Торохов Владимир Егорович

Эргиччи талаан киһи.

Орто туруу бараан дойдуга букатыннаахтык кэлбит диэн суох. Мутугунан быраҕар муҥур үйэҕэ киһи олоҕо кылгаһыгар, тыыннаах сылдьан, суолта биэрбэт, ол курдук эн саамай чугас сылдьар киһигэр тапталгын, махталгын сатаан эппэккэ хаалаҕын. Онтон күн сириттэн суох буолбутугар,дьэ өйдөөн, суохтаан, этиэхтээх махталгын эппэтэх, истиҥ тапталгын биллэрбэтэх эбиппин диэн хомойоҕун, элбэҕи кини туһугар оҥорботоххуттан кэмсинэҕин. Саха киһитэ ис иһиттэн бэйэтэ даҕаны симик, онон даҕаны буолуо, атын омуктар курдук «Мин эйигин таптыыбын»-диэн, хайа да түгэҥҥэ, саҥара, билинэ сылдьыбат.

Дьүөгэм, Ньурба оройуонун Түмүк нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, Түмүк нэһилиэгин «Алгыс” эбээлэр түмсүүлэрин салайааччыта, Саха өрөспүүбүлүкэтин 25 улууһуттан уопсастыбаннай түмсүүлэри түмэр «Эйгэ» уопсастыбаннай тэрилтэ көхтөөх уопсастыбанньыга, Саха сирин эригийиэнин “Дууһабытынан эдэрбит” киин “үрүҥ көмүс” волонтера Валентина Васильевна Егоровa Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сыла чугаһаан, таайын туһунан ахтара, саныыра, кэпсиирэ элбээтэ. Валентина олох кыра сааһыттан таайыгар бэйэтэ этэринии, таптанан, атаахтаан, айгыстан ахан иитиллибит эбит. Норуокка этэллэринии, «тарбахтаахха таарыйтарбакка, уот харахтааҕы утары көрдөрбөккө”, харыстаан, чөмчүүк таастыы сэрэнэн көрөн-харайан улаатыннарбыт, барыта оҕо «тыыммытынан” буолара үһү. Кэпсиир киһим Торохов Владимир Егорович, сэрии бэтэрээнэ, эргиччи талаан киһи туһунан, олорон ааспыт олоҕун быыһын сэгэтэн, дьүөгэм кэпсээниттэн, кылгастык билиһиннэриэм.

Торохов Владимир Егорович, 1925 сыллаахха Аканаҕа төрөөбүтэ, аҕата кини кыратыгар өлбүт, онон оҕо сааһа аас-туор, кытаанах кэмҥэ ааспыта. «Бэс арыы” алын кылаас оскуолатыгар үөрэммитэ. Мархаҕа 5 кылааска үөрэнэн иһэн, интернакка ылбаккалар кыайан үөрэммэтэҕэ, онон Аканаҕа киирэн “Ленин суола” колхуоска үлэлээбитэ. 1943 сыллаахха Армияҕа ыҥырыллыбытын, ол сыл ыалдьан кыайан барбакка хаалбыта. Маар-Дьаархан икки ардыгар суол оҥоруутугар биригэдьиирдээбитэ. 1944 с. от ыйыгар сэриигэ ыҥырыллан, Монголияҕа турар 16-с танковай чаас 65-c мотострелковай полкатыгар стрелогунан уонна пулеметчигынан сылдьыбыт. Сэриигэ сылдьар кэмигэр бэргэн ытааччынан биллибит, онно бинтиэпкэ 10 ботуруонуттан, 8-н сыалга түһэрэрэ, онтон илии пулеметунан ытыыга биэрэстэлээх сиртэн 12 ботуруонтан 9-н сыалга түһэрэрэ үһү. Кини «дойдубар орто ытааччы этим, бойобуой сэп көнө баҕайы эбит этэ”-диэн бэрт сэмэйдик ахтыытыгар суруйбута баар. Сэрииттэн 1946 cыллаахха төннөн кэлэр.

Сэрии бүтэн эйэлээх олох саҕаланар. Күн дьыл ааһар Владимир Егорович киномеханик курсун бүтэрэн Мэҥэ Хаҥаласка ананан барар. Майа сэлиэнньэтигэр олохсуйан аттынааҕы 14 дэриэбинэтин икки ардыгар туох көлө көстөрүнэн ардыгар атынан, арыт оҕуһунан сылдьан, унньуктаах 7 сыл кыһынын тоҥон-хааһан, сайынын үҥүрүк куйааска буһан-хатан, күһүн-саас тыаллаах, силбиктээх күннэргэ айаннаан нэһилиэктэргэ тиийэн, киинэ көрдөрөрө. Ол айаныгар арыт иннинэн да, кэннинэн да, айаннаабат хадаар оҕус, эбэтэр ат түбэстэҕинэ, тиийиэхтээх сиригэр бириэмэтигэр тиийбэккэ, аны киинэ көрдөрөр бары да кэриэтэ тыбыс тымныы киһи тыына бурҕачыйар хоһугар истээх үтүлүктээх үллэччи таҥнан олорон көрдөрөрө. Төһө да ыарахан кэмнэр ааспыттарын иһин, аан маҥнай үлэтин саҕалаабыт. Майатын олус күндүтүк саныыра, үчүгэйдик ахтара. Манна Майаҕа үчүгэй ыалга олохтообуттарын санаан кэллэҕинэ, олус астына-махтана ахтара. Кэлин ахтан-санаан ааһарыгар, доруобуйатын ол кэмҥэ сүтэрбитин этэн аһарбыттаах. Дойдутун аһара ахтан Ньурбаҕа кэлэн соҕотуопка хонтуоратыгар суруксуттаан кыстаабыта. Дьокуускайга трактористар, комбайнердар курстарыгар үөрэнэн Марха МТС-гар 3сыл трактористаабыта. 1950 сыллаахха маастардар курстарыгар үөрэнэн баран, селхозэнергияҕа линия тардар биригээдэҕэ биригэдьииринэн үлэлээбитэ.Станцияҕа машиниһынан, механыгынан ананан үлэлээн, Өктөөп бырааһынньыгар рубильнигы холбоон, ити түбэҕэ уоту холбоон бастакыннан биэрбит. Таайым ис иһиттэн олус чэнчис киһи этэ. Чөл олоҕу тутуһара, сытыары-сымнаҕас майгылааҕа.

Биэстээхпэр миигин бэйэтигэр доҕор гынаары ииттэ ылбыта. Ол саҕана Аканаҕа үлэлиирэ, эбэбинээн үс буолан олорбуппут. Онтон Ньурбаҕа киирэригэр дьиэтэ-уота суох сылдьар буолан, дьоммор эбэбинээн Үөдэйгэ төннүбүппүт. 5 кылааһы бүтэрбитим кэннэ таайым бэйэтигэр төттөрү ылбыта. Оскуолаҕа кэтэр формабар саҕа арааһын күрүчүөгүнэн баайара, аны ону крахмаллыыра. Миэхэ спицанан дьууппа, сэлиэччик, бэргэһэ арааһын баайан кэтэрдэрэ. Оо, үчүгэйэ бөҕө! Миэхэ эрэ оннук баайыы таҥас арааһа баара. Маны таһынан быысапкалаан араас дьэрэкээн ойуулары түһэрэрэ. Миэхэ иннэ диэни олох туттарбат этэ, илиигин тэһэ анньыныаҥ диэн олус харыстыыра, эгэ тимэх тиктэриэ дуо. Аны асчытын чааһынан этэ да барыллыбат. Сылын аайы курортка доруобуйатын көннөрүнэн кэлэрэ, бука онно сылдьан ас арааһын астыырга көрөн үөрэннэҕэ. Оҕуруотчут бэрдэ этэ, бэйэтэ теплицалааҕа,онно барыны бары олордоро. Өссө сыанаҕа сценкаҕа, пьесаларга оонньуура, уобраһын олох дьиҥнээх курдук туттан-хаптан ис иһиттэн иэйэн туран арыйара. Онтон кырдьар сааһыгар таҥараһыт буолан турбута. Кини ийэтэ эбэм эмиэ таҥараһыт этэ.

Таайым 2011с. бу олохтон букатыннаахтык барбыта. Дьэ ити курдук, быһа быыкааннык быктардым диэн кэпсээн, ахтан, санаан ааһар үөлээннээҕим Валентина Васильевна. Владимир Егорович өр сыллаах үлэтэ бэлиэтэнэн, Аҕа дойду Улуу сэриитин 2 степэннээх орденынан, Японияны кыайыы иһин 1941-45с Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин мэтээллэринэн, кинофикация туйгуна бэлиэннэн, Ньурба улууһа бочуоттааҕа, үлэ бэтэрээнэ, живописька норуот маастара буолбута. Владимир Егоровиһи мин худуоһунньук быһыытынан Антоновка култуура дьиэтигэр үлэлии сылдьарыгар билэрим. 4 айылҕа хартыынатын уруһуйдатан дьиэбэр күн бүгүҥҥэ диэри ыйанан тураллар. Чахчы даҕаны, эргиччи талааннаах, дьоһуннаах киһи олорон ааспытын, дьүөгэм кэпсээниттэн саҥа истэн, сэргээн бар дьоммор тириэртэҕим буоллун.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Валентина Сартаева-Васильева – Саха сиринээҕи эригийиэн “үрүҥ көмүс” доброволецтарын «Дууһабытынан эдэрбит» киинин салайааччыта.

 

 

Автор: А.Павлова 8 а кылаас үөрэнээччитэ