Степанов Степан Николаевич

 

Биьи эьэбит Степанов Степан Николаевич уонна кини кэргэнэ эбэбит Степанова (Дмитриева) Прасковья Ионовна А5а дойду сэриитигэр 1941-1945 сылларга ыар сутуктэрин сырдатыы «Тугу да умнубаппыт, кими да умнубаппыт» — диэн ынырыыга кыттыьан бэйэм тугу билэрбин суруйабын. Биир дьиэ кэргэнтэн 5 киьи А5а дойдуну кемускуур сэриигэ кыттыбыт. Кинилэр ааттара: Степанов Степан Николаевич, Степанов Савва Николаевич (сэрииттэн эргиллибэтэх), Дмитриев Петр Ионович, Дмитриев Дмитрий Ионович (сэрииттэн эргиллибэтэх), Дмитриев Иннокентий Ионович (сэрииттэн эргиллибэтэх).

Кылгастык ебугэлэрбит  туьунан. Николай Степанов –Ньукуу XVIII уйэгэ олорон ааспыт киьи. Ньукуулар  маьынан, тимиринэн, көмүһүнэн уһаныыга аатырбыт уустар, бэйэлэрин лаппа кыанар сэниэ ыаллар. Бодойбоҕо кылгас кэмҥэ көмүс хостооһунугар эмиэ баран кэлэр эбиттэр.

Ньукуу ыал буолан 5 ого теретен улаатыннарбыт: улахан уол Ньукулай (Ньукуу Ньукулайа), 2-с уол Баьылай, 3-уол Байбал, 4-с Арамаан, 5-с кыыс Мария уонна Боккуойа диэн кыыс баар эбит да , кини кэнники дьылгата:  ханна барбыта, кимиэхэ кэргэн тахсыбыта  биллибэт. Оголоро бары атахтарыгар туран, тус туьунан ыал буолан, элбэх ааттарын ааттатар ыччаттары  хаалларбыттар.

Степанов Николай Николаевич уонна Мария Ивановна ыал буолан Ньукуулар өтөхтөрүгэр “Бэс түһүмэх” диэн сиргэ олорбуттар. Кинилэр 3 оголоммуттар, оҕолоро: Степан бэс ыйын 12 кунугэр 1904 с.т. , Дьэбдьиэй- 1912 с.т. , Савва- 1920 с.т. . Ньукуу Ньукулайын  оҕолоро төрөппүттэриттэн уһуйуллан утумнуур улэьит дьон буола улааталлар.

 

Советскай былаас олохтоммутун кэннэ ааҕарга-суруйарга латыынныы алфавитынан “аагар балаганна” сылдьан үөрэммит. Онтон Сталин колхоз тэриллибитин кэннэ кинини Чүүйэ сэлиэнньэтигэр хонуу уонна ферма биригэдьииринэн  улэгэ аныыыллар.

1928 сыллаахха Степан Николаевич олоҕун аргыһынаан  Прасковья Ионовна Дмитриевалыын ыал буолаллар.

Степан Николаевич быраата Савва Николаевич , ийэлэрэ елбутун кэннэ, убайын кытары бииргэ артыалларга, колхозтарга үлэлээбит. Уолаттар эмиэ дэгиттэрдик тимиринэн эрэ буолбакка маьынан дьиэ малларын: остуол, иьит,  ыскаап, хордьуруоп, араас кээмэйдээх холбуйалары, ыскамыайка, олоппостору, ого оонньуурдарын, биэтэнниир ого оронун, салааскалары уонна да атын маллары онорбуттара билигин да бааллар.

Эдэр ыаллар Степановтар хаста да оҕоломмуттара табыллыбакка өлүтэлээбиттэр, 1936 сыллаахха олунньу 19 күнүгэр кэтэһиилээх ааттарын ааттатар,  олоҕу салгыыр  уол  оҕо  төрүүр , Афоня диэн ааттыыллар.

Саҥа дьоллоохтук олорон, үлэлээн-хамсаан истэхтэринэ, бэс ыйын 22 күнүгэр 1941 сыллаахха фашисткай Германия сэрэтиитэ суох Советскай Союзка сэриинэн саба түһэр. Сэбиэскэй норуот Кыайыы туһугар бүттүүн турунар. Степан Николаевич уонна Савва Николаевич уолан саастарыгар сылдьан эдэркээн дьон ынырыллан 1941 сыллаахха А5а дойдуларын көмүскүүр  өстөөҕү  утары сэриигэ бараллар.

 Степанов Савва Николаевич оҕо эрдэҕиттэн бултка сыһыаннаах буолан саанан үчүгэйдик ытар эбит. Ону учуоттаан ЧХОБК кинини 160 стрелковай дивизияҕа, 443 стрелковай полкаҕа аныыр. Сылтан ордук уоттаах сэриигэ кыргыһар. Курскай уобалас, Щигровскай оройуон Сакосево сэлиэнньэни көмүскүүр сэриигэ 20 эрэ сааһыгар ыал буолбакка, оҕо төрөппөккө олоҕун толук уурбута сүрдээх хомолтолоох. Билиҥҥитэ Щигры куоракка Братскай могилаҕа көмүллэ сытарын, Улуу кыайыы 50 сылыгар тахсыбыт “Өйдөбүнньүк  кинигэ5э” (Д.Н. Гаврильев “Олбот Орогой” стр 350-351) суруллубута туоһулуур.

Степан Николаевич 1942 сыл бүтэһигэр Чүүйэ нэһилиэгэр доруобуйатынан мөлтөөн төннөн кэлэр. Төһө да улаханнык ыалдьыбытын иһин, тыылга туох баар сыратын биэрэн туран үлэлээбитэ.

Степан уонна Прасковья уоллара , мин аҕам-Афанасий кэпсиирэ: “Аҕа дойду сэриитин кэминээҕи оҕолор бары үгүс ыараханы: аччыктааһыны, кыра сааспытыттан күүстээх үлэни, тулаайахсыйыыны эрдэ билэн олоҕу үрдүктук сыаналыыр, үтүөҕэ-кэрэҕэ ураты тардыһыылаах, дойдубутугар, бар-дьоммутугар бэриниилээх буола улааппыппыт. Мин бэйэбин өйдүүр-өйдөөбөт саастаах сылдьан кутуйах хаһааһын көрдөөн, ийэм ол бурдук туорааҕын тардан, кистээн лэппиэскэ астыыра минньигэһин бу баардыы өйдүүбун. Арыычча быһааран өйдүүр саастаммытым кэннэ, аҕам сэрииттэн ыалдьан төннүбүтэ.  Дьонум оту-мэччирэҥи батыһан сүөһү үүрэн Горнай, Нам оройуоннарынан көһөн олорбуттара. Мин, дьонноох эрээри, тулаайах оҕо курдук соҕотох ыалга олорон хаалбытым, ол саҕана мин дьоммор хомойор этим. Билигин санаатахха аҕам ыальдьа сылдьар, ханна-хайдах аһаан-сиэн айаннаан-сылдьан олороллоро биллибэт буолан, миигин харыстаан хаалларбыт эбиттэр. Оҕолор Чүүйэҕэ кыайар үлэбитин колхозтаахтары кытта тэҥҥэ үлэлэспиппит, оскуолаҕа үгүспүт кэриэтэ хойутаан барбыппыт, сорохтор олох да үөрэммэккэ хаалбыттара. Тыылга үлэҕэ сылдьар дьон бары туох баар күүстэрин, тус бэйэлэрин олохторун, оҕолорун умнан туран, Кыайыы туһугар анаабыттара”.

Улуу Кыайыы кэнниттэн,  Степан Николаевич тыылга үлэтин үрдүктүк сыаналаан, СССР Верховнай Президиумун сэбиэтэ бэс ыйын 22 күнүгэр 1946 сыллаахха “За доблестный труд в великой отечественной войне 1941-1945гг.”  мэдээлинэн  наҕараадалыыр.

Аҕа дойдуну көмүскүүр улуу сэрии кыайыытынан кынаттанан 1953 сыллаахха колхозтаахтар үлэлэрэ үрдүк көрдөрүүлэммит, кинилэр государствоҕа эти, үүтү, бурдугу, оҕуруот аһын былааны таһынан туттарбыттар. Хас да колхоһу холбоон колхозтары улаатыннарыы үлэтэ барбыт.

Степан Николаевич салайар үлэҕэ үрдүк көрдөрүүлэрин сыаналаан, 1953 сыллаахтан партия ыйааҕынан кыыл иитэр фермаҕа Хара нэһилиэгэр сэбиэдиссэйинэн улэҕэ аныыллар. Ферманы сыл аҥаарынан тутан бүтэрбиттэр. Маҥнай хара саһылы, онтон күөх кырсаны туппуттар. Хас биирдии саһылтан 5-7 оҕону ылан аатыра сылдьыбыттар. 1955 сыл ыам ыйын 6 күнүгэр уонна 1956 сыл ыам ыйын 6 күнүгэр “Заведующий зверофермой с/ч лисиц колхоза им. Сталина, Мегино-Кангаласского района, Якутской АССР” диэн свидетельстволары  туттарбыттар 1957 сылтан, ферманы кэҥэтэн эбии норка ииппиттэр. Үчүгэй үлэтин  иһин Советскай Союз киинигэр Москва куоракка  ВСХВ-га (Всесоюзная сельско хозяйственная выставка) 1955, 1956, 1957, 1958 сылларга кыттыбыта уонна “ВСХВ кыттыылаага” мэдээлинэн  4 сыл субуруччу нагараадаламмыта элбэҕи кэпсиир.

Хаартыскага иккис Степанов С.Н. Саьыл ферматыгар улэьиттэрин кытта тэрээьин мунньах ыытар кэмэ

Степанов С.Н 1958с

Кини таһаарыылаах үлэтин сыаналаан Саха АССР Верховнай Советын Президиума Почетнай грамоталарынан от ыйын 30 күнүгэр 1956 с. уонна балаҕан ыйын 13 күнүгэр 1957с. наҕараадалаабыта. 1958 сыл ыам ыйын 9 күнүгэр “За успехи в социалистическом сельском хозяйстве” диэн удостоверениены туттарбыта.

Степан Николаевич эбугэлэрин удьуордаан уьанара

Степанов Степан Николаевич 1966 сыллаахха ыарахан ыарыынан ыалдьан олохтон туоруур

 

Эбэбит Прасковья Ионовна Дмитриева (Маладьаактар) — терде ууьа.

Прасковья Ионовна Дмитриева Хара сэлиэнньэтигэр Сыгынньах алааьын куулатыгар, Маладьаахтар етехтеругэр — Дмитриев Ион Петрович уонна Марфа Васильевна дьиэ кэргэнигэр тереебут . Дмитриевтар 4 оголоммуттар : 1905 с — Прасковья, 1908с — Буетуккэ, 1915с — Лэгэнтэй, кыралара Миитэрэй 1918 с теруехтэр. Прасковья Ионовна олох кыратыттан, о5о эрдэгиттэн, иистэнэр дьогурдаах буолан Тыллымага Манньыаттаахтарга иистэнэ барбыт. Учугэйдик иистэнэрин иьин “Gritzner” иистэнэр массына бэлэхтээх кэлбит дьонугар Дмитриевтарга. Ол массына билигин да учугэйдик тигэр. Тереппуттэрэ эрдэ елен, бырааттара Лэгэнтэй уонна Миитэрэй ыал буолбут эдьиийдэригэр  Прасковья Ионовналыын энэрдэьэн Чууйэгэ колхозка улэлээн-хамсаан олорбуттар. Убайдара Бүөккэ эдэр сааһыгар колхозка үлэлээн баран, 1938 сыллаахха Майатааҕы МТС-ка тимир ууһунан үлэҕэ киирэр. Лэгэнтэй уонна Миитэрэй  колхозка оттоон-мастаан харыларын күүһүнэн үлэлии сырыттахтарына 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр Аҕа дойду  Улуу сэриитэ саҕаланан ыар күннэр үүнэллэр.

Прасковья Ионовна 3 бииргэ тереебут бырааттара Дмитриевтар: Буетуккэ 33 сааьыгар, Лэгэнтэй 26 сааьыгар, Миитэрэй 23 сааьыгар  сэриигэ бэбиэскэнэн  ынырыллаллар.

Ыал буола илик эдэркээн уолаттар Иннокентий Ионович 26 сааһыгар, 23 саастаах быраатынаан Дмитрий Ионовичтыын  1941 сыл от ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н А5а дойду Улуу сэриитигэр, Ийэ дойдуларын, немецкэй басыыстартан көмүскүүр сэриигэ ыҥырыллыбыттара.

Лэгэнтэй бу ыар сэрии толоонуттан эргиллибэтэҕэ, сураҕа суох сүппүтэ. Онтон Митэрэй сэриигэ ылбыт туох да быыһаабат улахан  бааһырыытыттан өлбүт, көмүллүбүт сирэ биллибэт.

Дмитриев И.И., ортоку а5абыт Степанов А.С.,  Дмитриев Д.И. 1941 с. А5а дойду сэриитигэр атаарыы убайдарын кытта бэстилиэнэй хаартыскалара.

 

Эбэм улахан сурдьа сэрииттэн теннен уеруутэ улахан этэ, ологун тухары. Дмитриев Петр Ионович 1941-1945 сылларга сэриилэьэн, дойдутугар теннубутэ. Сэрии кэнниттэн туэьугэр «Хорсунун иьин» уонна «Германияны кыайыы иьин» мэтээллээх сэрии эриирдэрин-мускуурдарын эрдээхтик туораан дойдутугар эргиллибитэ. Дойдутугар кэлэн баран 1946 сыллаахтан Мэнэ-Ханалас оройуонугар промкомбинакка столярынан улэлии киирбитэ. Сэрии кэннинээ5и эйэлээх тутуу сылларыгар тэрээбут дойдутун экономиката, культурата кини оборуоннай кууьэ бэ5эргууругэр бэйэтин таьаарыылаах улэтинэн тэрилтэтин былаанын толорууга сэмэй кылаатын киллэрсибитэ. Бу тэрилтэ5э кырдьа5аьынан пенсия5а тахсыардылы 22 сыл устата биир тэрилтэ5э улэлээбитэ. Кини утуэ суобастаах улэтин туоьулуур: Саха АССР олохтоох промышленнаьын министерствоватын, оройуон райкомун уонна ситиьиилээх комитетын бочуотунай грамоталара, «Коммунистическай улэ ударнига» сибидиэтилистибэ туппута.

Эбэм улахан сурдьа сэрииттэн теннен уеруутэ улахан этэ, ологун тухары. Дмитриев Петр Ионович 1941-1945 сылларга сэриилэьэн, дойдутугар теннубутэ. Сэрии кэнниттэн туэьугэр «Хорсунун иьин» уонна «Германияны кыайыы иьин» мэтээллээх сэрии эриирдэрин-мускуурдарын эрдээхтик туораан дойдутугар эргиллибитэ. Дойдутугар кэлэн баран 1946 сыллаахтан Мэнэ-Ханалас оройуонугар промкомбинакка столярынан улэлии киирбитэ. Сэрии кэннинээ5и эйэлээх тутуу сылларыгар тэрээбут дойдутун экономиката, культурата кини оборуоннай кууьэ бэ5эргууругэр бэйэтин таьаарыылаах улэтинэн тэрилтэтин былаанын толорууга сэмэй кылаатын киллэрсибитэ. Бу тэрилтэ5э кырдьа5аьынан пенсия5а тахсыардылы 22 сыл устата биир тэрилтэ5э улэлээбитэ. Кини утуэ суобастаах улэтин туоьулуур: Саха АССР олохтоох промышленнаьын министерствоватын, оройуон райкомун уонна ситиьиилээх комитетын бочуотунай грамоталара, «Коммунистическай улэ ударнига» сибидиэтилистибэ туппута.

Анна Ионовна Дмитриева сэрии кэмигэр кыыстаах уол оголоох хаарбыт да, агалара теннеругэр оголоро тиийээхтээбэтэхтэр ыалдьан елбуттэр.  Сэрииттэн эргиллэн 1946 сыллаахтан Майага промкомбинатка улэгэ киирэр. Кэргэнинээн Анналыын  уоллаах кыыс оголоммуттар Коля уонна Дора. Кэргэнэ Анна Ионовна 1950 сыллаахха ыарахан ыарыыга ыалдьан елер.

Таайбыт Петр Ионович огдообо хаалан баран Рая уонна Света диэн кыргыттардаах Соловьева Матрена Федоровналыын холбоьон икки.

Кыыстаналлар Марина уонна Галя.

Санаспыт Матрена Федоровна сэрии сылларыгар тылга улэтэ урдуктук сыаналаммыт, кини нагараадалара:  1942с _ Холкуостаах ударнига,  “1941-1945 сыллардаах А5а дойдуну  Улуу сэриитигэр килбиннээх улэтин иьин” медаль, 1963с “Коммунистическай улэ ударнига” аатын ылбыта .

Мин бэйэбин ейдуехпуттэн  Улуу Кыайыы кунугэр эбэм Прасковья Ионовна быраатыгар, таайбытыгар Петр Ионовичка уонна санаспытыгар Матрена Федоровнага аймахтар мустан эгэрдэлээн, уерэн-кетен, хаартыскага туьэн бырааьынньыктыыр буолар этибит. Онно сэрииттэн теннубэтэх бырааттарын санаан ааьар кун буолара.

Таайбыт Дмитриев Петр Ионович ыарахан ыарыыттан сэттинньи 30 кунугэр 1077 сыллааха кун сириттэн туораабыта.

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кэлэр көлүөнэ кэскилин, дьолун эйэлээх олох туһугар Кыайыы иһин сырдык тыыннарын толук уурбут буойуттарга махталбыт муҥура суох, кинилэргэ сүгүрэйэбит, кинилэри сырдатыы биьиги ытык иэспит буолар.