Сметанина Лидия Васильевна 02.07.1930г.р

Хос эбээбит, Сметанина Лидия Васильевна, 1930 сыллаахха от ыйын 2 күнүгэр  Байаҕантай нэһилиэгэр «Чуппу» диэн сиргэ төрөөбүтэ. Аҕата Сметанин Василий Семенович, ийэтэ Атакова Наталья Иннокентьевна дьадаҥы ыаллар эбиттэр. Ийэлээх аҕата «Кыһыл сыһыы» диэн холкуоска үйэлэрин тухары үлэлээбиттэр.  Бииргэ төрөөбүт үһүөлэр. Эдьиийэ Маайа ыраах айаҥҥа оҕуһунан таһаҕас тиэйиитигэр  кыһыннары – сайыннары сылдьан, тымныйан эрдэ ыарыһах буолбут.  Быраата Афанасий холкуос, кэнники  П.Алексеев аатынан совхозка биир бастыҥ бастакы тырахтарыыс, суоппар эбит.

Хос эбэбит оскуолаҕа икки сыл үөрэнэ сатаабыт. Бастакы сылыгар хойуутаан тиийбит, ол курдук ый үөрэнэн эрдэҕинэ, маатыска өрө туран кэбиһэн , Чуппутугар төттөрү илдьибиттэр, ол сыл оскуолаҕа төннүбэтэх. Иккис сылыгар саҥардыы үөрэниэх курдук буолан эрдэҕинэ, олорор ыалын дьахтара «Хатыай, өйүөн бүттэ, дьиэлээ» — диэбитин иһитиэм- истибэтиэм диэбитии үс аҥаар көстөөх сиргэ сатыы тэбиммитим диэн кэпсээбит. Онон үөрэнэн буттэҕэ, оскуолаҕа төннүбэтэх.

Сут саҕана аҕатыгар сүктэрэ сылдьан илимнэһэр, туулуур, туһахтыыр эбит. Сэриигэ кыахтаах өттө баран, холкуоска арыычча үлэни кыайар эр киһи уонна кырдьаҕастары кытта оҕо – дьахтар хаалан үлэ ыараханын көрсүбүттэр.

Улаатан эрэр кыыс оҕо үлэҕэ, этэргэ дылы умса түһэр. 8-9 сааһыттан аҕатын батыһа сылдьан тугу үлэлиир да, онно илии-атах буолан улааппытым диэн кэпсиир эбит.

Биир сайын аатырбыт кырдьаҕас мунньааччылары кыттары бииргэ үлэлээбит, ол эрээри кинини оҕото, эдэрэ бэрт диэн 30 суотай сири быһан биэрэллэрэ үһү. Итинник үллэһиллиги сөбүлээбэккэ дьүөгэтинээн Дуунньалыын туһунан баран, гаттан итэҕэһэ суох сири мунньарбыт диирэ үһү. Кинилэр от үлэтигэр холкуос бастыҥ үлэһиттэрин кэккэлэригэр сылдьаллар эбит. Сэрии бастакы сылларыгар аҕам биирдэ үөрэн аҕай кэлбитин өйдүүбүн: «Оҕом үлэлээн, эбии 3 киилэ мээккэ бурдук биэрдилэр», — диэбитэ өйбөр хаалан хаалбыта диирэ үһү эбэбит. Ол арааһа бастакы хамнаһа буолуо.

Сайын от үүнүөҕүттэн хаар түһүөр диэри от үлэтэ, оҕуһунан от – мас тиэйиитэ, онтон сааскы ыһыы бэлэмэ, күрүө маһын бэлэмнээһинин үлэтэ. Ити курдук сайыннары  — кыһыннары күн ойуоҕуттан киириэр дылы үлэлииллэр эбит, «Кыһыл сыһыы» холкуос дэтэн олорбуттар .

1948 сыллаахха ыам ыйын бүтүүтэ, «1941 – 1945 с.с. Аҕа дойду сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин»   Сталин төбөлөөх мэтээлинэн, 18 сааһыгар наҕараадаламмыт,  Сэбиэт бэрэсэдээтэлэ Максимова Мотрена Алексеевна  туттарбыт.  Бу эдэркээн кыыс хайдах курдук хорсуннук, хоодуоттук үлэлээбитин көрдөрөр диҥнээх туоһу буолар.

Сэрии кэнниттэн үксүн хонуу үлэтигэр сылдьыбыт, эр дьон үлэлиир үлэтин от – мас тиэйэн, борохуот саһаанын маһын охсон, мас кэрдэн, күрүө тутан, соҕотох кыыс ону ол диэбэккэ үлэлээбит. Онтон ыанньыксыттаабыт. Эрдэ кэргэн тахсар. Хос эһээбит Семен Николаевич Иванов холкуоска суотчутунан үлэлээбит.

Холкуостары бөдөҥсүтүү кэмигэр  уонна оҕолонон – урууланан бараннар Уус – Тааттаҕа көһөн кэлбиттэр, атын олох күүрээннэх үлэтэ саҕаламмыт. Маҥнай утаа фермаҕа учуотчугунан, ыанньыксытынан  хас да сыл үлэлээбит. Онтон 15 сыл пенсияҕа тахсыар дылы орто оскуола интернатыгар таҥас сууйааччынан үлэлээбит. Пенсияҕа да тахсан олорботох, үлэлээбит.

Билиҥҥи курдук, көрдөөх – нардаах оҕо саас дьолун билбэтэҕим эрээри, үлэни кыайа – сатыы үөрэммит буоламмын үлэттэн дьолломмутум диирэ үһү биһиги хос эбээбит.

Автор: С. Сентисова, ученица 3 класса.