Степанов Николай Никифорович (1909-1975 гг.)

 

Мин аҕам туһунан кыратык ахтан аһарыахпын баҕарабын. Биһиги дьоммут Кыргыдай нэһилиэгин биир улахан сис аҕа ууһунан биллэллэр этэ. 1800 сыллар иннилэринэ, Бүлүүгэ икки бырааттыы Степановтар диэн хаһаахтар кэлбиттэриттэн салҕана барбыттар диэн хаһан эрэ истибитим, архыыпка баар сурахтаахтара.

Биһиги төрүт дьоммут олохторо Илин Хочотунан, Чүүччүннэн,оҕустарынан кэлин Алааска, Дьоохуга олорон ааспыттар. Сирдэрин бэйэлэрэ оҥостон, күөллэрин туругуттан көрөн, хорон сир таһаарынан, элбэх сүөһүнү ииттинэн олорбуттар. Аҕабыт эһэтэ Степанов Прокопий (аата ааттаммат) сүдү кырдьаҕас үһү. Аҕабыт аҕата Степанов Никифор Прокопьевич эмиэ дьоҥҥо ытыктанар, эргинэн атыылыыр, муҥхаһыт, кини муҥхалаан сут дьылларга абыраммыт элбэх буолан махтаналлаоа. Кулаахтааһын саҕана хамначчыта суох бэйэлэрин күүстэринэн, үлэлээн олорбут буоланнар, кулаах гымматахтар.

Аҕабыт ийэтэ Орто Бүлүү киһитэ, Ойуун Апанаас улахан кыыьаАна диэн. Аҕабыт орто уҥуохтаах, бараан курдук куудара баттахтаах, ыраас, сыыһын – буорун тэбэнэ сылдьар, сытыары сымнаҕас, сытар ынаҕы туруорбат киһи этэ. Олиһин үодүк сололоох миниистир курдук диэн, оччолорго сураҕырар Англия миниистирэ Чемберлен аатын биэрбиттэр. Онтон кэлин сорохтор көннөрү торговля миниистирэ дииллэрэ. Биһиги аҕабыт хантан эрэ кэлэн иһэрин иһиттэхтэринэ, миниистир иһэр үһү диэн буолара.Кини үлэтигэр бэриниилээх, аккуратнай этэ. Оччотооҕу кэмҥэ биир да кылаас үөрөҕэ суох, бэйэтэ ааҕарга, суруйарга, суоттуурга үөрэнэн, ис сүрэҕиттэн тардыһан, үлэҕэ үөрэммит. Бэдэрээккэ Усть – Куутунан, Тынданан, Витиминэн, Осетрованнан уо.д.а сылдьан кэлбитин истэрим. Урут түүлээҕи маҕаһыыҥҥа атыыһыттар туталлара, ону биһиги кыра сылдьан элбэхтик көрөрбүт. Туппут түүлээҕин үксүн Якутскайга бэйэтэ илдьэн туттарара, өссө ханнык эрэ кэмҥэ Иркутскайга кытта түүлээҕин илдьэн, туттарарын кэпсиирэ. Кини элбэх үчүгэй хаачыстыбалаах түүлээҕи хомуйан туттарарын иһин, биэстэ эстэр туоһапканнан именной бириэмийэлэнэн турар. Онно олус да үөрэн, үлэм түмүгэ махталлаах буолла диэбитэ.

Билиҥҥи курдук, оччотооҕу кэмҥэ улаханнык бириэмийэҕэ тиксэр киһи суох да этэ. Кэлин өлбүтүн кэннэ, биһиги эдер этибит, уһуну – киэҥи толкуйдуур кыах суоҕа, Куприянов Владимир Егорович, сэбиэттии олорон, туох да докумена  суох боруоста тутан ылбыта. Аҕабыт аһыытыгар буолан ийэбит да, оҕолор да кыһамматахпыт. Аҕабыт олоҕун устата эргиэҥҥэ үлэлээбит. Бүлүү куоратыгар бэкээринэ сэбиэдиссэйинэн, ыскылаатчытынан, экспедитэринэн. Онтон кэлин дьиэ кэргэнин балаһыанньатынан дойдутугар Дьоохуга, Алааска ларекка үлэлии – үлэлии хонууга, фермаҕа биригэдьиирдээбитэ. Оҕолор улаатан оскуолалаах сиргэ Кыргыдайга көһөн маҕаһыын сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьыбыта. Кыргыдайга элбэх оҕолоох ыал дьон туспа олорор сирбит суох этэ. 1963 сыллаахха Алаас ыалын көһөрүүгэ биһиги аҕабытын Мастаах сельпо правленията дьиэ биэрэбит Балаҕаччыга маҕаһыын сэбиэдиссэйинэн үлэлии кэл диэбиттэригэр көһөн кэлбиппит. Үлэлээбит кэмнэригэр Холбос правлениетын, Райсоюзтан, Мастаах сельпоттан элбэх Бочуотунай Грамоталааҕа, Махтал суруктардааҕа, араас бириэмийэлэрдээҕэ, “Ударник Коммунистического труда” бэлиэлээҕэ туоһулуура. Кинини кытта бииргэ үлэлээбит, алтыспыт мин билэр да, биобэт да дьонум – сэргэм үгүстүк махтаналлара, хайгыыллара. Кини сытыары сымнаҕаһын, көнөтүн, кыраттан долгуйбатын, киэҥ көҕүстээҕин үлэҕэ дьулуурун, аргыый да сырыттар, сорудаҕын толорорун, дьщҥҥо сыһыана үчүгэйин, билбэт да дьонун кытта, түргэнник уопсай тыл буларын, мунньахтарга сөптөөх кэпсэтиини, лоп – бааччы ылыннарыылаахтык этинэрин кэпсээтэхтэринэ,кырдьык да киэн тутта саныыбыт. Аҕабыт аны санаатахха элбэх эриирдээх, олоҕун устата эргтэн үлэтигэр үлэлээбит эбит. Кини эрдэ Аармыйаҕа ыҥырыллан баран, хараҕынан сыыйыллан, лэ фронугар хоту сылдьыбыт эбит, онтон кэлэн колхозка үлэлээбит.Үчүгэй үлэтин иһин Сталын мэтээллэрдээх этэ, тыыл бэтэрээнэ. Аҕабыт айылҕаттан бэриллибит үгүс талааннааҕа, ырыаһыт, тойуксут, чабырҕахсыт, хомусчут, оһуокайдьыт, олоҥхоттон быһа тардан олоҥхолуура. Наһаа астык кэрэ куоластааҕа дииллэрэ. Кыра сырыттахпына концертарга, фестивалларга кыттарын өйдбүн. үИйэбит аҕабыт да, биһиги да концертарга да кыттарбытын наһаа сөбүлһһрэ. Таҥаспытын оҥорон биэрэрэ уонна астынара. Аҕабыт чахчы үтүө холобур буолан, биһигини кынаттыыра.

 

 

Авторы: дочь  М.Н.Алексеева,  правнук М.Алексеев, ученик 10 класса.