиирэ ордук бааска, итиигэ буспут ыарыыларга көмөлөһөр. Дьон кэпсииринэн, биир Ньурбаҕа биллэр салайааччы көхсө итиигэ улаханнык буспутун, киниэхэ аҕалан имэриттэрэн, олус түргэнник үтүөрбүтүн дьон сөҕө кэпсииллэрэ. Биир дьахтар охтон түһэн, илиитин улаханнык эчэппитин көрөн, бэйэтэ тылланан имэрийбит. Сарсыныгар ол дьахтар бэйэтэ да билбэтинэн, хамсаабат, ыарыы бөҕө буола сылдьыбыт илиитэ, дайбанарыгар да ыалдьыбат, тарбахтара хамсыыр буолбуттарын сөхпүт ахан. Кини имэрийэр илиитэ ип- итии буолар үһү.
Сунтаар Элгээйититтэн Чыычаах уола диэн норуот эмчитэ Ирина Семеновнаны көрөн баран, тыыҥҥын таһаар, дьону эмтээ диэбит этэ. Биирдэ өрүс сааскы хаайтарыытын саҕана, илиитин тосту түспүт эр киһи илиитэ сүүлэ иһэн балыыһаҕа кэлбитин, ынах арыытын уулларан баран, онон үлтү имэрийэн, оннун булларан, маһынан чаартаан кэбиспит. Ньурбаҕа рентгенҥэ түспүтэ, олох үчүгэйдик тутуллан оспут диэбиттэр. Ирина Семеновна күлэн-үөрэн мичилийэн, үгүс дьоҥҥо туһалаабыт үтүө киһибит биир дойдулаахтарын ытыктабылын ылыан ылар. Ирина Семеновна 90-с сылларга саамай айа-тута, сылдьар кэмигэр, ыарахан ыарыыга ылларан, олох биир ыарахан түгэнин ааспыта. Олоххо дьулуурдаах, тулуурдаах буолан, бу кытаанах ыарыыны кыайан, олох сырдык кэрдииһигэр этэҥҥэ үктэммитэ.

Чаҕылхай олоҕу олорор биир аҕа саастаах киһибит Ирина Семеновна 85 саастаах уонна саастаахпын диэн олорон хаалбакка, үлэни илиититтэн араарбат, киһи хамсаннаҕына эрэ доруобай буолар, үйэтэ уһуур, диэн ааттыыр уонна оҕолорун, сиэннэрин, эдэр ыччаттары үлэни өрө тутарга сүбэлиир.

Бу сыралаах үлэтэ сыаналанан, «Өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытыгар улахан кылаатын иһин» диэн үрүҥ көмүс түөскэ анньынар бэлиэлээх, тыа хаһаайыстыбатын профсоюзтарын бочуоттаах грамотатын наҕараадаламмыта. Кини таһаарыылаах үлэтин үгүс элбэх наҕараадалар кэрэһэлииллэр.

Сэрии кэмин ыараханын эттэринэн-хааннарынан билбит, амарах санаалаах эмчиттэр көмөлөрүнэн олоххо төннүбүт буолан, ол махталыгар, олоҕун 50 сылын медицина эйгэтигэр анаабыт, бэйэтин кыаҕынан оҕолорун атахтарыгар туруортаан, үлэһит дьон оҥортоон, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүөнү түстээбит Ирина Семеновна Васильева кэлэр кэнчээри ыччакка үтүө холобур буола турдун диэн, Күндээдэ олохтооҕо, дьахтар сэбиэтин чилиэнэ, Варламова Антонина Николаевна ахтыытыттан бэчээккэ бэлэмнээтим Валентина Сартаева-Васильева – Саха сиринээҕи эригийиэн “үрүҥ көмүс” доброволецтарын «Дууһабытынан эдэрбит» киинин салайааччыта.

 

 

Автор: А.Павлова 8 а кылаас үөрэнээччитэ.