Стручкова Анна Петровна

     

Билиҥҥи Остуойка, урут Дүпсүн улууһун Өспөх нэһилиэгэр киирсэрэ. Ити эргин олохтоох Стучковтар аҕа уустарыттан төрүттээх Анна Петровна Стручкова түөрт оҕолоох ыалга улаханнара этэ. Кини бэйэтин саастыылаахтарын курдук ийэтигэр көмөлөһөн улаатан испитэ. Дүпсүн оскуолатын төрдүс кылааһын бүтэрэн баран, салгыы өйүөнэн сылдьан үөрэнэр кыаҕа суох буолан тохтообута, колхоз үлэтигэр кыттыбытынан барбыта.

Кини 1941 сыл от ыйыгар аһыллыбыт трактористар биир ыйдаах курстарыгар үөрэнэн, Тэбиик нэһилиэгэр “ХТЗ” тракторга көмөлөһөөччү тракториһынан анаммыта. Курстара олус кылгас буолан, үгүс кыргыттар механизатор уустук идэтин хайдах да дириҥник баһылыыр кыахтара суоҕа. Ол иһин, үлэҕэ аттаран туруоруу саҕана барыларын бу идэҕэ опыттаах дьоҥҥо сыһыартыыллара. Анна Черкашин Гаврил Николаевич I диэн, оччотооҕуга оройуон биир бастыҥ тракториһыгар түбэспитэ. Кинилэр сир тоҥуор диэри дьулуурдаахтык үлэлээбиттэрэ.

1942 сыл ахсынньы ый 25 күнүгэр тахсыбыт 125 –с  бирикээскэ олоҕуран А. П. Стручкованы Дьокуускайга тракторнай биригээдэлэр биригэдьиирдэрин курстарыгар үөрэттэрэ ыыппыттара. Курска трактордары, тыа хаһаайыстыбатын массыыналарын үлэлэрин технологиятын кичэйэн кыһамньылаахтык үөрэппитэ уонна нөҥүө сыл атырдьах ыйыгар МТС дьаһалыгар эргиллэн кэлбитэ. Кэлээтин кытта тута “Хоро” тракторнай биригээдэтигэр биригэдьииринэн анаабыттара. Анна Петровна, төһө да эдэр, салайар үлэҕэ опыта суоҕун иннигэр, дьону кытта биир өйүнэн – санаанан түмсүүлээхтик үлэлээн, 1944 сыллааҕы үүнүүнү олоччутун хомуйаннар, астатаннар, маҥхааһайдарга куппуттара. Дьэ, ол эрэ кэнниттэн кыһыҥҥы өрөмүөҥҥэ киирбиттэрэ.

1945 сыл муус устар 11 күнүгэр  МТС директорын П. И. Колодезников илии баттааһыннаах 44 – с бирикээһэ тахсыбыта. Онно “Хаҥа” ыччат – тракторнай биригээдэтин тэрийэр этиллибитэ уонна онно биригэдьииринэн А. П. Стручкова бигэргэтиллибитэ. Биригээдэҕэ 2 “ЧТЗ”, 1 “ХТЗ” уонна 2 газогенераторнай трактордар бэриллибиттэрэ. Үлэлиэхтээх сирдэрэ Кыыс Хаҥаны иилии сытар “Кыһыл Кэккэ”, “Балыктаах Эбэ”, “Кыһыл Түмсүү” “Хаҥа” колхозтар этилэр. Сайын устатыгар 1500 гектар иэннээх сымнаҕас хорутууну оҥоруохтаахтарын таһынан, уматыкка уонна оҕунуохха булгуччулаах кэмчилээһини оҥоруохтаах этилэр.

Сааскы ыһыы үлэтэ үгэннээн турдаҕына, ыам ыйын 9 күнүгэр фашистскай Германия кыайтаран хотторбутун, кыайыы өрөгөйдөөх күнэ кэлбитин туһунан иһитиннэриини Анна Петровна бииргэ үлэлиир табаарыстарыгар тириэрдибитигэр, үөрүү – көтүү бөҕө буолбута. Кыайыы сураҕынан кынаттанан, сааскы ыһыыны түргэнник түмүктээбиттэрэ, сааскы ыһыы былаанын 104 бырыһыан толорбуттарын таһынан, 1259 килограмм уматыгы кэмчилээн, үчүгэй түмүгү ситиспиттэрин туһунан МТС салалтатын ыам ыйын 25 күнүнээҕи бирикээһигэр бэлиэтэммитэ. Ити сайын бурдук өлгөмнүк үүнэн, күөх муоралыы  долгуйа хамсаабыта. Күһүн саһарчы буспут көмүс туорахтаах өлгөм үүнүүлээх бааһыналартан үүнүүнү хомуйууга Анна Петровна трактористыырын таһынан эбиитин, комбайнер көмөлөһөөччүтүнэн эмиэ үлэлээбитэ.

А. П. Стручкова оройуон биир бастакы тракторист – комбайнерыгар Григорий Филиппович Неустроевка кэргэн тахсыбыта. 1946 сыллаахха кэргэнин газагенераторнай тракторыгар сменщиктээбитэ, күһүнүгэр тиийэн, комбайҥҥа көмөлөһөөччүнэн сылдьыбыта. 1947 сыллаахха  иккиэн “Южнай” комбайҥҥа үлэлээбиттэрэ. Анна Петровна, кэлин, оҕолонон эрэ баран, трактор, комбайн үлэтиттэн тохтообута уонна Григорий Филипповичтыын  Бэрт Ууһугар Сыырдаахха олохсуйбуттара. Кини олоҕун бүтэһик сылларыгар оҕо саадыгар, кулуупка техүлэһит этэ.

Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кэмигэр тракториһынан үлэлээбит дьахталлартан сорохторо олус кылгас үйэлэммиттэрэ. Ол барыта сэрии содула, сэрии дьэбир тыынын дьааһыйыыта этэ. Оннук кутурҕаннаах дьылҕаҕа тиксибиттэр ортолоругар А. П. Стручкова киирсэр. Кини доруобуйатын туруга эрдэ мөлтөөн, биэс уон сааһын ситэ туолбакка сылдьан, олохтон туораабыта.

Д. С. Андросов. “Тимир көлө тэһиинин тутан” 2020 сыллаахха тахсыбыт кинигэттэн.

                       ИЙЭБИТ ЭЛБЭХ ОҔО КҮНДҮ КИҺИТЭ

Биһиги ийэбит, Стручкова Анна Петровна, Уус Алдан улууһун Дупсүн нэһилиэгэр Остуойка учаастагар 1922 сыллаахха төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүт төрдүө этилэр, кини улаханнара. Ийэлээх аҕата эрдэ өлөн, кыра эрдэҕиттэн балтын, бырааттарын көрөн, барыны бары сатыыр үлэһит буола улааппыта.

Алдьархайдаах сэрии саҕаланыытыгар 18 – 19 саастаах кыыс этэ. Уоттаах сэриигэ барбыт эр дьону солбуйан, турар турбат барыта күүстээх үлэ үөһүгэр түспүтэ. Бу ыарахан кэмҥэ тыылга механизатордар, тырахтарыыстар наада буолбуттара, оннук сорук турбута. Ийэбитин, сытыы – хотуу үлэһит кыыһы саҥа, сонун  идэҕэ тырахтарыыс үөрэҕэр куоракка үөрэттэрэ ыыппыттара. Бэйэтин курдук эдэркээн кыргыттары кытта үөрэммитэ.

Үөрэҕин бүтэрэн, МТС – ка үлэҕэ киирбитэ. Сэрии сылларыгар. үлэҕэ кытаанах ирдэбил турар кэмигэр, түүнү – күнү аахсыбакка, кыргыттар үлэлээн барбыттара. Техника үлэтэ ыарахан этэ, кып – кыра чуурка маһынан оттуллан үлэлиир “ЧТЗ” тыраахтарга солбуйса сылдьан үлэлииллэрэ. Ийэбит кэпсиир буолара: “Ол ыарахан үлэҕэ эйэлээх, көхтөөх, дьулуурдаах буолан, таһаарыылаахтык үлэлиир этибит”, — диэн. МТС – ка үлэлии сылдьан, аҕабытын Неустроев Григорий Филипповиһы көрсөн, сөбүлэһэн ыал буолбуттар. Аҕабыт оччолорго кадровай механизатор, биригэдьиир этэ.

Аҕабытыгар эргэ баран кэлэригэр кыра быраатын, Иван Петрович Стручкову батыһыннаран илдьэ кэлбит. Кэлин быраата Сыырдаахха эдьийдээх күтүөтүгэр сыстан, эмиэ механизатор идэтин толору баһылаан, сельпоҕа товароведынан үлэлиир кыыһы, Окоемова Дария Филипповнаны кэргэн ылан, үс оҕолонон, нэһилиэккэ биир убаастанар ыал буолбута. Сааһын тухары бастыҥ механизатор этэ.

Ийэлээх аҕабыт бастаан МТС – ка, онтон Хаҥаҕа олорбуттара, кэлин Сыырдаахха көһөн, олохсуйбуттара. Ийэбит Сыырдаах участковай балыыһатыгар санитарканан, детсадка поварынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Кини саҥаны, кэрэни кэрэхсиир, үөрүнньэҥ, элэккэй майгылааҕа. Кэрэ куоластаах, талааннаах ырыаһыт этэ. Оччотооҕуга нэһилиэккэ буолар араас тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттара, кулууп сыанатыгар ыллыыра, олоҥхоҕо кыттан, Туйаарыма Куо оруолун толороро.

Оҕо сылдьан, артыыс буолар баҕалаах этим диир этэ. Кэпсииринэн, сэрии иннинэ хас да буолан, артыыс үөрэҕэр туттарса барбыттар. Онно Илья Находкин талыллан, үөрэнэ барбыт. Кини кэлин улахан артыыс буолан, Дмитрий Ходуловтыын гастроллуу кэллэҕинэ, дьоммутугар куруук сылдьан, хонон – өрөөн ааһаллар этэ диэн кэпсииллэрэ.

Аҕабыт, Неустроев Григорий Филиппович бастакы механизатордартан биирдэстэрэ, коммунист, өр сылларга  Бэрт Ууһун нэһилиэгин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. “Бочуот Знага” орден кавалера, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, нэһилиэк бочуоттаах олохтооҕо, коммунистическай үлэ ударнига. Ийэбит эрэллээх доҕоро, үлэни – хамнаһы инники күөҥҥэ тутар, киэҥ – холку майгылаах киһи киэнэ кэрэмэһэ этэ.

МТС — ка олордохторуна, бастакы оҕолоро 7 ыйыгар куор ыарыыттан төннүбүт эбит. Ол кэнниттэн утуу – субуу 9 оҕоломмуттар – 4 уол, 5 кыыс.

Биһиги дьиэ кэргэн иллээх – эйэлээх, дьоллоох ыал буолан, быр – бааччы олорбуппут. Онтон ийэбит барахсан 45 сааһыгар ыарахан ыарыыттан хомолтолоохтук өлөн туораабыта. Уон оҕолонон, Герой ийэ буолар баҕалааҕа… Аҕабыт биһигини соҕотоҕун улаатыннаран, билигин бары үөрэхтэнэн, үлэһит буолан, ыал ийэлэрэ, аҕалара, эһэлэрэ,эбэлэрэ дэтэн, араас улуустарынан тарҕанан олоробут.

Людмила Андросова таһааттарбыт “Тимир көлө тэһиинин тутан” кинигэтиттэн. 2020 сыл.

 

 

Автор: А.А.Николаева