Трофимова Варвара Петровна

Трофимова Варвара Петровна 22.07.1924 г.р.

Төрөөбүт сирэ: Мэӊэ Хаӊалас улууhун Тыыллымы нэhилиэгэ

Үɵрэммит сирэ: Тыыллымы орто оскуолата

Мэҥэ Хаҥалас улууһун, Майа сэлиэнньэтин Бочуоттаах олохтооҕо, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, сэрии кыттыылааҕын огдообото, ССРС Госбаанын уонна СӨ социальнай сулууспатын туйгуна, «Мэҥэ аат» бэлиэ хаһаайката, улуус Бочуотун кинигэтигэр киллэриллибит, «Үйэ саас» бэлиэ  хаһаайката Варвара Петровна Трофимова.

Варвара Петровна 22.07.1924 сыллаахха  Тыыллыма нэһилиэгин холкуостаах түөрт оҕолоох Трофимовтар дьиэ кэргэнигэр үһүс оҕонон күн сирин көрбүт. Төрөппүттэрэ эрдэ сэрии иннинэ утуу-субуу 1933, 1936 сылларга өлбүттэр. 12-лээх Варя икки убайын, балтын кытта тулаайах хаалбыттар. Аймахтарынан иитиллибиттэр.

1941 сыллаахха Варя 9 кылааһы бүтэрэр, салгыы 10-с кылааска үөрэниэх кыыһы интэринээккэ миэстэ суох буолан, оскуолаҕа ылбатахтар. Инньэ гынан 1942 сылллаахха Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар нарсуд сэкиритээринэн үлэлии киирбит. Уоттаах сэрии, уот кураан, 1943 сыл муус устар ыйыгар хоту оройуоҥҥа балык булдугар хомсомуолларга хомуур биллэриллибит. Уолаттары уонна кыргыттары райкомҥа ыҥыртаан бэбиэскэ туттарбыттар. Оччолорго баартыйа бирикээһин дьүүллэһии диэн суоҕа. Сорохтору суол үлэтигэр, аҥаардарын Булуҥ улууһун Быков Мыс балык собуотугар үлэлэтэ ыытар буолбуттар. Хара баттахтаах, дьарамай уҥуохтаах Варя фроҥҥа көмөлөһө, хоту үлэлии барбыт.

Үс сылтан ордук муустаах муора биэрэгэр хаһан да балыктаан көрбөтөх  кыыс олус сылаалаах, ыарахан үлэҕэ эриллибит. Хата, тиийээтин кытта тэлигириэйкэ, куобах бэргэһэ, хаатыҥка биэрбиттэр. Бэрчээккэ диэн ол саҕана суоҕа, муус буолбут тымныы илиилэринэн үлэлииллэрэ. Сылаас таҥас тиийбэт буолан, саахар куулунан ыстаан тиктэргэ күһэллэллэрэ.

Балыктыырга биэстии буоланнар биригээдэ тэринэллэр. Бултуур тэриллэригэр биир муҥха, биэс анньыы, киһи баһыгар үс илим буолар. Уомулу, муксууну, күндүөпкэни бултууллар. Кыһын муустаах муораҕа киирэннэр муус үрдүгэр балаакка туруоруналлар. Тимир оһохтоохтор. Оттор мастарын арыы төбөтүттэн булан, хомуйан аҕалаллар. Балык  сыатынан ыһыырынньык-чүмэчи оҥостон сырдатыналлар. Бултаабыт балыктарын барытын туттаран, фроҥҥа ыыталлар. «Балыктааҥ! Биир күндүөпкэ, биир ньиэмэһи өлөрөргө тэҥнээх» дииллэрэ.

Аһылыктара, сүнньүнэн, балык. Эт диэни үс сылы быһа көрбөтөхтөр. Килиэп нуорманан – үлэлиир киһиэхэ күҥҥэ 400 г, үлэлээбэт киһиэхэ 200 г бэриллэрэ. Кыһын күн хоту дойдуга тахсыбат, хастыы да хонук хахсаат тыаллаах буурҕа түһэр. Балаакка уонна олорор дьиэлэрин икки ардыгар быа тардан сылдьаллар. Элбэх киһи буурҕаҕа түбэһэн, мунан, тоҥон өлөрө. Оннук сүппүт дьону олохтоохтор  «буурҕа илдьэ барбыт» диэн буолара. Буурҕаҕа тоҕус хонукка тиийэ хаайтаран олороллоро.

Күүтүүлээх Кыайыы күнүн Варвара Быков Мыс Улахан Арыы учаастагар сылдьан истибит. Сибээс тиийбэт сирэ буолан, үлэһиттэргэ рациянан биллэрбиттэр. Төһө да сэрии түмүктэннэр, сатарыйбыт олоҕу чөлүгэр түһэриигэ балык наада буолан, салгыы биир сыл өссө хаалларан үлэлэппиттэр.

1946 сыллаахха Варвара Петровна дойдутугар эргиллэн кэлэн, Майа госбааныгар рядовой, кэлин кылаабынай буҕаалтырынан 18 сыл үлэлээбит. Салгыы Чурапчы бааныгар 5 сылтан ордук, 1970-1977 сс. Майаҕа кэлэн ПМК буҕаалтырынан, 1978-1991 сс. ис дьыала отделыгар,  1993-2003 сс. улуустааҕы инбэлииттэр уопсастыбаларыгар инструктор-буҕаалтырынан үлэлээн бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыт.

Олоҕун аргыһын Дмитрий Сергеевы 1947 сыллаахха көрсөн ыал буолбуттар. Кэргэнэ Дмитрий Спиридонович 1919 сыллаахха Бүтэйдээххэ төрөөбүт. Кыратыгар тулаайах хаалбыт уолу абаҕата Роман Сергеев ылан ииппит. Сытыы-хотуу, билиигэ тардыһыылаах уол эбит. Дьокуускай куорат политпросвет оскуолатын 1938 с. ситиһиилээхтик бүтэрэн, дойдутугар ааҕар балаҕаҥҥа сэбиэдиссэйинэн, салгыы сэбиэккэ сэкиритээринэн үлэлээбит. 1942 с. Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан Сталининградскай фроҥҥа Ийэ дойдутун туһугар уоттаах, кырыктаах сэриигэ кыттыбыт. 1946 с. дойдутугар агдакатыгар, тыҥатыгар араанньылаах сэрии инбэлиитэ буолан төннүбүт. Кэлбит сылыгар бастаан райсовекка социальнай харыстабыл салаатыгар иниспиэктэринэн, онтон сэбиэдиссэйинэн анаабыттар. Бу эппиэттээх, чэпчэкитэ суох үлэтигэр Дмитрий Спиридонович 12 сыл үтүө суобастаахтык, бэриниилээхтик үлэлээбит.

Сергеевтэр ыал буолан, биэс оҕону төрөтөн ньир-бааччы олорбуттар. Аҕалара Дмитрий Сергеев 1958 с. олус хомолтолоохтук быстахха былдьанан олохтон туораабыт.

Варвара Петровна Трофимова аҥаардас хаалан, түөрт оҕону соҕотоҕун иитэн, улаатыннарбыт. Улахан уоллара кыратыгар аҕата баарыгар ыалдьан өлбүт. Олох араас охсууларын эрдээхтик тулуйан, үгүс сыллаах сыралаах үлэтин мэктиэлиир наҕараадалара бэтэрээҥҥэ үгүстэр. Олор быыстарыгар «1941-1945 Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээли көрүөххэ сөп.

Варвара Петровна билигин Майаҕа кыыһыгар олорор. Кыыһа Алевтина Дмитриевна, РФ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, СӨ үтүөлээх бырааһа. Уола Семен Дмитриевич Сергеев СӨ үтүөлээх тутааччыта, Дьокуускай куоракка олорор. Икки уола эдэр саастарыгар олохтон туораабыттар.

100 саастаах ытык кырдьаҕас 9 сиэн, 17 хос сиэн, 1 хос-хос сиэн тапталыгар угуттанар. Эдэр көлүөнэҕэ тугу баҕарыаҥ этэй диэн ыйытыыбар: “Эдэр ыччат биир сомоҕо буолан, эйэлээх олоҕу оҥорсуҥ, уустук кэмнэргэ үлэ-хамнас куруук баар буоллун. Өрүү хамсана сылдьыҥ, эккитин-хааҥҥытын чэбдигирдиҥ, сүүрүҥ-көтүҥ, оччоҕо уһун үйэлэниэххит”, – диэн баҕа санаатын тиэртэ.

Суруйда: Н.Р.Климентов, 4г кылааhын үөрэнээччитэ