Тимофеева Елена Макаровна (1926-2005 гг.)

Биһиги эбээбит, Захар хос эбээтэ Тимофеева Елена Макаровна 1926 сыллаахха Чурапчы оройуонугар Кытаанах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кини 1942-1944 сс. Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылааҕа. Кыра эрдэхтэринэ ийэлэрэ эрдэ  өлөн, балтытынаан Федоралыын алта сыл  аҕаларын көрүүтүгэр хаалбыттара. Чурапчы улууһун сиригэр-уотугар 1939 сылтан саҕаламмыт уот кураан уонна 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүттэн күүдэпчилэммит Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии алдьархайдарыгар 1942 сыл күһүнүгэр аны көһөрүллүү иэдээнэ иэнигийбитэ. БСК(б)П Саха сринээҕи обкуомун бюрота 1942 сыл атырдьах ыйын 11 күнүгэр ылыммыт «Чурапчы оройуонун холкуостарыгар сыһыаннаах дьаһаллар тустарынан» 213 №-дээх уурааҕар олоҕуран, Чурапчыттан 41 холкуос фронт туһатыгар балыктыы диэн хоту үс оройуоҥҥа – Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ уонна Булуҥҥа көһөрүллүбүтэ.

Кытаанах нэһилиэгиттэн аҕалара Макар Иннокентьевич Захаров холкуоһа Булуҥҥа көһөр буолбут. Ити кэмҥэ сайын кураан буолан, аҕалара хаһыа да буолан, ыраах үрэх баһыгар оттуу сылдьар эбит, ону ол диэбэккэлэр эбээбитин уонна балтытын (тулаайах оҕолору!) эмиэ көһүүгэ ыыппыттар. Холкуостарын дьонун кытары бииргэ суулаһан, Кытаанахтан лөһүгүрүүр тэлиэгэнэн бүтүн нэдиэлэ устата айаннааннар, Аллараа Бэстээххэ тиийбиттэр. Күһүҥҥү кэм буолан, өрүс чэлгиэнинэн көрсүбүт, били кэтэһэн турар диэбит баарсалара хантан кэлиэй? Оҕо-уруу, кырдьаҕас дьон тымныйан ыалдьыылара, өлүүлэрэ саҕаламмыт. Ол олордохторуна, аҕалара Макаар кэлбит, салгыы бары бииргэ айаннаабыттар.

Булуҥҥа кыстык хаар түспүтүн кэннэ тиийбиттэр. Тыбыс-тымныы үһү. Уута ыгылла сылдьар инчэҕэй маһынан бараах дьиэни оҥостон, тимир оһох туруоран онно олорбуттар. Оччолорго эбээбит 12 саастаах эбит, аҕатынаан Макаардыын балыкка үлэлээбиттэр уонна дьахталлары кытары балыксыттарга сылаас таҥаһы, кээнчэни, үтүлүгү тикпит. Улахан дьон үлэлии бардахтарына балтыта Федора, оһох оттор эмээхсиҥҥэ көмөлөһөн дьукаахтарын оҕолорун көрөр эбит. Ол сылдьан хос эһэбит, Макар Иннокентьевич, ууга түһэн, устунан сыыстаран, тымныйан күн сириттэн бараахтаабыт. Кыһыҥҥы буурҕалаах кэмҥэ өлбүт буолан, нэдиэлэ устата дьиэттэн кыайан таһаарбакка, балаҕан иһигэр сытыарбыттар. Киэһээ тымныы муостаҕа, күнүһүн наараҕа ууран, буурҕа арыый намыраабытын кэннэ, сарайдарын хаарын ыраастаан, онно таһааран сытыаран баран, саас хаар ууллубутун, сир арыый ирбитин кэннэ, буору булларбыттар.

Балтытын кыраҕын диэбэккэ балыкка үлэлэтэ таһаарбыттар, сайын салгыҥҥа ыыһанар балыкка түһэр сарсырҕалары үүртэлиир сорудахтаах эбит. Эбээбит улахан дьону кытары тэҥҥэ үлэлээбит, киэһэ бараахтарыгар иккиэн хойутаан кэлэр эбиттэр, ону били оһох оттор эмээхсин барахсан көрөн-истэн, ас ордорон аһатан, тыыннаах ордубуттар.

Онтон эбээ Өлөөнө аҕатын саатын атыылаан, онон бырайыастанан 1944 сыллаахха балтын илдьэ дойдутугар төннөн кэлбит. «Тулаайах хаалбыт кыргыттар аймахтарбытынан иитиллэн киһи-хара буолбуппут», — диэн эбээбит кэпсээччи, абаҕаларыгар Уйбаан Иннокентьевич Захаровка махталлара улахан. Көһүүттэн кэлэн баран, балтыта дэлби бааһырбытын хараҕа суох эбээтэ күөх өҥнөөх купороһунан эмтээн үтүөрдүбүт, оскуолаҕа 10 сааһыгар үөрэнэ киирбит. Тулаайах буоланнар Бахсы, Мындагаайы детдомнарыгар иитиллибиттэр.

1948 сыллаахха Таатта оройуонугар Дьүлэй нэһилиэгэр биһиги эһээбитигэр Тимофеев Михаил Никифоровичка кэргэн тахсыбыта. 1967 сыллаахха Чурапчы оройуонун Алаҕар нэьилиэгэр кеьен кэлбиттэр.

Эбээбит уон оҕону төрөтөн 1969 сыллаахха Герой ийэ албан аатын сүкпүтэ. Ийэ быьыытынан ирдэбиллээх, бэрээдэги себүлүр, чэнчис, асчыт,  иистэнньэн этэ. Биһиги эбээбит олоххо дьулуура олус күүстээҕэ, хас биирдии оҕотугар сүрэҕин сылааһын иҥэрэн киһи оҥорорго дьулуспута. Бэйэтин мындыр ейүнэн, толкуйунан, сатабылынан олоххо сирдээбитэ. Ол курдук уон оҕото барыта бу олоххо оннуларын булан, дьиэ уот тэринэн, ыал буолан, оҕо уруу тэнитэн, эһээ эбээ аатын суктулэр.

Эбээбит Елена Макаровна бу дойдуга киһи буолан кэлбит дьолун толору билбитэ, кини дьиҥнээх Герой Ийэ!

 

 

 

Автор: З.Дьячковский ученик 4 класса.