Сухаринова Матрена Павловна

 

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ

Мин хос эбэм үлэ, тыыл бэтэрээнэ Сухаринова Матрена Павловна 1917 сыллаахха ыам ыйыгар күн сирин көрбүт, онон Мутучка диэн таптал ааттаммыт. Кинини саһарчы көрбүт харахтаах, сырдык, наһаа ыраас, түргэн-тарҕан туттуулаах, дьаһаллаах этэ диэн дьонум ахталлар.

Хос эбэм ийэтэ Ылдьаана 7 саастааҕар өлбут, аҕата Сухаринов Павел икки хараҕынан көрбөт. Хос эбэм 14 саастааҕар аҕалара өлөн бииргэ төрөөбүт Евсей диэн быраатынаан тулаайах хаалан курус, хобдох, татым олоҕу эттэринэн-хааннарынан билэн, ийэ-аҕа амарах-иһирэх тапталларынан угуттаммакка улааппыттар. Ол эрээри ыар олохтон, тымныы сыһыантан хаҕыс майгыламмакка, соргулара тостубакка, олоххо, кэрэҕэ-үтүөҕэ тардыһар күүстэринэн, дьоннорун-сэргэлэрин көмөтүнэн киһи-хара буолбуттар.

Быраата оскуолаҕа үөрэммит, ол кэннэ Дьокуускай куоракка рабфакка үөрэнэ киирбит. Хос эбэм кыһалҕа кыһайан оскуолаҕа үөрэммэккэ «Куйбышев» диэн улахан колхозка сүөһү көрөөччү хотон үлэһитэ буолбут.

Сэрии саҕаламмытыгар 1941 сыллаахха эр дьон сэриигэ ыҥырыллан, оҕо-дьахтар хаалан колхоз үлэтин барытын үлэлээн олорбуттар. Сэрии кэмигэр хос эбэм ыанньыксыттаан, онтон ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. Ыанньыксыт күҥҥэ 15-18 ынаҕы ыыр, тарбыйахтарын аһатар. Ыабыт үүттэрин күн аайы эрийэн арыылыыллар. Ону таһынан ынах сааҕын күрдьэн, хотонтон таһааран балбаахтыыллар, тоҥноҕуна биир сиргэ чохчолууллар. Кыһын күнүһүн ойбон тэһэн уулаталлар, сайын бэйэлэрэ хомуйаллар. Ол быыһыгар от мунньа охсон кэлэллэр, фроҥҥа диэн үтүлүк, куллуку, бэргэһэ тигэллэр.

Сэрии кэмигэр бурдук үүммэккэ аччыктааһын бөҕө буолбут, киһи бөҕө хоргуйан өлбут, кыайан иин хаһар кыахтара суох буолан биир ииҥҥэ хас да киһини көмөллөрө, аара суолга быстаран охтоллоро үһү. Колхоз дохуота суох буолан тугу да үллэстибэт буоланнар, ас-таҥас кырыымчык. Арыыларын Ньурбаҕа киллэрэн улахан ыйааһынынан туттараллар. Биирдэ эмэ бурдук бэрсэллэрэ, аччыктаан өлбүт сүөһү этин түҥэтэллэр. Холбуу үүтүнэн суораттаан тыыннаах хаалбыппыт диэн кэпсиирэ үһү. Сэриигэ барбыт дьонноох ыалга ыйга биирдэ 3 киилэ килиэп биэрэллэрэ, ол килиэби балаҕаҥҥа баар дьоҥҥо барыларыгар үллэрэн сииллэрэ.

Мин хос эбэм Матрена Павловна кыайыгас-хотугас, саҥалаах-иҥэлээх, үлэһит буолан ферма сэбиэдиссэйинэн ананан, бэрт элбэх киһи олоҕун туһугар эппиэттээх буолбут. Бырабылыанньа чилиэнэ буолан колхоз араас үлэтин быһаарсар, көмөлөһөр. Ити сылларга партияҕа киирэр. «Дьон туһугар үлэлиир, аһыныгас санаалаах салайааччы» диэн үтүөтүк сэбиэт председателя Аввакумов ахтара үһү. Хос эбэм кыаммат, тулаайах хаалбыт оҕолорго сурук биэрэр эбит. Ол суругунан ыаллар бу дьону хоннорор, аһатар эбиттэр. Оннук ыалтан ыалга хонон, үлэлэригэр көмөлөһөн, хараҥа, тымныы кэми син аһараллара.

1943 сыллаахха сайын быраата Евсей сэрии толоонугар «сураҕа суох суттэ» диэн суругу туппут. Евсей сэрии иннинэ учуутал техникумугар үөрэнэ киирбит, онон үөрэхтээх-үлэһит киһи буолуо диэн эрэнэ сылдьыбыт. Быраата сүппүтүгэр улаханнык аймаммыт. Быраатын анал атын миинэн урут сылдьыбыт, олорбут алаастарыгар сылдьан «хайдах туга да суох сүтэн хаалыаххыный, тугунан эмэ биллэр» диэн көрдөһөөхтүүр эбит. Төһө да айманнар хайыаҕай? Эппиэтигэр ылыммыт ферматын үлэлэтиэн наада буоллаҕа. Сымыһаҕын ытыран баран үлэлииригэр тиийэр.

Бурдук үүнэн колхозтар кыра да буоллар дохуот түҥэтэн, олох кэм сыыйа көнөн барбыт. Мин хос эбэм салайар үүт-табаарынай фермата үрдүк көрдөрүүлээх үчүгэй үлэтэ бэлиэтэнэн оройуон хаһыатыгар тахсыбыт. 1946 сыл балаҕан ыйын 27 күнүнээҕи «Кыһыл сулус» хаһыакка «Билигин УТФ сэбиэдиссэйэ М.Сухаринова сүөһү кыстыгар бэлэмнэниини былааннаахтык салайан ыытар. Дорбон учаастагар 80 сүөһү турар хотоно өрөмүөннэнэн бүттэ, хотон аттыгар даллар, кыбыылар оҥоһулуннулар» диэн суруллубут. Мин хос эбэм Матрена Павловна Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии кэмигэр «Үлэҕэ килбиэн» мэтээлинэн наҕараадаламмыт.

1948 сыллаахха сэрииттэн инбэлиит буолан эргиллэн кэлбит, сэрии бэтэрээнэ Елегяев Дмитрий Дмитриевичка мин хос эһэбэр кэргэн тахсар. Ийэ-аҕа ууһун тэнитэн утуу-субуу 8 оҕолоноллор толору дьоллонон, саха сиэринэн аймахтаһан, үгүс сүөһүнү ииттэн, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһэн иллээхтик-эйэлээхтик биир улахан дьиэ кэргэн буолан ньир бааччы олороллор. Үлэни кыайар-хотор, түргэн-тарҕан, минньигэс астаах, уран иистээх, барыга сатабыллаах дьиэ хаһаайката оҕолорун маанылаан, таптаан, дьиэлээхтэргэ болҕомтолоохтук, амарахтык сыһыаннаһар, көрөр-истэр. Сахалыы сиэри-туому, өбүгэ үйэлээх үгэһин тутуһан, айылҕалыын ыкса алтыһан, уруу-хаан аймах-билэ дьону түмэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө, элэккэй майгыларынан биһирэтэн, таһаарыылаах үлэлэринэн холобур буолан, нэһилиэк олохтоохторун, бар дьон убаастабылын ылан нэһилиэккэ, оройуоҥҥа биллэр дьоһун ыал буолаллар.

Дьиэ кэргэн аҕа баһылыга, суон өһүөтэ, халыҥ хаххата, бигэ тирэҕэ, саха киһитигэр уһун уҥуохтаах, уурбут-туппут курдук чочуонай көрүҥнээх мин хос эһэм Дмитрий Дмитриевич Ийэ дойдутугар ытык иэһин төлөөн хорсуннук сэриилэһэн, кэскили түстүүр аналлаах буолан, уоттаах сэрииттэн тыыннаах ордон кэлэн эйэлээх, уйгулаах олох туһугар үлэлээн-хамсаан барар. Кини «Социализм суола» диэн колхозка сылгыһытынан, хонуу бригадирынан, ферма сэбиэдиссэйинэн, колхозка завхоһунан уонна да атын үлэлэргэ таһаарыылаахтык, бэриниилээхтик, бэйэтин харыстаммакка көнө сүрүннээхтик колхоз, совхоз, дьон туһа диэн эҥкилэ суох үлэлиир. Кини 4 кылаас үөрэхтээх да буоллар уран тылынан наарылаан хомоҕой хоһоон суруйар, устар ууну сомоҕолуур уус тыллаах айар дьоҕурдааҕа. Булар-талар, оттуур-мастыыр, балыктыыр, бултуур-алтыыр, уһанар – саха эр киһитин сатабылын барытын сатыыра. Сталинград сэриитин кыттыылааҕа, «Кыһыл сулус», «Аҕа дойду сэриитэ» I, «Албан аат» III степеннээх уордьаннардаах, үгүс мэтээллэрдээх туруу үлэһит. Ытык киһибит мин хос эһэм Дмитрий Дмитриевич олоҕун устата нэһилиэк тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытыгар улахан кылаатын киллэрбит үтүөтүн иһин «Саха АССР үтүөлээх сылгыһыта» анал аат иҥэриллэр, аата-суола үйэтитиллэн Ньурба улууһун, нэһилиэк, совхоз Бочуотун кинигэлэригэр киллэриллэр.

Мин хос эһэм Дмитрий Дмитриевич хос эбэбин Матрена Павловнаны кытта биир сүбэнэн оҕолорун барыларын тэҥҥэ тутан, сылаас-истиҥ сыһыаннарынан угуттаан, сымнаҕас ытыстарыгар биһиктээн, кыра саастарыттан үлэҕэ сыһыаран үөрэтэллэр-такайаллар, хайа да бэйэлээх үлэттэн толлон турбат хоһуун-хоодуот, кыайыгас-хотугас, үөрэххэ да, үлэҕэ да бастыҥ ситиһиилээх, аймах-уруу дьону түмэр, көмө-тирэх буолар, холобурга сылдьар, өбугэлэрин ааттатар дьоһун олохтоох үтүө-мааны ыччаты иитэн таһаараллар.

 

Автор: А.Иванов, 7 «в» кылаас үөрэнээччитэ

 

 

 

Наша прабабушка Прокопьева (Сухаринова) Матрена Павловна родилась в мае 1914 года, в Нюрбинском улусе в селе Дикимдя. Жила она в большей семье, где было 9 детей. Жизнь была очень трудной, 7 детей умерло еще в младенчестве. Когда прабабушке было 7 лет, она пережила трагическую утрату: умерла ее мать. В это трудное время ей пришлось заботиться о слепом отце и маленьком брате Евсее. В связи с этим прабабушка не смогла отучиться в школе. Взрослея, прабабушка вышла замуж и родила троих детей, создавая свою семью в условиях сложной жизни. Вскоре после этого началась Великая Отечественная война, что добавило новых испытаний и трудностей в их жизнь.

События, которые развернулись в её жизни с 1941 по 1945 годы, были полны боли, утрат и, в то же время, невероятной силы духа. Когда началась война, ее муж и брат уехали на фронт, умерли от болезни двое ее детей, остался только один ребенок. Войну она встретила дояркой на ферме.

Во время войны условия жизни были невыносимыми. По воспоминаниям прабабушки, в те времена в селе все голодали, особенно остро это ощущалось в 1943 году, когда был плохой урожай пшеницы. Многие люди умирали по пути на работу от голода. Оставшись одна с ребенком, она продолжала работать дояркой на ферме, где справлялась с огромным количеством обязанностей. Каждый день она доила 15-18 коров и кормила телят, всё произведенное молоко сдавали на нужды фронта. Кроме своей основной работы, она дома успевала сшивать рукавички и шапки для бойцов. Каждое лето ездила на сенокос. В 1943 году пришло плохое известие с фронта, ее муж погиб на войне, а младший брат пропал. Её брат, студент техникума, пропал без вести. Прабабушка возлагала на него большие надежды, ведь он был единственным из семьи, кто получил образование. Как вдова, она получала пособие в виде трех буханок хлеба в месяц, которые необходимо было получать, ездя в Нюрбу, хлеб она делила с другими нуждающимися. Несмотря на ужасные условия, прабабушка не оставляла надежды. Она была инициативным и ответственным работником, и благодаря своим качествам её назначили заведующей фермы. Она активно помогала своим коллегам, а также заботилась о сиротах, раздавая письма для получения помощи.

Однако в жизни прабабушки наступил поворотный момент: после окончания войны, в 1946 году, в колхозе начался рост урожая, и работникам начали выдавать заработную плату. Прокопьева Матрена Павловна, как герой труженик, была опубликована в газете «Красная Звезда». Она выполнила план по зимовке коров, добилась ремонта коровника на 80 голов и была награждена орденом «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941 – 1945 гг.».

Вскоре после окончания войны прабабушка встретила своего будущего мужа — ветерана, инвалида войны, который был вдовцом с тремя детьми. Кроме детей, он также содержал свою мать и парализованную сестру. Прабабушка и прадедушка поженились, и вскоре у них родилось пятеро детей.

История нашей прабабушки — это рассказ о стойкости и самоотверженности. Женщина, которая пережила ужас войны, смогла не только выжить, но и стать опорой для своего народа, превратив горе в силу и доброту, которые остались в её семье на многие поколения вперёд.

В каждой семье складываются свои традиции, которые передаются из поколения в поколение. В нашей семье это — любовь, понимание, уважение старших и забота о близких нам людях. Еще мы любим в знаменательные даты собираться за круглым столом всей большой семьей, и слушаем истории о подвигах и судьбе наших прадедушек и прабабушки во время войны. Для нас это — память о тех тяжелых днях.

 

Авторы: внуки — Ершов А. и Ершов Н, ученики 5  класса