Товарищева Пелагея Ниловна

Мин, Спиридонова Лилия МОБУ «Саха гимназия» 2 «В» кылааьын уерэнээччитэ хос-хос эбээм Товарищева Пелагея Ниловна А5а дойду сэриитин кэмигэр, тыылга холкуоска биригэдьииринэн улэлээбитин туьунан Николай Семенович Кириллин  «Холкуостаах Ньукуу сэьэнэ» кинигэтиттэн ахтыытын киэн туттаммын уллэстэбин.

Товарищева Пелагея Ниловна ыарахан сут уонна сэрии сылларыгар холкуоска хонуу биригэдьииринэн улэлээбитэ, оччолорго иэдьэгэйтэн ордук кунду аспыт суох буолан турар-турбат бары иэдьэгэй сиэрибит улэ5э тахсар буоларбыт. Мин арыый бороохтуйан, ыанньыксыт санаьым мин оннубар бэйэтин кыыьын кемелеьееччу оностон баран, миигин биир астаах со5ус сиргэ- хонуу улэтигэр ыытта, ол бараммын бастакы улэм диэн былах былахтааьын буолла. Биригэдьиирим олорор сирбиттэн чугас Умсан Тенургэстээ5ин киьи унуо5ун тулатынан ууммут хатыннары охтороннун былахтаа диэн илии хотуурун тоьутан оноьуллубут батыйа курдугу туттаран кэбиспитинэн былахтаан киирэн бардым. Биригэдьиирим эппитин курдук быспыт былахпын туутэхтии баайа баайабын охторбут хатынмар ейеннеру туруору ууран иьэбин. Ону биригэдьиирим аахпыт буолар уонна сарсыннытыгар: «Дьэ, Ньукуу бэгэьээ куннээги нуорма5ын бачча бырыьыан толорбут эбиккин, онон бачча грамм иэдьэгэйи ылыахтааххын»,-диэн атыгар ында сылдьар бэрэмэдэйиттэн хаппыт иэдьэгэйи баьан ылан кыра ба5айы хоонтоор ыйааьыныгар ыйаан саппыйабар кутан биэрэрин ама хаьан умнуомуй. Киэьэтин аьыы олорон улэьит киьи буоламмын дьоммун бу аьатан эрдэхпин диэн эгди туттуна5ын, дьексе даганы улэлиэм-хамсыам, дьоммун аьатыам диэн ыра санаа эргичийэр. Ити сайын ааспыт сыллар  курдук олус курааннаан от, бурдук ууммэтэ5э, ол сайын уксун былахтаан, кирпииччэ уктээьинигэр, сиилэс угуутугар, ити курдук араас улэлэргэ улэлээн та5ыстым. Ити сайын иэдьэгэйинэн сайылаатыбыт. Кыьынын оту-маьы, арааьынайы барытын сии олордохпутуна ыалынан, кыра да буолллар, бурдук биэрэннэр, оскуола о5олоругар итии аьылык тэрийэннэр абыраабыттара. Оттон сааьыгар Тааттабытыгар уу бе5е кэлэн, ен сайын буолан бааьынабытыгар бурдук бе5е уунэн керуехтэн учугэй гына ере анньан та5ыста. Хас эмэ сыл тухары бурдук ууммэккэ лэппиэскини сиэбэтэх дьон лэппиэски сиэхпит диэн, хамсыыр-хамсаабат бары от улэтигэр тахсыбыта. Биригэдьиирбит хас кун аайы биирдии улэьит ким тугу улэлээбитин, теьену охсубутун, муспутун харахпыт ортотугар мээрэйдээн, суруйан, аа5ан иьэрэ олус астык, быьа сэрэйэн сарсын теье иэдьэгэйи ыларгын аа5ына сылдьа5ын, онон бе5ехтук санана5ын.

Арай биирдэ биьиги лэппиэскэ сиэхпит диэн бурдук буьарын кэтэьии бе5е буола сырыттахпытына сэбиэппит бэрэстээтэлэ Филатов Федор Еремеевич барахсан хайыы-сахха бурдугун быстаран, астатан, дьиэтин таьынаа5ы миэлинсэ5э туттаран, лэппиэскэ онотторо сылдьар сура5ын истэммит куе-дьаа буола сырыттыбыт. Биригэдьиирбит бу сырыыга бии сур атыгар бэрэмэдэйин тобус-толору буспут лэппиэскэ бе5ену а5алан, урукку угэьинэн ким куннээ5и нуорматын хас бырыьыан толорбутунан керен, атыгар ында сылдьар сап-саьарчы буспут лэппиэскэни бэрэмэдэйиттэн оруу-оруу ыйааьыныгар сеп тубэьиннэрээри быьа-быьа бии куруутун илдьэ сылдьар, биьиги бэркэ билэр хоонтоор ыйааьыммытыгар сыа-сым курдук тутан-хабан ыйаан биэрэрин а5ыс уонча сыл аастар да5аны бу баар курдук харахпар керебун. Онно дьон хайдах курдук сирэйдиин-харахтыын сырдаан, ере кете5уллэн биригэдьиирдэрин тула олороллорун сатаан тылбынан кэпсиир кыа5ым суох…

Биирдэ туран биригэдьиирбит биьигини, Вырдылина Анааскалыын «Эр дьон буоллаххыт, манан отто охсун» диэн биирдии бэйэбитигэр кыра о5о хотуурдарын туттартаан кэбистэ уонна «киирэннит ити кытах оннугар тахсыбыт оту охсун» диэт, баран хаалла. Дьэ, Анааскы биьикки киирэн охсубутунан бардыбыт, мин оту охсорго киьибинээгэр уерэхтээх эбиппин, арай сытыылыырын эрэ быьаарбаппын, сытыыланыахпыт иьин бурууспут да, игиибит да суох буолан биэрдэ, сотору-сотору сынньанабыт. Биирдэ хотуурбут угун тайахтанан кэпсэтэ турдахпытына киьим «Абытаай, айа-айа» диэбитинэн туора ойбутугар кербутум –ханас ата5ын сыа тинилэ5ин тириитин балайда халыннык хотуурун биитигэр быьа уктээн кэбиспит. Бастаан кердехпунэ, онон-манан тэьитэ аспыт курдук хааннаах сыаны быьа элийэн ылан бырахпыт курдуга да, утаакы буолбата, ол туочукаларыттан хаан тетеле суох тахсыбытыгар кэтэ сылдьар эмиэрикэлэр куулларыттан тигиллибит ырбаахытын уста биэрэн баайдыбыт. Сотору буолаат биригэдьиирэ кэлэн, атыгар мэнэстэн илдьэ баран бэрэбээскэлэппит этэ. Ол сарсыныгар биригэдьиирим хас да уолу ат кыраабылын сидиэнньэтигэр олордо-олордо атахпыт кыраабыл педалыгар теье тиийэрин бэрэбиэркэлээтэ уонна «арыыйда уьун атахтаах киьи Дьегуер кыраабылга олоруо», оттон миигин «кылгас атахтаах киьи киниэхэ о5ус сиэтээччи буолуон» диэн дьаьайбытыттан аны массыынанан от мустарааччы буоллубут, диэн уеруу бе5е буоллубут. Ол курдук сайыны быьа от мустарыытыгар сылдьан баран бурдук хомууругар барбыппыт.

Бу 1943 с. эмискэ ен сайын кэлэн бурдук бе5е ууннэ, ону ат самоскидкатынан огустара-огустара, кыьынын молотилкаланан астыахпыт диэн, от курдук кэбистэрэн испиттэрэ, ардах дэлби туьэн сорох кэбиьиилээх бурдуктар сытыйан бардылар. Оройуон атын холкуостарыгар сытыйыы тахсан буруйдаахтары сууттаталаан эрэллэр диэн сурах тар5анна. Ити бириэмэ5э биьиэхэ5э Долборуктаахха икки суунэ улахан кэбиьиилээх бурдукпутун куьа5аннык кэбиспиттэрин тумугэр сытыйан эрэр диэн буолла. «Биригэдьиирбитин суукка биэрээри дьыала бе5е тэриллибит уьу» диэн айдаан буолбутугар, холкуостаахтар «Кыыспытын быыьыахха» диэн тугу да быра5ан туран, дьон барыта ким бириэмэлээ5инэн сорох кунус, сорох киэьэ тиийэн аргы оноро-оноро, ол урдугэр сытыйан эрэр бурдукпутун куурда быра5аммыт киьибитин быыьаан турабыт. Онно биригэдьиирбит эрэйдээх кутталыттан утуйар уута кеппут быьыылаа5а, сарсыарда эрдэ кэллэххинэ хайыы уйэ5э кэлэн улэлии сылдбар буолааччы, оттон киэьээтин саамай бутэьиккэ диэри баар буолааччы. Ол курдук холкуостаахтар биригэдьиирдэрин быыьаан тураллар.

Ити сылтан ыла а5ыс уонча сыл аста, аан маннай улэ5э уьуйбут, киьи эрэ барыта себулуур, ытыктыыр биригэдьиирбин кербетех эбиппин, киьи киьитэ, оннун булунан дьон кэккэтинэн сылдьара буолуо, сылдьыбыта буолуо диэн эрэл санаалаахпын. Арааьа, бу кини тереппуттэрэ буолуон сеп диэммин Кунээйилэр 1926-1927 сс. Дьиэ кэргэннэрин испиэьэгэр (Н/а, ф-70, и-28, №365) маннык баар:

1.Товарищев Нил И. сааьа 65, а5алара

2.-//-Ирина Ал.-//- 52, ийэлэрэ.

3.-//-Пелагея Ниловна -//- 12, кыыстара, бу кини буолуо.

4.-//-Анас.-//-3-//-

Олохторо-Наммара5а, Тыьа5ас Чаранар.

Туттуллубут литература:

  1. Кириллин Н.С. Холкуостаах Ньукуу сэhэнэ. Дь., 2021. 239-242 С.
  2. https://www.calameo.com/books/00646475373f5d2038df0

 

 

Автор: Л.Спиридонова 2 «В» кылааьын уерэнээччитэ.