Аҕа дойду сэриитин кэмигэр Чурапчыттан хоту көһөрүллүү

кыттыылааҕа, үлэ уонна тыыл бэтэрээнэ.

Варламов Роман Николаевич (1926 г.р.)

Мин  аҕам өттүнэн эбэбинэн хос эһээм Роман Николаевич Варламов-Бакына уола, 1926 сыллаахха  Чурапчы улууһугар Сыҥаһалаах диэн алааска төрөөбүт. Билигин ол сир Мэҥэ-Хаҥалас сирэ буолбут. Аҕата Николай Николаевич Варламов-Бакына диэн ааттаах эбит. Бакына диэн аат мэлдьи инники сылдьар, сирдьит, бастыҥ диэн ис хоһоонноох. Онтон ийэтэ Прасковья Прокопьевна диэн эбит. Хос эһээм кыра сааһыттан Чаачыгый диэн колхозка үлэлээбит, оскуолаҕа үөрэммэтэх.

Сэрии саҕаланарыгар кини 16 саастаах эбит.  Кини 1942 сыллаахха дьонун кытары хоту Кэбээйи улууһугар балыктааһыҥҥа диэн  Чурапчы көһүүтүгэр барсыбыт. Ол саҕана ыраах уустук айаны айаннаан, Кэбээйигэ тиийэн ыарахан үлэни үлэлээбиттэр. Олус куһаҕан усулуобуйалаах сиргэ элбэх киһи хоргуйан, тоҥон, ыалдьан өлбүттэр. Кини эһээтэ эмиэ онно суох буолбут. Аҕатын сэриигэ ыҥыран илдьэ барбыттар. Дьиэ кэргэниттэн ийэтинээн эрэ тыыннаах хаалан 1944 сыллаахха төттөрү дойдуларыгар Чаачыгыйга эргиллибиттэр. Барбыт дьонтон аҕыйах эрэ киһи тыыннаах хаалан дойдуларыгар төннүбүттэр. Аҕыйах киһилээх эстибит колхозтарын дьонун кытта Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар Киров колхозка холбоһон үлэһит буолбут. Кини Алдаҥҥа Ааллаах Үүҥҥэ көмүскэ үлэлиир дьоҥҥо атынан таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт. Онно саамай тулуурдаах, хорсун, элбэҕи сатыыр, күүстээх, доруобай дьоннору үлэлэтэ ыыталлара. Ыраах сиргэ атынан таһаҕас тиэйиитэ диэн олус уһун, кутталлаах, ыарахан сырыылаах үлэ этэ. Кини үчүгэй үлэтэ сыаналанан 1946 сыллаахха  «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» диэн мэдээлинэн наҕараадаламмыт. Сэрии кэнниттэн колхозка тутуу биригэдьииринэн, кадровай булчутунан, онтон кырдьыар диэри сылгыһытынан үлэлээбит. Кини үчүгэй үлэтин иһин Москваҕа ВДНХ выставкатыгар сылдьыбыт. Ол саҕана саамай үтүө үлэһиттэри наҕараадалаан онно ыыталлар эбит. Кини үчүгэй үлэтин иһин элбэх наҕараадалаах, мэтээллээх. Хос эһээм олус үтүө майгылаах, дьоҥҥо куруук көмөлөһөр, үгүс доҕоттордоох, элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, дьон убаастыыр, ытыктыыр киһитэ эбит.

Хос эһээм Роман Николаевич хос эбээбинээн Анна Николаевналыын 53 сыл бииргэ олорон 5 оҕону төрөтөн, өссө тулаайах хаалбыт аймахтарын оҕолорун иитэн атахтарыгар туруоран элбэх сиэннэнэн дьоллоохтук олорбуттар. Хос эбээм эмиэ тыыл бэтэрээнэ этэ. Кинилэр Мэҥэ-Хаҥалас улууһун “Ытык ыал” анал бэлиэтинэн наҕараадаланан “Бочуот кинигэтигэр” киирбиттэр. Кинилэр билигин суохтар, ол эрэн оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ бары киэн туттабыт, ахтабыт, саныыбыт, холобур оҥостобут. Мин хос эһээм курдук күүстээх-уохтаах, тулуурдаах, үлэһит, үтүө киһи буоларга дьулуһабын!

Автор: А.Никитин, ученик 4 класса.

 

 

Воспоминания А.Необутова, ученика 5 класса

Варламов Роман Николаевич (1926-2006 гг.)

Улуу кыайыы 75 сылын керсе, ол иннинээ5и сэрии сут сылларын эриирин-мускуурун оччотоо5у кэмнэ улэлээбит-хамсаабыт тыыннаах буолар туhугар олох сырдык аартыгар кедьуустээхтик меккуспут киэн туттар таптыыр эhээбит Варламов Роман Николаевич туhунан суруйуом. Мин эhэм 1926 сыллаахха тохсунньу 28 кунугэр Мэнэ-Ханалас улууhун Сынаьалаах алааhыгар тереебут. 1930 сыллаахха улуустары уларытан тэрийии тумугэр Чурапчы оройуонугар киирсэн хаалан 1942 сылллаахха бала5ан ыйыгар соhуччу бары тутуспутунан хоту балыктыы кеhен барбыттар. Кеhеруу хамыыhыйатын суоhархананнар бэстэлиэттэрин остуолга ууран олорон мунньа5ы ыыппыттар. Сэрии уот сылларыгар хас биирдии бириэмэ кырыымчык буолан тургэнник хомуна охсон туох да элбэх мала-сала, аьыыр ас саппааьа суох кеhерге куhэллибиттэр. Ол бириэмэ5э ким утары санарбыты хаайынан, байыаннай балаhыанньанан куттууллар, хаайбыттар да5аны. О5уhунан, атынан бэстээххэ киирэн 3-4 хонугу быhа аhа5ас халлаан анныгар куhунну тымныыга аhыыр-аhаабат, тонон-хатан борохуот кэтэспиттэр онтон Крупская борохуот икки баржаны соhон кэлбитигэр бары симиллибиттэр. Аьа5ас баржа5а олорон еруhу таннары устан Кэбээйи оройуонун Куокуй нэьилиэгэр тиийбиттэр. Бастаан утаа тон сарайга олорбуттар киьи бе5ете тымныйан ыалдьан елен сутэн киирэн барбыттар . Кыhын елбут дьону кыайан кемпет буолан бала5ан сабараанньатыгар танаска суулаан уураан испиттэр. Сорох улэни- хамнаhы кыайар дьону хомуйан армия5а илдьэ барбыттар. Ол быыьыгар эhээм а5ата (хос эhээм) барсыбыт улэлэрэ ыарахан, хара сарсыардаттан киэhээ хойуутка диэри мунхалыыллар. Кэлбит балыгы туттаран испиттэр ол курдук ыарахан улэттэн дойдуларын Кулун тутар бутэhигэр а5ыйах киhи быстан ордон кэлбит. Киров колхоз аатынан салалта эьээбин ааллаах ууннэ кемус улэhиттэригэр таьа5ас таhыытыгар анаабыттар. Мэнэ-Ханалаьынан, Чурапчынан, Тааттанан ааллаах ууннэ тиийбиттэр. Айаннара сурдээх ыарахан, эрэйдээх. Ити курдук кыьынны тымныыларга тонон-хатан, сорох ардыгар келеhун аллан тиритэ-тиритэ тонон араас муччургэннээх сырыылары сылдьан биир да еребулэ суох уьун айан эрэйин туораан таhа5астарын туттарбыттар, ол улэтин сыаналаан 1946 сыллаахха Сталин тебелеех мэтээлинэн на5араадаламмыт.

Бу курдук эhээм барахсан бэйэтин кууhунэн кыа5ынан кыайыы албан аатыгар турууласпыт. Эhээм одун хаан ыйаа5ынан окко туспут оноhуутунан хардарыта ейенсуу-ейдеhуу ис санааны билэн доБордоьуу тапталга кубулуан эбээбитинээн Анна Николаевналыын 1953 сыллаахха кулун тутар 22 кунугэр холбоhон 53 сыл бииргэ бэйз- бэйэлеригэр бэриниилээхтик ытык ыал аатын ылан 5 05о тапталлаах ийэтэ, а5ата, элбэх сиэн, элбэх хос сиэн кыhамньылаах эбээтэ эhээта. Эhээм кыра эрдэ5иттэн аас туор олох кыал5атын аччык оло5ун этинэн-хаанынан билбитэ. Эhээм сэрии сылларын охсуутуттан уерэ5э суох хаалбыта. Эhээм хас да сыл кадровай булчутунан, уер сылгыны иитэн «утуелээх булчут» аата инэриллибитэ. Кини угус грамоталара, мэтээллэрэ олорбут оло5ун, чиэhиной улэтин иин ситиhиилэрэ туоhулууллар. Тыыл, улэ, сэрии ветерана, Чекист Петров аатынан социолистической куоталаhыы лауреата, бутун союзтаа5ы народ хаhаайыстыбатын быстапкатын боруонза, кыыл кемус «пятилетка» ударнига… Сталин, Жуков мэтээлин хааайына. Эhээм барахсан 2006 сыллаахха алтынны 16 кунугэр сырдык тыына быстыбыта ол да буоллар бу толору олорбут оло5ун ейбутугэр санаабытыгар куруутун холобур оносто сылдьыахпыт. Мин эhээбинэн киэн туттабын!!!