Томскай Дмитрий Николаевич 1920 с. т.

Мин эһэм тыыл, үлэ бэтэрээнэ Томскай Дмитрий Николаевич Дьааҥы улууһун Оһохтооҕор алта оҕолоох дьадаҥы ыалга алтыс оҕоннон күн сирин көрбүт. Аҕалаах ийэтэ ханнык да ыарахан, уустук үлэттэн толлон турбат ураты үлэһит дьоннор эбиттэр. Бэйэлэрин тус холобурдарынан оҕолорун дьиэ ис-тас үлэтилэр, бултка тэҥнээхтэриттэн хаалсыбат гына ииппиттэр. Дмитрий Николаевич уон саастааҕар 1931 сыллаахха Эҥэ нэһилиэгэр Чуогурга маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбит. Маҥнайгы кылааһы бүтэрэн баран Аһар диэн сиргэ иккис кылааска үөрэнэ барбыт. Оччолорго төрөппүттэриттэн ыраах үөрэнэр оҕолорго усулуобуйа ордук ыарахан эбит. Ас-таҥас кырыымчык кэмигэр, тиийиммэт-түгэммэт буолуу, мөлтөх доруобуйалаах оҕолорго ордук уустук. Үөрэҕэр төһө да үчүгэй буоллар доруобуйатын туруга мөлтөҕүнэн түөрт кылаас кэнниттэн салгыы үөрэммэтэх. Эмп-том суох буолан аҥардас төрөппүттэрин кыһамньыларынан доруобуйата сыыйа көнөргө барбыт. Эһэм улахан дьонтон хаалсыбакка Дьааҥы төрдүттэн Куоҕастаах диэн сиртэн ындыы таһыытыгар, борохуот  саһаанын кэрдиитигэр үлэлээбит. Үлэҕэ эппиэтинэстээх буолан бэриллибит сорудаҕын, былаанын аһара толорор эбит. Сыралаах үлэтин түмүгүнэн 16 саастааҕар 1936 сыллаахха «Үлэ ударнига» ааты ылбыт. Бултка кыра эрдэҕиттэн сыстаҕас буолан 1941 сылтан кадровай булчутунан сылдьыбыт. Аҕа дойду сэриитин ыар, сут сылларыгар сылайары-элэйэри, тоҥору-хатары, аччыктааһыны эт  хаанынан билбит. Улуу Кыайыы туһа диэн сыал-сорук туруорунан түүннэри -күннэри үлэлээбит. Элбэх күндү түүлээҕи государствоҕа туттаран 1942 сыллаахха стахановец аата, 1947 сылтан 1952  сылга диэри «Саха АССР чулуу булчута» аат Өрөспүүбүлүкэ бочуот дуоскатыгар киллэриллэн туран иҥэриллибит, 1975 сыллаахха lХ пятилетка ударнига, 1977 сыллаахха социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолбут. 1978 сыллаахха » Үлэ албан аатын lll степенэ» орденынан,

1981 сыллаахха X пятилетка ударнига знагынан, 1982 сылтан Дьааҥы бочуоттаах гражданина, 1990 с.

«Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» , Улуу Кыайыы 30, 40, 50, 60 сыллардааҕы үбүлүөйдээх мэдээллэринэн, Саха сирин Обкомун, Совминын хайҕал суруктарынан наҕараадаламмыт.   Кини бастыҥ булчут эрэ буолбакка, сайыҥҥы от үлэтигэр сатабыллаах салайааччы, үлэни тэрийээччи быһыытынан биллэр, эбиитигэр иннин биэрбэт бастыҥ от охсооччу.

1952  сыллаахха Чирикова Мария Гаврильевналыын холбоһон, дьиэ-уот тэринэн 11 оҕолоноллор, 3 оҕо олох кыраларыгар өлбүттэр, ийэлэрэ совхозка ыанньыксыттаабыт, хомойуох иһин 41  сааһыгар ыалдьан олохтон туораабыт. Онон 8 оҕо соҕотох аҕа иитиитигэр хаалбыттар. Аҕалара ол  күнтэн ыла оҕолоругар төгүрүччү эппиэтинэстээх да буоллар, оҕолорун көрө-истэ, такайа сылдьан үлэтин тэтимин түһэрбэтэх, үлэ үөһүгэр сылдьыбыт.

Дмитрий Николаевич оҕолорун олох кыра эрдэхтэриттэн, күөҕү маһын тутар буолуохтарыттан ыла батыһыннара сылдьан уу тэһиннэр эрэ күөҕүлэтэр, хас биирдиилэригэр кыраабыл оҥортоон от харбатар, уолаттарга хотуурунан от оҕустарар. Оҕолор үлэлиир үчүгэйин, туһалааҕын, киһи олоҕор суолталааҕын биллиннэр диэн үлэлэриттэн көрөн хайгыыр, бириэмийэлэри олохтуур эбит. Кини сэрии сылларыгар ыарахан олохтон, ону тэҥэ ыалдьан үөрэммэтэх буолан аныгы сайдыылаах үйэҕэ үөрэх оруола үрдүүрүн өйдүүр буолан оҕолоро үөрэхтээх, үтүө дьон буолалларыгар туох баар сыратын биэрбит. Ону тэҥэ оҕолоругар анардас үөрэҕинэн, үлэннэн эрэ муҥурдаммакка киһи олоҕор чэгиэн доруобуйалаах, чөл туруктаах, эт-хаан өттүнэн дьарыктаах буолуутун кыра эрдэхтэриттэн ирдээбит. Билигин 8 оҕо бары үөрэхтээх, үлэһит, дьоһун мааны ыаллар.

Дмитрий Николаевич эдьиийэ Томская Дария Андреевна Саха сиригэр эрэ буолбакка Аан дойду таһымыгар Ийэ олоҥхоһут, бииргэ төрөөбүт убайа Томскай Афанасий Николаевич эмиэ айылҕаттан айдарыылаах олоҥхоһут. Быраата Дмитрий Николаевич олох сааһыран баран олоҥхолуура биллибит. Кини икки хараҕынан көрбөт буолтун  кэннэ, 88 сааһыгар үктэнэн олордоҕуна научнай сотрудник Дьяконова Надежда Афанасьевна салайааччылаах олоҥхо институтун чиҥчийэр экспедицията кэлэн ыалдьыттаан, олоҥхону, былыргы ырыалары, чабырҕаттары, хоһооннору киниттэн истэн улаханнык сэҥээрэн, биһирээн барбыттар.

Эһэм Томскай Дмитрий Николаевич сырдык аатыгар сүгүрүйэбин, киэҥ туттабын. Күндү киһибит олорон ааспыт үтүө тускуллаах олоҕо, үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрэ кэнэҕэски кэнчээри ыччаттарыгар холобур буолан сулустуу сыдьаайыа, үрдүк чыпчаалларга ыҥыра, угуйа туруо.

Автор: Г. Томский  9 «а» кылаас үөрэнээччитэ