Варламов Алексей Андреевич III

Мин ийэбинэн хос эһэм хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Лүөҥкэ — Алексей Андревич (III) Варламов (1927 с. төрөөбүтэ) бэйэтин ахтыытыттан уонна үөлээннээхтэрин, төрөппүттэрим, аймахтарым кэпсээннэриттэн,көмөлөрүнэн  бу ахтыы хомуллан сурулунна.

1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр Аҕа дойду сэриитэ саҕаламмыт.

Сэрии  иннинэ Чурапчы оройуонун Чороҥутта алааһыгар Варламовтар аҕа уустарын сэттэ  уолаттара үгүс ыччаттанан, дьиэлэнэн, хаһаайыстыбаланан кэҥээн тэнийэн испиттэр.

Варламовтартан икки уол Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллыбыттар.

• Варламов Алексей Андреевич (I) 662 стрелковай полкаҕа Москва анныгар сэриилэспит, икки атаҕар табыллан баттыктаах төннүбүт.
• Варламов Николай Платонович 582 стрелковай полкаҕа Япония сэриитигэр кыттыбыт «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллээх дойдутугар 1947 сыллаахха эргиллибит.

Саха АССР Обкома 1942 сыл атырдьах ыйын 11 күнүн 223 нүөмэрдээх уураҕа тахсан Чурапчы оройуонун 41 колхуоһа  Хоту Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ, Булуҥҥа  өстөөхтөрү кытары сэриилэһэ сылдьар саллааттарга ас үөл бэлэмнээһинигэр диэн сыаллаах-соруктаах көһөрүллүбүттэр.

Чороҥутта диэн алаастарыттарыттан  Варламовтар аҕа уустара 28 буолан көһүүгэ барбыттар. Баралларыгар биирдии ыалга баара суоҕа 16 киилэ мал ыларга көҥүллээбиттэр. Сир халлаан икки ардыгар үйэ тухары муспут маллара-саллара, сүөһүлэрэ, сылгылара хаалбыттар. Ол кэмҥэ эһэм 16 саастаах эбит.

№	ААаА	Сааһа	Хос быһаарыылар
1	Варламов Алексей Андреевич	26
2	Февронья Афанасьевна	23	Кэргэнэ
3	Николай Алексеевич	4	Уола
4	Акулина Алексеевна	1	Кыыһа
5	Варламов Евсей Михайлович	55
6	Мария Евсеевна	16	Кыыһа
7	Дмитрий Евсеевич	15	Уола
8	Максим Евсеевич	12	Уола
9	Елизавета Евсеевна	9	Кыыһа
10	Мотрена Евсеевна	11	Кыыһа
11	Светлана Евсеевна	10	Кыыһа
12	Варламов Андрей Михайлович	65
13	Дария Лаврентьевна	65	Кэргэнэ
14	Андрей Алексеевич-2	23	Быраата
15	Мария Андреевна	22	Кыыһа
16	Мотрена Андреевна	20	Кыыһа
17	Иннокентий Андреевич	18	Уола
18	Алексей Андреевич-3	15	Уола
19	Анастасия Андреевна	11	Кыыһа
20	Татьяна Андреевна	10	Кыыһа
21	Оконешникова Татьяна Ивановна
22	Наталья Васильевна		Кыыһа
23	Татьяна Васильевна		Кыыһа
24	Евдокия Васильевна		Кыыһа
Эдьигээн Сыалааҕар уҥуохтара хаалбыттара
25	Попов Петр Иванович	85	Эһэлэрэ
26	Попова Мария Никифоровна	84	Эбэлэрэ
27	Варламов Алексей Алексеевич	4	Улахан Өлөксөй оҕото
28	Варламова Анисья Андреевна	10	Өндөрөй кыра кыыһа

 

Сатыы хааман, 6-8 хонон Аллараа Бэстээҕи булбуттар. Бэстээххэ биэрэккэ борохуот кэтэһэн ардах самыыр, күүстээх тыал анныгар 28 хоммуттар. «Крупская» борохуот кэлэн баржаҕа ыга сүөһүлэрин симпиттэр. Онтукалара айаннаан иһэн аччыктаан баржа маһын кирэн, бэйэ бэйэлэрин салаһан, биир да түүтэ суох уҥуох-тирии буолан тиийбиттэр. Алтынньы саҥатыгар тыал хаар түспүтүн кэннэ киһитэ дьиэтэ суох сиргэ биэрэккэ сүөкээбиттэр. Инньэ гынан санныларынан таһан балаҕан туттубуттар. Улахан дьону кытары мин эһэм тэҥҥэ үлэлэспит. Эһэбин булчутунан анаабыттар, ити сыл 2500 солк. түүлээҕи туттарбыт-  саһыл,  тииҥ , андаатар, биир андаатар сыаната 18 кэппиэйкэ буолар эбит. Сорох бириэмэлэргэ 2 метр халыҥнаах мууһу алларан балыктаспыт. Балыксыттар биригээдэлэрэ табыллыбыт күннэригэр 170 куул балыгы бултууллар.   Сэрии сылларыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн балык бултааһына 3,5 төгүл үрдээбитэ, 2 мөлүйүөн тонна балык фроҥҥа атаарыллыбыта. Үгүс түүлээх бултанан суудаарыстыба Америкаттан бурдук атастаһыытыгар туттарыллыбыта.

Онно кинилэри кытары үүрүллэн кэлбит финнар, литовецтар, поляктар эмиэ фронт туһугар үлэлээбиттэр. Үлэлиир эрэ киһиэхэ ыйга 3 киилэ нуорма быычыкаайык бурдук,1 кыра балык уонна испиискэ хоруопкатын саҕачча килиэп биэрэллэр эбит, оҕолор уонна кырдьаҕас дьон ол нуормаҕа тиксибэттэр. Балыктаабыт балыктара өрөһөлөнө сыттар даҕаны байыаннай бириэмэнэн биир да балыгы ылан сиирин көҥүллэммэт эбит. Оннооҕор биир ыал аҕата бүтэһик тыыннаах хаалбыт оҕотун аһатаары үс балыгы ылбытын иһин хаайыыга иппиттэр. Байыаннай балаһыанньа аһары кытаанаҕыттан аччыктааһын, өлүү сүтүү бу кэмнэргэ күүскэ турбут. Ыал ыалынан эстибит. Ол бириэмэтээҕи кэми мин биир саастылааҕым Майя Аргунова дьиэ кэргэнин туһунан суруйбут күннүгүттэн быһа тардан биэрэбин:

«1943 сыл, тохсунньу 3 күнэ. Ас-үөл бүттэ, биир да ытыс бурдук хаалбата, сутаан өлбүт сүөһүнү барытын сиэтибит. Эһэм олох мөлтөөтө. Бөлүүн эрэй бөҕөнү көрөн, Дьөгүөрүскэбит тыына быһынна. Ийэм барахсан хайдах да көмөлөһөр кыаҕа суоҕуттан олус айманар. Ким эмэ тыыннаах хаалан, Чурапчыга төннүө дуо?! Эбэм ынах тириититтэн, ол-бу маһы оту маһы буккуйан, хааһы буһарар. Хааһыта дьикти баҕайы амтаннаах, куһаҕан сыттаах, нэһиилэ сиибит.»

Аргуновтар дьиэ кэргэннэрэ уон киһилээҕэ Чурапчы оройуонун Хадаар нэһилиэгин «Коммунизм» холкуоһугар үлэлии- хамсыы олорбуттара. Күннүк оҕо кичэллээх буочарынан суруллубут. Майя күннэтэ оччотооҕу дьон сиэринэн туох буолбутун, туох эрэйи, кыһалханы көрсүбүтүн барытын сиһилии суруйан испит.

«1943 сыл, олунньу 25 күнэ. Бүгүн биһиэхэ сэттэлээх Дима балтын уонна быраатын сиэтэн кэллэ. Кинилэр балаҕаннарыгар дьоно бары өлбүттэр. Дима аҕата сэриигэ сылдьар, снайпер үһү. Соҕотоҕун элбэх фашиһы өлөрбүт.»

«1943 сыл, ыам ыйын 18 күнэ. Бары өллүлэр. Мин соҕотоҕун хааллым. Салгыы суруйар кыаҕым суох.»

Ааһан иһэр балыксыттар үүтээҥҥэ киирэн өлбүттэр быыстарыттан илистэн, дьүдэйэн сыккырыыр тыына эрэ хаалбыт кыысчааны булбуттар. Кини И. В. Сталин мэтириэттээх тэтэрээти тутан сытар эбит. Кыыһы илдьэ барарга быһаарбыттар. Ол эрээри, быһыырга хойутаабыт этилэр…

Ленинград блокадатын босхолонуутун 70 сылыгар аналлаах ыытыллыбыт кылаас  чааһыгар Миксон «Жила-была» диэн кыракый Таня Савичева туһунан билсибиппит. Кини олоҕун биһиги дойдубут кыһалхатыгар майгынната ааҕан Майя Аргунова күннүгүттэн  олус уйадыйдым.

Ол да буоллар биригээдэлэр аҥардас күүстээх санааларынан былааннарын  толорон фрону этинэн, балыгынан, түүлээҕинэн хааччыйбыттар.

Хос эһэм 4 кыһын устата сиртэн сиргэ көһө сылдьан Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ, Булуҥҥа эр дьон аҕыйаҕыттан араас үлэҕэ ханна ыыталларынан  үлэлээбит, түүлээхтээбит, кыыллаабыт, балыктаабыт. Хос эһэбэр 4 сыллаах сыралаах үлэтин сыаналаан хоту сырыттаҕына “Стахановец” үрдүк аатын иҥэрбиттэр, оччотооҕу олох ыараханын этинэн хаанынан билэн, чугас дьоннорун сүтэрэн 1946 сыллаахха дойдутугар эргиллибит.  Сталин төбөлөөх  сүдү суолталаах  мэтээлинэн Чурапчыга кэлэн баран наҕараадаламмыт.

Хоту көһөрүллүү диаграммата

Барбыт 41 колхуостан Мэлдьэхси нэһилиэгин Кыһыл сис эстэр быстар дьылхаланан олоччу төннүбэтэҕэ.

1939 сыллаахха Чурапчы оройуонугар 16 964 киһи олороро, 2081 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыта сэрии кэнниттэн төннүбүтэ 1381, 1943 сылга Чурапчы баара суоҕа 7939 киһилээх хаалбыта.

 

Сыла	1939	Сэриигэ барбыттар 1941-1945	Хоту көһөрүллүбүттэр 1942	Тулайахтар огдооболор ыһыллыбыттар 1941-1945	Оройоуон ахсаана 1943	Ахсаанын сиппит 1985
Киһитин ахсаана	16 964	2081	5318	1628	7 939	17 076

 

 

С. с.	Көһөрүүгэ барбыт	Көһөрүүттэн төннүбүт
1942-1946	5 318	1 108

 

 

С. с.	Сэриигэ барбыт	Сэрииттэн төннүбүт
1941-1946	2 081	1 381

 

Чурапчы оройуонугар 1939 сыллаах перепиһинэн  16964 киһи олорор эбит, сэриигэ көһөрүллүүгэ көҕүрээн 1943 сыллаахха 7939 буолбуттар, инньэ гынан 46 сыл эрэ буолан баран 1985 сыллааха 17076 киһинэн сиппит, маны архыыптар докумуоннара туоһулууллар.

Сэриигэ улуустан 1032 саллаат өлбүт буоллаҕына, туох да сэриитэ суох сиргэ көһүүттэн 2004 киһи өлбүт. Чурапчы оройуона сэрии уонна көһөрүллүү содулуттан 30-40 сыл төттөрү быраҕыллыбыт. 2000 дьиэ уот хаһаайына суох буолан ыһыллыбыт, нэһилиэктэр эстибиттэр, бөһүөлэктэр суох буолбуттар.

Көһөрүллүүгэ сылдьан мучумааннарыттан

Кэбээйигэ сатыы.

Биһиги аҕа ууска аатырбыт худуоһунньуктар ,араас республика талааннаахтара түөлбэлээн олорбут, бастакы балерина Аксения Посельская дьүөгэлээх Чурапчы Мэлдьэхситтэн кийиит буолан киирбит эбэм Спиридонова – Варламова  Елена Николаевна көһөрүллүү саҕана оттуу ыраах сылдьар буолан биригээдэтин дьонун куоттаран 1 акка малларын, аттара сиир отторун тиэйэн үһүө буолан сатыы Кэбээйигэ айаннаабыттар, суолун да билбэттэрэ олус эрэйдээбит, сыыһа баран төттөрү таары барыылара улахан илистиигэ тиэрдибит, ол да буоллар сааһыары дойдуларын дьонун олус сылайан, атахтара сүүлэ иһэн баран булбуттар. Кэлээттэрин кытары арыый сэниэлээх дьоҥҥут диэн бригада дьиэтин аттыгар хоргуйан өлбүт кыстана сытар дьону көмтөрбүттэр. Муҥха абырахтааһыныгар, муус аннынан балыктааһыҥҥа, сүөһү көрүүтүгэр, уокка оттор мас бэлэмнээһинигэр, балыгы тууһааһыҥҥа үлэлээбит. Айас эдэриттэн Ааллаах Үүнтэн таһаҕас таһыытыгар аҕатын убайын Харытыаны кытары сылдьыбыт буолан Кэбээйигэ да тиийэн элбэхтэ таһаҕаска сылдьыспыт. Ийэтэ төрөөтүн кытары өлбүт, аҕата икки саастааҕар өлбүт, инньэ гынан төгүрүк тулаайах оҕо ким да атаахтаппат киһитигэр кубулуйан олохтон үгүскэ үөрэммит буолан ханнык да үлэттэн толлон турбат кыыс буола улаатан алдьархайдаах сэрии тыынын туораабыта.

Видеокассетаттан

Эһэм Эдьигээҥҥэ сылдьыбытын кэпсээбит видеокассетатыттан булт туһунан устубуттарыттан биири  билсиһиннэрдэххэ маннык. Олорор Сыалаах бөһүөлэктэриттэн тэйиччи убайынаан улахан Өлөксөйдүүн фроҥҥа диэн түүлээххэ, эккэ былаан эккирэтиһиитигэр тыаҕа балаакканан олорбуттар. Тииҥи, солоҥдону, кыһыл саһылы балайда бултаабыттар, биир сарсыарда эһэм аҕата Өндөрөй тиити хайытан оҥорбут кэтит туут хайыһарын кэтэн, ыттарын илдьэ, 32-лээх эстэр эстибэт саатын санныгар иилинэн тэйиччи турар тыаҕа тиийбит.-Арай ыттарым томтор курдук үрдэл баар сиригэр тиийэн сыты эҕирийэ эҕирийэ хаары буоругар тиийэ ырдьыгыныы ырдьыгыныы хастылар. Муодархаан тиийэн көрөн иһэн хайаҕаһынан аҥар атаҕым иһирдьэ тимис гынаатын кытта ыарыылаах баҕайытык туох эрэ сүрдээх ыараханнык ырдьыгыныы түһээт этэрбэспит хайа татта, дьэ киһи эрэ буоллар куттанан, саҥа да эһэ уйатын үрдүгэр турарбын өйдөөт ыттарбын ыҥыран, үчүгэй карабин эрэ саалаахтар кыайыыһыктар диэт балааккабар тиийэн убайбар эппиппэр, убайым икки көстөөх сиргэ хайыһар кэтэн сэниэлээх саалаах дьоннору ыҥыра барда. Сарсыныгар эһэ уйатыгар тиийэн тииттэри охторон хайаҕаһын барытын бүөлээн баран дьаһайдыбыт, ол эһэ сыатынан үгүс киһи  тоҥон үлүйбүт баастарын оҕунуохтаан, тымныйан күөмэйдэринэн моһуогурбуттар эмтэннилэр, үөһүнэн да туһаммыттара, хоргуйууттан да аҕыйах хонукка абыраабыта. Ити мин уон сэттэбин туолар сылбар эһэҕэ бастакы сүрэхтэниим этэ.

Көһүүгэ Эдьигээҥҥэ түүлээхтиибин, сир сир аайы аччыктаан өлүү муҥутаан турар кэмэ. Аҕам аах олорор сирдэригэр ыраахтан балаҕан аттын көрбүтүнэн кэлэбин, өлбүт дьону кыстаабатах буоллахтарына һуу диэн өрө тыынабын. Улаханнар бары да оҕолор эрэ баар буолан күүспүтүгэр күүс киирэр курдуга. Балаҕаҥҥа киирдэхпитинэ улахан Өлөксөй, дьукаахтар оҕолоро туох да кыһалханы билбэккэ көтөхтөрөн, сыллатан сылаабытын таһааран олох туһугар охсуһарга ханнык да хоммунньуус баартыйа бирикээһинээҕэр куустээх этилэр. Эчи сыттара минньигэһин, туох баар эстии быстыы, ыарахан үлэ кинилэри көрдүн да мүлүрүйэрэ, олоххо тардыһыы күүһүрэрэ. Оҕолор эрэ баар буолан сэриини, хоргуйууну, араас түһээннэри, киһи тылынан эппэт ыарахан үлэлэрин кыайыы, бииргэ төрөөбүттэрин өлүүлэрин тулуйан кыайбыппыт. Ол баҕас чуолкай. Ханнык даҕаны кыһыл былаахтааҕар түүннэри хараххар көстөр, дууһаҕын ытыйар  кинилэр О5ОЛОР  этилэр.

Биирдэ биригээдэбэр тугу эрэ булбут киһи диэн бултуу бардым. Хайа үрдүгэр тахсан олоотоон көрдүм туох да суох, арай эмискэ хаарым быһа ыстанна уонна туут хайыһардаах киһини миигин илдьэ курулаан харылаан аллараа илдьэ барда, өлөр сордоох буоллум диэн бааньыкалаан иһэн аны хайдах эрэ охтубатах киһи диэн санаалаах турдум, кулгааҕым уһууран олорор, хаарым ыһыллан үүт туман, онтон үрэх нөҥүө биэрэгэр тиийэн иҥиннэ, миигин ыарыылаахтык бырахта, өйбүн сүтэрэн балайда сытан турбутум, саа тэбиитин саҕа сиргэ үс кыыл таба аһыы сылдьаллар, биирин ытан ыллым, бүөрүн сиэн хараҕым сырдаата. Чаас чааһынан арааран араҥастаатым, сорхотун ботуоҥкабар уктан баран истим, тыалыран буурхайан хаар анныгар хонон, хаарбын хастан тахсыбытым чугас соҕус  балаҕан турар, аттыгар икки өлбүт киһини кыстаабыттар.Киирбитим икки оҕо, биир эмээхсин мас ороҥҥо сыталлар. Оһох оттон эппиттэн буһардым, эмээхсин сыыгынаан туран кэллэ, саҥатын соччо өйдөөбөтүм — оннук буорайбыттар, эмискэ аттыгар сыппыт уончалаах сүүлэ испит уол ойон кэллэ да эккэ түстэ, нэһиилэ былдьаан ылан кэлгийдим. Онно сөхпүтүм өлөөрү сытар оҕо бүтэһик күүһүнэн түһүнэрин. Этим мииниттэн хамсыыр да кыаҕа суох кыыска, баалла сытар уолга ньуосканан иһэттим. Эмискэ күүскэ аһаатахтарына өлөллөрүн билэр буолан сыыйа үс күнү быһа аһаттым, мастарын бэлэмнээтим уонна биригээдэҕэ киирэн тыллаатым. Кэлин хас да сыл буолан ас-үөл дэлэйэн дойдубутугар төннөөрү сырыттахпына биир оҕонньор Лүөҥкэҕэ диэн мөһөөччүккэ тобус толору хаппыт собо тылын аҕалан биэрбитэ. Бары быыһаммыттарын кэпсээбитэ. Үйэм тухары биирдэ эрэ итирдик элбэх собо тылын сиэн турардаахпын. Төһөлөөх махтанан итиччэ элбэх собо тылын бэйэлэрэ сиэбэккэ мунньан ыытаахтаабыттара. Уопсайынан айылхаҕа туох эрэ көстүбэт күүстэр бааллар  быһыылаахтар. Эбэтэр кэрэтик туох да куһаҕаны оҥорботох дьон оҕолоро буолан төрүттэрэ аҕалбыта дуу. Тоҕо хайаҕа таҕыстым, тоҕо халыҥ хаар эмти ыстанна, тоҕо кыыл өлөрөн хаар анныгар хонон турдум, айас ити дьон аанньаллара сирдээн салайан иппит курдук.

Биригээдэм балыктыы сылдьар дьон төһөнү балыктаабыттарын отчуотун аҕалтара ыыттылар. Тыал түһэн тыым эргийэн ууга өйүөлэри баҕастары тимирдэ, бэйэм биэрэккэ харбаан таҕыстым. Биэрэк устун баран биир быраҕыллыбыт балаҕаҥҥа киирэн утуйан турдум. Хата ийэм хомуһуолум сиэбигэр тирии уу да киирбэт мөһөөччүгэр испиискэм баар эбит. Түөрт кутуйаҕы буһаран остоолго хоторон истэхпинэ аан аһылла түстэ, үс киһи киирэн кэллэ. Биир саха, иккитэ нуучча. Мин куттаныы бөҕө уон аҕыспын да туола илик оҕочоос буоллаҕым. Аспын ылан көрдүлэр, онтон күлэн тоҕо бардылар, сахата «хаайыылаахтардааҕар да мөлтөхтүк аһыыр ыччат эбиккин» диэт быһаҕын сулбу ойутан таһаарда да сүгэ сылдьар ботуоҥкатыттан бааҥка таһааран арыйан лэппиэскэҕэ сыбаан аһаатылар, миэхэ бэристилэр «биһиги туспутунан дьоҥҥо кэпсиэн да буламмыт төбөҕүн  быһа тардан айаххар угуохпут» диэн буолла уонна аны биир тоҕойу аастаххына сиргэр тиийиэн диэт барбыттара. Хаалан баран хата өлөрбөтүлэр диэн сүрдээх минньигэс аспын аһаабытым. Маннык амтаннаах аһы көһүүгэ тиийэн баран биирдэ да сиэбэтэҕим. Ити туһунан кимиэхэ да кэпсээбэтэҕим баҕар балыырга түбэспит сордоохтор буолуохтара, көһүү саҕана оннук элбэх курдуга.

Биһиги аҕа уустан Эдьигээн Сыалааҕар сылдьыбыттартан күүстээх үлэлэрин иһин Варламов Алексей Андреевич, Варламова Мария Евсеевна, Варламов Андрей Михайлович Стахановец уонна ударник үрдүк ааттарын сүкпүттэрэ. Икки миэтэрэлээх халыҥ мууһу алларбыт балыксыттар биригээдэлэрин салайбыт Мотрена Андреевна Варламова Сталин төбөлөөх мэтээлинэн өссө Эдьигээҥҥэ сылдьан дьахталлартан суос соҕотоҕун наҕараадаламмыта. Кэлин дойдуларыгар кэлбиттэрин кэннэ ити мэтээли үксүлэригэр биэрбиттэрэ.

Дойдуга төннүү.

Көһүүттэн дэлби көҕүрээн 1946 сыллаахха кэлбиппит. Суолтан туораат махта сүүрүүнэн Чороҥутта алааспар тиийбитим. Окко күөлэһийэ сытан ис испиттэн сэниэм эстиэр диэри хаһытыы хаһытыы  ытаабытым, олус да дойдубун курдат курдат ахтыбыт эбиппин. Дойдум салгынын эҕирийэн муунтуйбут, испэр мустубут, хааламмыт туох куһаҕаны көһүүгэ сылдьан иҥэринэ сылдьыбыппын сөрүүн тыалынан ытааһыммын кытары өрө үтүрүйэн сайхаан чэмэлхэн киһи оҥоро охсубута. Биир да сонуок дьиэтигэр, ампаарыгар туох да суох гына суйдаммыт, сорхото баһаарга умайбыт, көмүлүөк оһохтор сэмнэхтэрэ эрэ тураллар этэ, онноогор онно соччо кыһамматаҕым. Эргэ тууну уҥкучахтан булан күөлбүттэн лаһыгырас соболору ылан буһаран ыры ыргыччы тотуохпар диэри сиэбитим уонна сыһыыга утуйан көһүүгэ сылдьыбыт сылаабын, дойдум ото сирэ обоччолуу оборон ылҕаабыт курдуктара.

Ол бириэмэлэри үйэтитээри Хатылыга, Мугудайга көһөрүллүү музейдара үлэлииллэр.  Чурапчыга сквер туппуттара. Алаастарыттан барбыт сирдэригэр өйдөбүнньук монуменнар тураллар. Аллараа Бэстээх биэрэгэр борохуоту кэтэспит сирдэригэр көһөрүллүбүттэргэ анаан обелиск пааматынньык туруораары бэлэмнэнэллэр. Оройуон,  өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарынан, телевидениянан өрүү сырдата тураллар. Олохтоохтор кинилэр олохторун кинигэ оҥорон таһаараллар. Көһөрүллүү кыттыылаахтарын биһиги өйдүү саныы сылдьыаҕын. Ол инниттэн бөһүөлэктэргэ, алаастарга тутуллубут памаатынньыктарга, обелискаларга кутурҕаммытын биллэрэн, сүгүрүйэн ааһыаҕын, сибэкки ууран, олох салҕанарын туоһулуоҕун.

Хос эһэм Варламов Алексей Андреевич таптал аата Лүөҥкэ, хос эбэм Спиридонова Елена Николаевна Өлөөнө Хоту көһөрүллүүттэн кэлэн холбоһон 6 оҕону төрөтөн элбэх сиэннэнэн, хос сиэннэри көрөн кэскили кэҥэтэн, олоҕу салҕыыр ыччаттанан, олохторо умнуллубакка сырыттахтара. Үлэлээн, олорон ааспыттары өйдүүр буоллахпытына инникилээхпит.

Уоттаах сэрии охсуута, көһөрүллүү содула, кыайыыны уһансыбыт өҥөлөрө биһиги көлүөнэҕэ хаһан да умнуллубатын.

Норуот кыайыыта

Гитлер өстөөх

Сирбитин былдьаары

Урусхаллаан ылаары

Сэриинэн түспүтэ

Дойдуну көмүскүү

Түмүллэн таҥыллан

Советскай норуот

Утары турбута

Өстөөҕү самнаран

Кыайыыны билбитэ

Өрөгөй былааҕын

Күөрэччи туппута!

Ананар кыайбыттарга

Эмискэ соһуччу

Үс хонук бэриллэн

Көһөрүллүбүттэрэ алаастарыттан,

Төрүт билбэт Эдьигээннэригэр.

Чороҥутта алаас

Чулуу олохтоохторо,

Чурапчы 41 холхуоһа.

Кураанах кытылга

Күһүҥҥү тымныыга,

Хаар, силлиэ быыһынан

Хотон, балаҕан туттан,

Аармыйаны аһатаары

Бултаан ,балыктаан

Түүлээҕи бэлэмнээн

Былааны толороллоро

Кыайыыны уһансан.

Үгүс дьоннорун сүтэрэн,

Тыйыс иэдээни туораан

Төннүбүттэрэ көҕүрээн

Төрөөбүт дойдуларыгар.

Сиэрдээхтик тэринэн,

Түмсүүлээхтик дьаһанан

Күүрүүлээх үлэнэн,

Сырдык мичээринэн

Туппуттара эйэлээх олоҕу

Сэрии, тыыл бэтэрээннэрэ.

Сирдээҕи махтал

Ананар кинилэргэ.

Ааптар: К. Слепцов  6 «в» кылаас.