Степанова Мария Григорьевна (1913–1986 гг.)

 

Биһиги ийэбит Модут сиригэр Үөлэскэ төрөөбүт, олорбут. Аҕата Оруоһун Киргиэлэй диэн киһи, киин стртэн баай атыыһыттар уһаннараары Ҕүлүүгэ илдьэ кэлбиттэр диэн ийэбит кэпсиирэ. Хантан кэлбитин эппэтэх уһу. Кини дьиэлэри тутара. Дьооху оскуолатын онтон да атын дьилэри тутуспут. Маһынан тыыннаахтыы эрэ хаамтарбатах… Араас дьиэ тэрилин чорооггору, иһиттэри, кыракый төгүрүк, ньолбоһох, түөрт муннук иистэнэр, эбэтэр маллаах иһиттэри, дьааһыктары,сиэдэрэй ойуулаан оҥороро үһү. Уопсайынан сатаабатаҕа диэн суоҕадииллэрэ. Ийэбит, аҕата оҥорбут оҥоһугун ханан ыпсыылааҕын киһи билбэт – диирэ, ол сылдьан ийэбит ийэтин Өрүүнэни кытта ыал буолбуттар. Эбэбит кыһыл Өрүүнэ диэн ааттааҕа, араспаанньатын чуолкай ким да билбэт. Кинилэр бастаан ыал буолан баран, оҕолоро олох турабатах, ол иһин биһиги ийэбитин төрөөтүн эһэтэ Саһыл Дьөгүөссэ күүһүнэн былдьаан ылан бэйэлэрэиипииттэр. Ол кэнниттэн икки уол оҕоломмуттар Охонооһой (Бабах) уонна Миитэрэй. Ийэбит ийэьэ аҕата өлбүтүн кэннэ иккиһин Куланов Сэмэн диэн киһиэхэ кэргэн тахсыбыт, онтон Кулан Ньукулай (Быйаа) төрөөбүт. Ийэбит иитиллибит эһэтэ Саһыл Дьөгүөссэ, эбэтэ олох Хотуттан кэлбит тоҥус кыыһа, ып-ыраас хааннаах, кыраһыабай сэбэрэлээх. Кинилэр Чуччуугэ, Үөлэскэ олорбуттар. Саһыл Дьөгүөссэ байанайдаах булчут эбит. Саһыл оҕолорун ииттэрин иһин итинник ааттаабыттар. Аас-туор, сут дьылларга эһэм бултаан, чугастааҕы ыалларбытын кытта уос-тиис үллэстэн,этэҥҥэ олорбуппут диирэ.

Ийэбит ийэтэ Өрүүнэ дьоммор Тааһаҕарга баран олорбут уонна онно өлбүт. Ийэбит кыра оҕолордоох, суол-иис да суох буолан барабатах. Куруутун ийэтин барыма диэн көрдөһе сатаабытым да, барбыта диирэ. Бырааттарын бэйэтэ ииппит, улахан быраата Бабах Охонооһой Григорьевич, иккис быраата Миитэрэй, кини тоҕо эрэ аармыйаттан кэлэн баран, араспаанньатын Акыымап диэн уларыттарбат, ону ийэбит сөбүлээбэтэҕэ. Миитэрэй бастакы кэргэнэ Христина икки кыыс оҕолоох, Дьокуускайга олороллор.

Иккис кэргэнэ Кондакова Еля, онно үс уол оҕоломмут Юра. Сергей олор соторутааҕыта ыалдьан өлбүттэр. Билигин Кондаков Валентин эрэ баар. Охонооһойго бэйэлэрин араспаанньаларын биэрэн Степанов диэбиттэр. Оччолорго кими кытта олороҕун да оннук, араспаанньалыыллара. Ийэбит ону ким да мөккүспэт этэ диир. Охонооһой Мииккэ кыыһа Ылдьаагалыыныал буолан икки уол оҕоломмуттара. Миисэ уонна Сүөдэр. Сүөдэргэ Мииккэ аҕатын аатын биэрбиттэр. Биһиги ийэбит Ылдьааналаах Охонооһой ыал буолбуттарын улаханнык биһирээбэтэҕэ, олох чугас уруулуулар, Мииккэ таайым диирэ. Үһүс быраата Кулаанап Ньукулай Семенович, Быйаа, тырахтарыыс үөрэҕэр үөрэммит, Торуой Чочуга, оҕолоох Протопопова Враны ойох ылан, бэйэтэ уоллаах кыыс оҕолонон ньир-бааччы олорбута.Ийэбит Үөлэстэн Дьоохуга сатыы, эбэтэр хааһарынан сылдьан үөрэммит. Аҕыйах кылаас үөрэнэн баран, уурайбыт. Дьоно, эбэлээх эһэтэ кырдьаҕас буоланнар, үөрэнэр эҥин усулуобуйа суоҕа буолуо. Ийэбит уус Оруоһун аҕатын удьуордаан иистэньҥ бэрдэ буолбут. Түүлээҕинэн, тириинэн, таҥаһынан кыһыҥҥы, сайыҥҥы уонна мааныга да сүктэллэригэр да, сорохтор өлүнньүк таҥастарын тиктэрэллэр үһү. Аҕабыт үөс сиртэн кэллэҕинэ, билигин маннык боһуомнаах таҥаһы таҥналлар ойуулаан көрдөрөн биэрдэҕинэ, ону үтүкьэн араас мааны таҥастары тигэрэ. Иистэнэрин сөбүлүүрэ. Балаҕаччыга көһөн, кэлэн баран, саас сиидэс баалык күрэҕэ буолааччы, оно уола Оппуонньаҕа ойуулаах сиидэһинэн сорочка тикпитэ, ону хотуобай тигии диэн куонкуруска киллэрбэтэхтэрэ. Биһиги кыра сырыттахпытына ийэлээх аҕабыт үксүн үлэҕэ сылдьаллара. От- масс тиэйиитэ, сүөһү, сылгы аһатыыта, кэлин Дьоохкга, алааска асчыттаабыта. Күнүһүн улэ, түүнүн иистэнэр этэ. Төһөҕө, хаһан утуйан ыларын билмбэт этибит. Биһиги билэрбитинэн хоноһо, ыалдьыт толору буолааччы. Балаҕаччыга көһөн кэлэн баран, бары да улаатан атас- доҕор, бииргэ үөрэнэр оҕолорбут үксүлэрэ сылдьааччылар. Иэйбит да, аҕабыт да тугу да саҥарбат этилэр. Быһатын эттэххэ ыадьытымсах. Аны санаатахха ийэбит күнү быһа түбүк бөҕөтө, биһиги дойдубутугар эрдэхпитинэ булт-ас толору буолара. Аҕабыт, убайбыт, Баһылай бултууллара, ийэбит эмиэ тиргэлиир этэ. Саҥа көһөн кэлэн баран, наһаа соһуйбуппут, улаханнык дьону биолбэт этибит, дойдубут курдук ылсар-бэрсэр да суоҕа. Манна булт да чугаһынан суох курдуга, ол иһин дьоммут сэттэ ынахтаммыттара. Бастаан оттуур сир да ыарахан этэ. Онно – манна, аҥхалга, хаалбыт сирдэргэ оттуурбут. Кэлис сир биэрбиттэрэ, начаас дьону кутта бодуруһан, бодоруугаланан, Борисова Татыйаана кытта туулууллара уонна андаатардыыллара. Наһаа да элбэх буолбатар, үтүлүккэ, бэргэһэҕэ. Ийэбит биһигини барыга бары үөрэтэрэ, онон олоххо син бэлэмнээх этибит. Оҕолорбут кыраларыгар аырыымчык кэммитигэр сонугер тиийэ бэйэбит тигэн, таҥыннарарбыт. Ханна ыалга тута сылдьыаххытый, үөрэниҥ диирэ. Иэйбит Степанова Мирия Григорьена тыыл бэтэрээнэ. Элбэх оҕолооҕун иһин элбэх “Материнская Слава” мэтээллэрдээҕэ. Сталин мэтээллэрэ, кэлинҥҥи үбүлүөйунэн мэтээллэр бааллара. Дьиҥинэн аахайыы суоҕуттан ини, Герой Ийэ да буолуохтааҕын таах хаалбыт быһылаах. Оҕолоро үксүлэрэ улаатан баран, өлбүттэр, уон икки оҕолонуор диэри. Ийэлээх аҕабыт биһигини үлэҕэ, лолххо сөптөөхтүк уһуйбуттар диэн махталбыт улахан.

 

 

Авторы: дочь  М.Н.Алексеева,  правнук М.Алексеев, ученик 10 класса.