Сортоев Николай Дмитриевич (1914 г.р.)

 

Биһиги хос эһэбит 1914 сылга Бүлүү оройуонун Элэмтэ нэһилиэгэр Бэрэҕэ төрөөбүт, аҕата Сортоев Дмитрий Николаевич – «Кииччэ», ийэтэ Поскачина Мария Николаевна Тааһаҕартан төрүттээх, 3 уол уонна 1 кыыс оҕолонон, Бэрэ алааска олорбуттар. 1935 сылга дойдутугар «17 комсомол» аатынан колхоз саҥа тэриллэригэр үлэлии киирэр.

Аҕа дойду сэриитигэр доруобуйата мөлтөҕунэн ыҥырыллыбатах буолан, колхоһугар күүстээхтик үлэлиир. Атынан таһаҕас таһыытыгар, сайын от үлэтигэр сылдьыбыт. Ону туоһулуур 11.08.1944 сыллаахха «Колхоз суола» хаһыатыгар от охсуутун бастыҥнара: «17 комсомолецтар» колхоз чилиэнэ Н. Сортоев 36 хонукка 32,05 ганы, сорох күн 1,44 га5а тиийэ охсон охсуулаахтык үлэлиир» диэн бэчээттэнэр. Ол кэмҥэ Элэмтэ нэһилиэгэр Хомустаахха «17 комсомол» аатынан колхоз уонна Бөкчөҥөө нэһилиэгэр Акы сайылыгар «Щербаков» аатынан колхоз бааллара. Сүрүн үлэлэрэ бурдук ыһан хомуйуу, хортуоппуй олордон хомуйуу, сүөһү, сылгы иитэн үүт ыама, эти оҥорон таһаарыы, от бэлэмнээһинэ буолар.

«Өкүндүлэр Аҕа дойду көмүскэлигэр уонна тыылга» диэн 2005 сыллаах Сивцева Р.Т. кинигэтигэр бу курдук суруйар: «Тыылга хаалбыт дьон «Барыта фроҥҥа, барыта Кыайыы туһугар!» диэн кытаанах лозунунан салайтаран түүннэри-күннэри сылайары-аччыктыыры аахсыбакка дьиҥнээх геройдуу улэлииллэрэ. Оччолорго туох да техника суоҕа, аҥардас илии хотуурунан, мас кыраабылынан, атырдьаҕынан, сүгэннэн, тимир күрдьэҕинэн, ат, оҕус булуутунан, бороҥонон үлэлииллэрэ. Оттон бурдук хомуурун бурдук быһар ат массыынатынан, илиинэн (сиэринэн) хомуйаллара, илиинэн түүтэх баайан соһуолуннаан куурдаллара, ат тардар молотилкатынан астаталлара, веялка диэн бурдук ыраастыыр массыынаны илиинэн эрийэн сиэмэни ыраастыыллара. Ыраастаммыт бурдугу аан маҥнай атынан-оҕуһунан ырдан тиэйэн куоракка киллэрэн государствога туттаран эрэ баран, орпутун үллэстэн аһыыллара.

Армияҕа барбыт дьоннорун үлэлэрин дьахталлар, кырдьаҕастар, оҕолор бары биир киһи курдук турунан олус бэрэниилээхтик үлэлииллэрэ. Ким да үлэттэн аккаастаммат этэ. Тоҥору-хатары, сылайары аахсыбакка үлэлииллэрэ…

Үлэлиир киһи барыта байыаннай заемҥа суруттаран сыл аайы элбэх харчыны биэрэллэрэ, байыаннай нолуогу төлүүллэрэ, фроҥҥа ичигэс таҥас тигэн хомуйан ыыталлара. Ас-таҥас олус кэмчи этэ. Бэс субатынан, мунду балыктаан, тардаан, үөрэ диэн ас оҥостон сииллэрэ. Кыһайбыт курдук сут кураан сайыннар буолуталаабыттара…»

Сэрии кэннэ Ньукулай тутууга дьоҕурдаах буолан, дьиэ тутуутугар, мас кэрдээһинигэр сылдьыбыт. Ол туһунан Петров Н.Н. бу курдук ахтар: «Куоракка улахан киһи санаторийын дьиэтин акылаатын сыбаайатын бэрэбинэтин өрүс уҥуор «Хаар балаҕан» диэн сиртэн Данилов Е.Ф., Семенов А.Г., Сортоев Н.Д., Еремеев И.П. кытта таспыппыт.»

Ити таһынан, тутуу биригээдэтигэр киирэн, саҥа бөһүөлэк тутуутугар күүстээхтик үлэлээбит. «Өкүндү нэһилиэгэ» диэн 2003 сыллаах Сивцева Р.Т. кинигэтигэр бу курдук суруллубут: «Бу кэмҥэ колхозтарга үлэһит илии тиийбэтинэн, дохуокка үллэһиллэр ас-үөл суоҕуттан, ол үөһээ сыл ахсын кыайан төлөммөт араас нолуоктар, былааннаах үлэлэри толорорго улахан ыарахаттары үөскэтэллэрэ. 1950 сыллаахха от ыйын 1 күнүгэр «Щербаков» уонна «17 комсомолецтар» колхозтар холбоһоллор. Колхоз киинэ суоллаах-иистээх, сир ортото сиргэ Өкүндүгэ буолбута. Ити сыл күһүнүгэр, Петров Тэрэнтэй биригэдьиирдээх тутуу биригээдэтэ тэриллибит. Биригээдэ чилиэннэринэн: Афанасьев Н.И., Семенов М.Г., Мандаров Я.Г., Петров Н.Н., Егоров Н.Ф., Сортоев Н.Д. ыстаамсыгынан (прорабынан) Прокопьев У.И. үлэлээбиттэр».

Бастаан Сайылыктан уонна Хомустаахтан ыаллар олорор дьиэлэрин көһөрөн аҕалан туталлар. Онтон оскуола, маҕаһыын, колхоз хонтуоратын, кулууп дьиэлэрин.

Кэнники сылларга, эбэм кэпсииринэн: «Ыалга сакааһынан мас остуол, устуул, олоппос, дьиэ харбыыр, атах тэбэнэр суокка онороро. Илим танара, баайара эбиитин. Оҥорор тэриллэрин матырыйаалын кэрдэн соҕотуопкалааһын биир туспа ыарахан үлэ этэ. Олус хаачыстыбалаах буолара, билиннээҥҥэ диэри хаадьайан хамсаан көрбөккө туттулла сылдьаллар. Пенсияга олорон совхозка ат, оҕус сыарҕата, оттуур тэрил оҥорон биэрдэҕинэ бэрт кыра харчы төлүүллэрэ. Сайын 1-2 ынаҕар быраҕыллыбыт уулаах хаардаах, дулҕалаах сиргэ оттоон ииттэрэ. Колхоз ыарахан үлэтигэр доруобуйатын сүтэрэн, олохтон барыар дылы ыараханнык ыалдьар этэ.»

Хос эһэм, кэргэнинээн Константинова Анна Васильевналыын, төрөппүт оҕолоро суох буолан, сааһыран баран, балтын Анна Дмитриевна 3 саастаах кыыс оҕотун ылан ииттибиттэр. Кыыстара Галина Федоровна кэргэнинээн 1 Күүлэттэн төрүттээх Григорьев Петр Петровичтыын 4 оҕолонон, үөрэхтээх, үлэһит, үтүө дьону иитэн таһаараллар.  Билигин эбэм сиэннэрин көрөр-истэр.

Николай Дмитриевич 1977 сылга Өкүндүгэ олорон ыалдьан өлбүт.

Кини, Кыайыы иһин, тыылга хорсун, күүстээх үлэтэ «Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии 1941-1945 сылларыгар Килбиэннээх үлэ иһин» медалынан, Саха АССР Верховнай Советын Бочуотунай грамотатынан бэлиэтэммитэ.

 

 

 

Автор: Попова Г.,  7  кылаас үөрэнээччитэ