Торохова Мария Егоровна (1920 г.р.)

 

Мин ийэм Торохова Мария Егоровна 1920 сыллаахха Ньурба оройуонун Акана Сататыгар «Саалкат» диэн сиргэ төрөөбүтэ. Эбэм Сөдүөрэахтарынан, олус өҥ бурдук үүммүт дьыла эбитэ үһү. «Добдурҕа саҕана, көҥөс дьахтар күөһүн күүтэр киэһэтигэр күн сирин көрбүт үһүбүн, күнүн-дьылын хантан билиэхпиний?» диэн этэрэ ийэм, бэйэтэ төрөөбүт күнүн ыйыттахха.

Биэс бырааттыылар этэ. Аҕата Торохов Егор Григорьевич (Салҕа туорааҕа диэн ааттыыллар эбит), бэйэтин кэмигэр улаханнык кыанар, тустар, масс тардыһар эҥин идэлээх эбит. Аҕата, кэлин, ийэм 13 саастааҕар, сэллик ыарыытыттан өлөн туораабыт. Онон эбэбит Сөдүөрэ биэс оҕотун кытта тулаайах хаалаахтаабыт. Олдабуоллар, оҕолоро бары киһи-хара буолбуттар.

Ийэм Аканаҕа «Бэс Арыы» кытыытыгар Соппуруон кулаак дьиэтигэр аһыллыбыт оскуолаҕа үөрэнэниһэн, маҥнайгы кылаастан уурайбыт. Сылдьар сирэ ырааҕа, ас-үөл, таҥас-сап да кырыымчыга бэрт буолан. Онон, ууньулдьаҕай саастааҕыттан, оччотооҕу колхоз үлэтигэр эриллиитэ саҕаламмыт. Аканаҕа «Ленин суола» колхозка үлэлээн иһэн, аччык дьыл буолаары турдаҕына, Чиллэҕэ убайыгар Батараак Уйбааҥҥа олоро тахсыбыт. Онон, «Саҥакүүс» колхозка үлэһитбуолбут. Аччык дьылларга убайыгар олорон, тыыннаах ордон, киһи-хара буолбутун мэлдьи сылаас тылынан, истиҥ махталынан ахтара. «Кини суоҕа буоллар, баччаҕа тиийиэх биллибэт этэ.» Диирэ ийэм.

1943 сыллаахха Үөдэй киһитигэр Семенов Семен Иванович (Сэмэктэй) диэн киһиэхэ, кэргэн тахсан, «Төрүккэ» көһөн кэлбит. Кэлээт «Герой пятилетка» колхозка эмиэ үлэ үөһүгэр түһэр. Саҥа кийиит кыайыытынан-хотуутунан, тутуута үчүгэйинэн тута хайҕаппыт. Ханнык да үлэттэн туора турбат үгэстээҕэ. Кэлин, колхозтара улаатан «Кытаанах тирэх» диэн буолбут. Тугу-тугу үлэлээбэтэҕэй! Кээһиигэ 2-3 оҕуска от тиэйэн, кыһыҥҥы бытарҕан тымныыларга атынан, оҕуһунан саһаан таһан, бааһыналарга хаар типтэриитигэр сылдьыбыт. Сааскы ыһыы саҕана тутааччынан эмиэ үлэлээбит. Оччолорго үлэ түмүгэ тута тахсан иһэр буолан, элбэхтик бастаан, көһөрүллэ сылдьар кыһыл былаах ылан биһирэнэр эбит.

Сайыҥҥы от үлэтигэр мунньууга тэҥнээҕин булбат буолара. Биирдэ, соҕотоҕун 1га сири мунньан турардаах эбит.

Сэрии кэмигэр, түүнү-күнүһү билбэккэ, үлэлээбиттэр бары «Аҕа дойду сэриитин кэмигэр үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыттар. Олор истэригэр мин ийэм эмиэ наҕараадаламмыт.

1953 сыллаахха ийэм 10 сыл өйдөһөн-өйөһөн олорбут тапталлаах кэргэнэ уһун, ыарахан ыарыыттан суох буолбута. Ол кэмнэ, огдообо хаалан, аҥаардас ийэ ыар олоҕунэриирин- мускуурун барытын билбитэ.

1954 сыллаахха фермаҕа бастаан арыыһытынан, онтон ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Бу үлэтигэр даҕаны, ийэм сирдэрбэтэҕэ. Сүөһүнэн эбии төлөбүр ылара. Оччотооҕуга ыанньыксыкка ньирэй өлбөтөҕүнэ, бириэмийэ быһыытынан сүөһү биэрэллэр эбит. Оттон, үүтүн былаанын аһара толорон, бириэмийэлэммитэ элбэх буолара. Ол курдук ийэм тугу үлэлээбэтэҕэй? Атынан, оҕуһунан саһаан таһара, хаар типтэриитигэр сылдьара. Сааскы ыһыы саҕана булуук тутааччынан сылдьара. Сайын от мунньуутугар тэҥнээҕин булбат этэ. «Ол кэмҥэ Сүөдэр Никалаев, Сүөдэр Васильев ыраас суоллаах бастыҥ охсооччулар бааллара, кинилэр охсубут отторун мунньар чэпчэки курдук буолара» — диэн ахтара ийэм.

Ити курдук төһөлөөх да ыарахан үлэҕэ сырыттар, биһигини атахпытыгар туруоран киһи хара гынаттаан, биһиги күн курдук саныыр, күндү ийэбитигэр махтанабыт, сүгүрүйэбит.

 

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ, Ахтыыны суруйдум кыыһа В.Егорова.