Уаров Илья Николаевич

 

«Үтүө ааттара үйэтитиллиэ, кэнчээри ыччакка кэпсэнэ турдун” – диэн В.В.Попова уонна Е.Г.Евсеев кинигэтиттэн.

Уаров Илья Николаевич 1927 с. бэһис оҕонон Уаров Николай Дмитриевич дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ойор-тэбэр оҕосааһа Бүгүйэххэ, Саҥа Күөлгэ ааспыта. Алдьархайы ааҥнаппыт кырыыстаах сэрии саҕаланыытыгар кини 14 саастааҕа. Сэрии саҕана VII кылааһы бүтэрбитэ уонна салҕыы үөрэммэтэҕэ. Молотов колхозка араас үлэҕэ үлэлээбитэ. Фермаҕа от тиэйиитэ, мас тиэйиитэ, сайын от үлэтэ, күһүн ферма хотонун өрөмүөнэ, саас ыһыы үлэтэ, ходуһалары сабыы – барыта оччотооҕу оҕолор, оҕонньоттор, дьахталлар үлэлэрэ этэ. Ильяити ааттаммыт үлэлэргэ барытыгар кыттыһан төһөнү кыайарынан Кыайыытуһугар сэмэй кылаатын киллэрбитэ.

Илья Николаевич нэһилиэгэр үчүгэй от охсооччу, мас кэрдээччи, ыраас туттуулаах болуотунньук, үтүө мааны майгылаах, оҕоҕо-эдэргэ, кырдьаҕаска өйөбүллээх сыһыанынан дьоҥҥо убаастанар киһи быһыытынан биллэрэ.

Илья Николаевич фермаҕа, ардыгар хонуу биригэдьииринэн үлэлиирэ. Сэрии кэнниттэн олоҕунүгүс өттүн леснигинэн үлэлээбитэ. Айылҕаны кытта алтыһарын сөбүлүүрэ, байанайдаах булчут этэ.

Илья Николаевич 1945 с. Мария АфанасьевнаФоковалыын ыал буолан 7 оҕону төрөтөн, улаатыннартаан, үөрэхтэтэлээн кэнчээри ыччаттарын кэскиллэрин тэниппиттэрэ.

Ааспыт үйэ 50-60ссылларыгар Сунтаар оройуонун, Өрөспүүбүлүкэ биир күүстээх дуобатчыта Илья Николаевич Уаров аатын үйэтитэр аһаҕас турнирдартиһигин быспакка үрдүк таһымнаахтык буолааччылар.

Илья Николаевич эдэр сылдьан норуокка өссө атаҕынанбыһыйын туһунан номох гынан кэпсээччилэр.

Ылдьаа,Дьөгүөссэ(Малыык Дьөгүөр).

Кыайыы кэннинээҕи ыһыахха Марбаҕадетдом былаһааккатыгар 1947 сыллаахха Бордоҥ нэһилиэгин улуу кыайыыга аналлаах ыһыаҕар Ылдьаа, Дьөгүөссэ атах оонньоон күрэхтэспиттэрэ, дьон сэргэ астынакөрбүттэрэ. Ылдьаа ити кэмҥэ тымныйан ыалдьа сылдьара. Ыһыах олус көхтөөхтүк барбыта. Кыайыы кэннэ буолан, дьон сэргэ кэтэспит кэтэһиилэрэ кэмнэрэ кэлэн Кыайыы күнүн уруйдаан-айхаллаан көрсөллөр. Кымыс бөҕөнү оҥороллор, анал мас буочуку иһиттэргэ саамылыыллара. Араас мас иһиттэр тоҕуоруһаллара. Дьон сэргэ тоҕуоруһан олорон астына, дуоһуйа кымыс бөҕөнү иһэллэрэ. Дьон уохтаах саамал кымыһы иһэн санаалара өссө көтөҕүллүбүккэ дылы буолара, ырыа-тойук өссө тупсан иһиллэргэ дылыта. Ыһыахха, тойукка көхтөөхтүк кытталлар, ис сүрэхтэн дуоһуйа, астынан таттаран туран ыллыыллара-туойаллара, айылҕаларын, сирдэрин-уоттарын, дойдуларын хоһуйаллара. Кыайан-хотон кэлбиттэри уруйдууллара-айхаллыыллара, кэлэр олохторун алҕыыллара, кэнчээри ыччат эйэлээх олоххо уһуннук-уйгулаахтыкуһун сэрии диэни билбэккээйэлээх олоҕу тутан олороллоругар алгыыллара, үтүө санаалара барыта онно ананара.

Күн аллара түһүүтэ дьон күлүк сиртэн олбуор кытыытыттан түһүлгэ ортотун диэки сэлэлээн киирэн икки аҥы хайдан күрэхтэһии хаһан саҕаланарын кэтэһэн күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ уохтаах кымыстарыттан ыймахтыы олорбуттара. Детдом былаһааккатын икки өттө быыһа суох күн дьөһөгөй оҕолорунан, күөх унаар түптэнэн унаараллара көрүөххэнаһаа үчүгэй буолара. Түптэ кими барытын угуйарга дылыта. Былаһаакка ортотугар аҕыйах улахан бириһиэн балааккалар тураллара. Тоҕус тойон балааккалар тоҕуоруһа турбуттара, ортотугар үс оллоон мастар турбуттарыгар, күөсчүттэр, чаай өрөөччүлэр унаар торҕо күөх буруону унаарыппыттара. Буспут эт, аһылык дыргыл сыта, көөнньөрүүлээх уохтаах саамал уохтаах сыта киэһээҥи нуурал салгыҥҥа сайа оҕустаран улахан күөл диэки саба халыйан киирэн күөл үрдүгэр (күөх урсун) буоланыйаанан турда.Күнуота онно холбоһон кустук өҥүнэн оонньоото.Мааны таҥастааххотун дьахталлар долгулдьуһа хааман-сиимэн түһүлгэни сэргэхситтилэр, хороччу улаатанэрэр кыргыттар, уолаттар оонньоһон күлэн оонньоон салгыны кэрэ, сүрэҕи долгутармузыкаҕа, оһуокайга холбоһон ыһыах сүрэҕи долгутар, хамсатар улуу музыката (серенадата) буолла.

Бөлүөхсэн турар,олорор дьон кэпсэтиилэрэ биир буолла. Бу киэһэ атах оонньуутугар Дьөгүөрдээх, Ылдьаа атах оонньоон көрдөрөллөр үһү. Дьэ доҕоор үчүгэй оонньууну көрөр буолбуппут.Дьөгүөр Хочоҕо баһыйтарбыта суох. Хочо биир киэн туттар кытыгырас киһитэ буоллаҕа дии. Аллараа Хадьаҕа буоллаҕа дии. Малыыктар бастыҥ уоллара. Ортону үрдүнэн уҥуохтаах, толору эттээх-сииннээх боотур бэрдэ киһи таһыттан көстөрө.

Ылдьаа баттыы холоон (180) саһааны эрэ кыайбат киһи. Илии-атах уһун, үчүгэй көрүҥнээх. Уҥуоҕунан уһун, бөҕө-таҕа, эриллэҕэс иҥиир быччыҥнаах, үүн тиэрбэһинкурдук киэҥ арылхай сырдык харахтаах, түргэн туттуулаах эдэр уол оҕо бэрдэ. Күрэхтэһии саҕаланыан иннинэ ыһыах дьонун санаата икки аҥыы хайынна. Буолумуна даҕаны бары билэр, кыахтаах уолаттара күөн көрсөр, илин былдьаһар күннэрэ үүннэҕэ. Бүгүйэхтэр бэйэлэрин уолларыгар Ылдьааҕа эрэнэллэрэ улахан. Ылдьаа бу иннигэр Уһун Күөл ыһыаҕар атах оонньуутугар оройуоҥҥа кими да иннигэр түһэрбэтэҕэ. Дьөгүөссэ эмиэ бэйэтин саастыылаахтарыттан атаҕар лаппа кыанар, Хочоҕо биир биллэр атах оонньооччута буолар. Болдьоммут бириэмэҕэ, ыһыах дьоно оҕолуун-улаханныын, туостар ууруллубут ыстанар сири, икки өттүнэн сэлэлии турбуттара.Икки тэҥ баайыылаах эдэр кытыгырас уолаттар илин-кэлин түсүһэллэрин биир дойдулаахтара олус долгуйан, үөрэн-көтөн туран астына көрбүттэрэ. Ыалдьааччылар уолаттары иккиэннэрин билэр буоланнар кимиэхэ да кэлтэйдии ыалдьыбатахтара, ким кыахтаах кыайарыгар баҕарбыттара. Уолаттар даҕаны бэйэ-бэйэлэрин кыайсан аат-суол былдьаһа сатаабатахтара, эрбии биитин курдук тэбис тэҥҥэ эрийсэн тэҥнэһиинэн түмүктээбиттэрэ. Ол тэҥнээх киирсииттэн дьон-сэргэ ордук астыммыта, Улуу кыайыы ыһыаҕар биирдиилээн кыайыы, кыайтарыы суоҕун, улахан биир Кыайыы баар буолуохтааҕын эдэр уолаттар дьонноругар-сэргэлэригэр көрдөрбүттэрэ.

Герасимова Тамара Ильинична Уароровтар орто кыыстара

·Отличник образования Республики Саха (Якутия);

·Учитель учителей Республики Саха (Якутия);

·Лауреат Международного детского фонда «Дети Саха-Азия» в номинации«Путеводная звезда»;

·Обладатель знака “За вклад в развитие образования МР «Сунтарского улуса»;

·“Почетный ветеран системы образования Республики Саха (Якутия) диэн нагрудной знагынан,

·Почетный работник МБОУ «СНОШ» им. В. Г. Павлова.

 

 

Автор: Т-А.Балданова,  ученица 6 класса.