Слепцова Наталья Николаевна

 

Хос эбээм тыыл бэтэрээнэ, Чурапчы көһүүтүн кыттыылааҕа 

«Эдэр сааспар элбэх эрэйи көрсүбүппүн санаатахпына ытыах санаам кэлэр”,- диэн хос эбэм этэн турардаах. Кырдьыга да оннук. Мин хос эбээм Слепцова Наталья Николаевна, 1919с.т., Чурапчы оройуонун Бахсы нэһилиэгиттэн төрүттээх.  Биэс саастааҕар ийэтэ өлөн, тулаайах хаалан, кыра эрдэҕиттэн ыарахан үлэни үлэлээн, бастакы маачаха ийэтиттэн атаҕастанан улааппыта. Иккис маачаха ийэтэ-эбээ Маайа кэлбитигэр оҕолору кытта тэҥҥэ  оонньуур буолбутум,  ииппит ийэбэр олоҕум тухары махтаныам диирэ. Хос эбээм 1936 с Бахсы киһитигэр Решетников Лука Александровичка кэргэн тахсан, кыыс (1937 с.т.) уонна уол (1939с.т.) оҕоломмута. 1942 с. от ыйыгар ийэм кэргэнэ ыалдьан өлбүтэ.  23 саастааҕар ийэм 2 кыра оҕолоох огдообо хаалбыта.

Онтон көһөрүллүү ыарахан кэмнэрэ саҕаламмыттара…Оҕо эрдэхпиттэн дьоммут сэрии кэмигэр, сут-кураан сылларыгар хайдах курдук кыһалҕалаахтык олорбуттарын,  күүс өртүнэн хоту көһөрүллүбүттэрин,  балык  үлэтигэр сылдьан төһөлөөхтүк эрэйдэммиттэрин туһунан үгүстүк истэр этим.

Биһиги эһээбит, Слепцов Николай Филиппович –Алаас Ньукулайа (1874с.т.) арҕаа Бахсы Улахан Булгунньах таһыгар Наттаабай диэн сайылыктаах, Быйымыкы диэн кыра алаас илин халдьаайытыгар өтөхтөөх, элбэх ахсааннаах Слепцовтартан төрөөбүт киһи. Кини бастакы кэргэнэ- Варвара Григорьевна Барашковалыын  (1898с.т.) үс оҕоломмуттар: Куоста (Константин) (1917с.т.), Натаа (Наталья)  (1919 с.т.) уонна кыра Куоста (Константин) (1921с.т Дьабыылга оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан,  сөтөл буолан эрдэ олохтон барбыт. Сүрдээх өйдөөх уол этэ дииллэрэ).

1924 сыллаахха ийэлэрэ өлөн, тулаайах хаалбыттар. Кэлин аҕалара Уус-Алдан Курбуһаҕыттан төрүттээх Маайа (Мария Филипповна) диэн эдэр дьахтары кэргэн ылбыта. Бахсыга Алааһап Маайа диэн аатынан биллэрэ. Эбээбит олус үчүгэй майгылаах, күлбүт-үөрбүт, бэйэтин кыанар, күүстээх,  быһый эбит. Кини туһунан Бахсыга дьон сөҕө-махтайа кэпсииллэр эбит. Ол курдук, эбээбит алта ыйдаах оһоҕостоох сылдьан үс буут бүтэйи аҥар илиитинэн тайанан баран үрдүнэн ойон кэбиһэрэ үһү. Биирдэ бааһынаҕа үлэлии сылдьар дьон күүһү холонууга күрэхтэспиттэр. Үүнэн турар титириктэри силистэри туура тардыыга Алааһап Маайа биир да эр киһини күрэхтэһэн тулуппатах.

Эбээбит үс оҕоломмута: Демьян (1931с.т.), Василий (1933с.т.) уонна Даша. Кини  эрдэ өлбүт. Сэрии эрэ иннинэ эһээбит өлбүт. Куоста 1937 сыллаахха Москваҕа летнай школаҕа үөрэнэ барбыт. Сэриигэ онтон ыҥырыллан барбыт. Иркутскайтан сылдьар нуучча кыыһын кэргэн ылбыт, 1942с. кыыс оҕоломмут.

1942с Чурапчы олохтоохторун хоту көскө ыыппыттара. Эбээ Маайа уонна ийэм ”Коминтерн” колхозка үлэлииллэрэ. Антах, хоту дойдуга балыкка барааччылар бэлэмҥэ тиийэллэрин курдук кэпсэл буолбут. Аһыыр иһити ахсааннааҕы, утуйар таҥас диэни дуона суоҕу ылары көҥүллээбиттэр. Биирдии киһиэхэ 16 киилэ таҥас-сап, ас-үөл эрэ көҥүллэнэрэ. Биһиги дьоммут бары алтыа буолан: эбээбит, ийэм  2 оҕотунаан (Лиза 5 саастаах, Миша 3с.), Демьян, Василий  дьиэлэрин-уоттарын, сүөһүлэрин хаалларан көһөргө күһэллибиттэрэ.

Хос эбэм  аах дьиэлэрин малларын барытын ампаарга сааһылаан, таһыттан маһынан саайан, сотору эргиллэн кэлиэхпит диэн ууран барбыттар. Ол гынан, көһөрүүттэн кэлэн баран ол хаалларбыт малларыттан туох да ордубатаҕын хараастан кэпсиир этэ. Дьоннору барыларын 500 тэлиэгэнэн Чурапчыттан Аллараа Бэстээххэ киллэрбиттэр. Эбээбит эр киһи курдук күүстээх, бэйэтин кыанар буолан, ынахтары айааһаан биэрэргэ көмөлөспүт. Улахан суон тииттэри охторон, тэлиэгэлэр көлүөһэлэрин оҥорбуттар. Малларын  силис сыарҕаларга, дүлүҥтэн эрбэнэн оҥоһуллубут көлөһөлөөх тэлиэгэлэргэ оҕону кытта тиэнэн, сындылҕаннаах айаҥҥа туруммуттар.  Бэстээххэ борохуот кэлэрин кэтэһэн нэдиэлэ устата кумахха аһаҕас халлаан  анныгар олорбуттар. Эдьиийбит Лиза, кыра кыыс, кумаҕы көрөн «бурдук бөҕө ыһыллан сытар дии. Тоҕо бурдук суох дииллэрэ буолла?» диэн дьиктиргиирин туһунан кэпсиирэ. Дьэ, мантан саҕаламмыта көһүү иэдээннээх олоҕо. Күһүҥҥү тымныы тыалга үрдэрэн кыра оҕолор, кырдьаҕастар өлбүттэр. Борохуотунан айаннаан иһэн ис ыарыытыттан хас да киһи өлбүт. “Лена” диэн ааттаах эргэ, ойоҕоһунан эрдинэрдээх борохуот кэлэн, дьоннору мас баржаҕа хаалаан, сүөһүлэрин кытта бииргэ айаннаабыттар. Баран иһэн киһи үксэ иһинэн ыалдьан моһуогурбут. Борохуот эргэ буолан алдьанан сотору-соторууу өрүс ортотугар олорон хаалар эбит. Оннук айаннаан тиийэн, Сангар анныгар аны “Крупская” диэн борохуот баржаларын соспут. Ол айаннарыгар баран иһэн эмиэ хас да киһи өлбүт. Ону кумах арыыга тиксэн, кумаҕынан тарыйан кэбиһэн баран, эмиэ салгыы айанныыллар эбит.

Эдьигээҥҥэ балаҕан ыйын 22 күнүгэр  тиийбиттэр. Уолбаҕа оһоҕо суох баанньык дьиэҕэ сэтинньи ыйга дылы олорон, ыалдьан элбэх киһи өлбүт, ийэм уола эмиэ өлбүт. Ол туһунан Мария Павловна Шеломова ахтыытыгар аахпытым “Эдьигээҥҥэ кэлбит дьону  баанньык дьиэҕэ уонна бараахтарга симпиттэрэ. Оҕолор, кырдьаҕастар истэрин ыарыыта тохтооботоҕо. Мин сэриигэ барбыт убайым Киргиэлэй кыргыттарын истэрэ ыалдьыбытын ыарыылыы Эдьигээн балыыһатыгар киирбитим. Биир палатаҕа Натаа Слепцова-Алааһап кыыһа түөртээх Миша уолун ыарыылыы киирбитэ. Оҕолор нэдиэлэ курдук сытан баран, үһүөн утуу-субуу биир күн тыыннара быстыбыта. Туох көлө баар буолуой,  кыргыттарбын иккитэ кырынан дьиэбитигэр илдьибитим. Натаа эрэйдээх эмиэ оҕотун сүгэн дьиэтигэр илдьэ бараахтаабыта.” (Уйбаан Бахсылыырап  Ыар кэмнэр тыыннаах туоһулара.- Дьокуускай “Сахаполиграфиздат”, 2000)

Эбээбит Эдьигээҥҥэ балыксыттар биригэдьиирдэринэн сылдьан күүскэ үлэлээбиттэрин ахтара. Ийэм  40 төбө сүөһүнү көрбүт. Күн аайы отторун бэйэлэрэ тиэйэллэрэ. Сайынын баржа куруустааһыныгар улэлииллэрэ. Саллааттарга диэн анаан таҥас тигиитигэр артыалга үлэлээбит. Артыалга нуучча, украинка дьахталлара бааллара үһү. Демьяннаах Вася дьонноро олорор Уолба диэн дэриэбинэттэн 20 көстөөх сиргэ интернакка олорон үөрэммиттэр, өрөбүлгэ дьонноругар сатыы бараллар эбит. Интернакка олорон Демьян оҕолору түмэн, күһүн-саас эбии гынаарылар куруппааскылыыллар, туллуктууллар эбит. Бултарын бэйэлэрэ үргээн буһараллара. Кини  оҕолорго барыларыгар тэҥ гына үллэрэн биэрэр эбит.  Үөрэҕи таһынан оҕолор балык үлэтигэр эмиэ көмөлөһөллөрө. Хоту кыһынын тыала-кууһа бэрт буолан уонна ас-таҥас тиийбэтиттэн уолаттар иккиэн доруобуйаларыгар олус оҕустарбыттар. Онон кэлин ыалдьар буолан интернаттаах оскуолаларга үөрэммиттэр.

Кыайыы буолбутун кэнниттэн дьоммут Дьокуускайга кэлбиттэр. Онно аймахтарын Барашковтары кытта эҥэрдэһэн олорбуттар. Ийэм  Кружалоҕа баар иис сыаҕар үлэлээбит.  Эбээбит Маайа куоракка Алааһап Ньукулай бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Настаа уолун Оконешников Герасим Ивановиһы көрсүбүт. Онно Дьарааһын (Герасим) “биһиэхэ Майаҕа тахсан олорун” диэн ыҥырбыт. Герасим Иванович райкомҥа военнай отдел сэбиэдиссэйинэн, убайа Петр Иванович райсоюз председателинэн, убайын кэргэнэ Савватеева Екатерина Петровна роддом сэбиэдиссэйинэн үлэлииллэрэ. Эбээбит икки уолаттарын илдьэ Майаҕа айаннаабыт. Герасим Ивановичтаахха тиийбиттэр. Эбээбит   остолобуойга иһит сууйааччынан киирбит. Ол кэнниттэн ийэм кыыһын Лизаны илдьэ Майаҕа кэлбит, райпо хонтуоратыгар остуораһынан үлэлээбит. Ол хонтуорага муннукка кыра хоско кыыһынаан олорбут. Демьян Майа оскуолатыгар интернакка , Василий куоракка 2№дээх оскуолаҕа эмиэ интернакка олорон үөрэммиттэрэ.

Сэрии сылын оҕолоро, оҕо саастарыгар оонньооботох, эрдэ улааппыт дьон —  сэрии ыар кэмин тыыннаах туоһулара. Кинилэр олоххо дьулуурдара, хорсун санаалара, төрөөбүт дойдулара чэчирии сайдарыгар бэриниилээхтик үлэлээбиттэрэ- биһиэхэ, билиҥҥи сүүрбэ биирис үйэ оҕолоругар,  холобур буолар.»

Таайым Демьян Николаевич (1931-1973) кураайы айылҕалаах  Чурапчытын уунан хааччыйыыга элбэх ахсааннаах от үрэхтэри кэрийэн, мээрэйдээн, бырайыактары оҥортоон, буор быһыттары туттартаан,сири нүөлсүтэн, искусственнай күөллэри  үөскэтэн, нэһилиэнньэ олоҕун чэпчэтиигэ, кураан охсуутун сымнатарга үгүс кэскиллээх үлэни тэрийэн ыыппыта.  Ол кэмҥэ дойдутугар Лэбийэ учаастагар типовой хотон тутуутугар, Томторго бөһүөлэк тутуутун бырайыактааһыҥҥа эмиэ үлэлэспитэ. Кэлин Якутскайга Тыа хаһаайыстыбатын научнай институтугар, «Востоксибгипроводхоз» тэрилтэҕэ  үлэлээбитэ. Амма өрүстэн Таатта үрэххэ ууну бырахтаран,Чурапчы, Таатта оройуоннарын уунан хааччыйар  технико-экономическэй барыллааһын үлэтин көмүскүү сылдьан  Красноярскай Абакан куоратыгар дэҥҥэ түбэһэн соһумардык 42 сааһыгар олохтон туораабыта.  Таайым Демьян Николаевич кылгас да буоллар чаҕылхай олоҕу олорон ааспыта. Киһи быһыытынан боростуой,  дьону- сэргэни кытта биир тылы түргэнник булар, элбэх кэпсээннээх, аһыныгас, үөрунньэн, cырдык дууһалаах киһи этэ.  Уу күүһүн норуот хаһаайыстыбатыгар туһаныыга элбэх идеялардаах киэҥ  толкуйдаах туруорбут сыалын- соругун ситиһэргэ дьулуурдааҕа. Кини туһунан бииргэ үөрэммит доҕоро биир дойдулааҕа кэлин суруйааччы буолбут Василий Яковлев «Өрүстэр кирбиилэригэр» романыгар Тугутов  обраһыгар көрдөрбүтэ. 2005 сыллаахха «Саха киэн туттар дьоно» серияҕа  кэргэнэ Сысолятина Луиза Ивановна ахтыы матырыйааллары хомуйан суруйааччы Сэмэн Тумат эрэдээксийэтинэн таайым туһунан «Демьян Николаевич Слепцов» диэн  кинигэ тахсыбыта.

Саха Республикын Президена М.Е.Николаев көҕүлээһининэн 1992 сыл бэс ыйын 16 күнүгэр “Илин эҥэр улуустары уунан хааччыйыы объектарын тутуу туһунан” 256 №дээх Саха Республикатын правительствотын уурааҕа тахсыбыта. Бу тутуу сүрүн обьега- “Демьян Слепцов» -устар аал, насоснай станция туһунан «Ленаводстрой» дирекциятын Генеральнай директора, РФ үтүөлээх мелиоратора Игорь Георгиевич Гаврильев ахтыытыттан “ Рыбинскай собуот дирекциятыгар маннык ис хоһоонноох телеграмма ыыппыппыт: “Просим назвать плавучую станцию Роса-238  “Демьян Слепцов” по имени первого ученого гидротехника из якутян, автора первого проекта водоснабжения заречных районов Якутской АССР”.  1995 сыл балаҕан ыйын 16 күнүттэн “Демьян Слепцов” насоснай станция  үс улуус дьонун-сэргэтин олоҕо тупсарын туһугар тохтоло суох үлэлии турар.

Таайым Демьян Николаевич бастакы кэргэнэ  Анна Омскай куораттан төрүттээх, бииргэ студеннаабыттар. Уола Николай Демьянович (1959 с.т.) Омскай куоракка олорор.

Таайым Василий Николаевич Слепцов (1933-1975) Чурапчыга  метеостанцияга үлэлии сылдьан кэргэнинээн Чурапчы Кытаанаҕыттан төрүттээх Захарова Анастасия Ивановнаны кытта холбоһон ыал буолбуттар. Кинилэр иккиэн Свердловскайдааҕы гидрометслужба школатын бүтэрбиттэрэ. 1959 сыллаахха бастакы уол оҕоломмуттар, онтон комсомол ыҥырыытынан  Хабаровскай кыраай Куруҥ Үрэх диэн көмүс сууйааччылар бөһүөлэктэригэр метеостанцияҕа үлэлии көспүттэр. Кэлин  Уус-Маайа оройуонун  Ааллаах Үүн бөһүөлэгэр, Амма  оройуонугар  Лээги дэриэбинэтигэр үлэлээбиттэрэ. 1968 сыллаахха Чурапчыларыгар төннөн кэлбиттэрэ, метеостанцияҕа үлэлээбиттэрэ. Василий олус киэҥ-холку майгылаах этэ, ийэтин курдук бэйэтин кыанар, күүстээх этэ. Оҕолорун эт-хаан өртүнэн эрчийэрэ, хайаан да кинигэ ааҕарга, элбэҕи билэргэ үөрэтэрэ. Бэйэтэ шахматтыырын олус сөбүлүүрэ, ол иһин оҕолорун эмиэ шахмакка, дуобакка үөрэппитэ. Кэрэ айылҕалаах Лээгигэ олорон, моторканан сылдьан, олох миэтэрэлээх сыалыһардары, сордоҥнору балыктыыра, тугуногу туустаан посылкалаан дьонноругар Чурапчыга, Майага, Якутскайга ыытар этэ.Уолаттарын эмиэ кыраларыттан илдьэ сылдьан, кустуурга, балыктыырга үөрэппитэ. Маһынан уһанарын сөбүлүүрэ. Олус үчүгэй буочардаах, грамотнай, хас биирдии оҕотугар дневник оҥорбута онно хайдах улаатан иһэллэрин,хайдах характердаах буолан иһэллэрин харандааһынан суруйбута, ол тэтэрээт билигин да баар. Чурапчыга үлэлии сылдьан иккиэн кэргэнинээн «Ударник коммунистического труда» знагынан наҕараадаламмыттара. Анастасия Ивановна «Үлэ Кыһыл Знамята» орденынан  наҕараадаламмыта, оройуон депутата, нэһилиэк общественнай олоҕор актыыбынай кыттыыны ылара. Кинилэр  олохторун 3 оҕото, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыллар.

Эдьиийим  Елизавета Лукинична Уваровская (Решетникова) (1937-2019) Мэҥэ-Хаҥалас Райпотугар бухгалтерынан, общепит директорынан өр сылларга үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кини Уваровскай Ким Афанасьевичка кэргэн тахсан Хараҕа дьиэ-уот туттан, олохсуйбуттара.  Эдьиийим Майа сэлиэнньэтин общественнай олоҕор актыыбынай кыттыыны ылар этэ. Ол курдук, Майа сельсэбиэтин депутатынан,  дьахталлар общественнай тэрилтэлэрин сэбиэтин чилиэнинэн, райпо правлениетын чилиэнинэн үлэлээбитэ. Өр сыллаах сыралаах үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта. Елизавета Лукинична  «Эргиэн туйгуна”, “Ударник коммунистического труда”, “40 лет безупречной работы в потребкооперации”, “Почетный старейшина Республики Саха (Якутия)” бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта. Эдьиийим оҕолорун иитиитигэр олус кыһаллара, билигин  4 оҕото бары убаастанар, үтүө үлэһит дьон. Сиэннэрэ, хос сиэннэрэ эдьиийбит олоҕун салгыыллар.

Мин хос эбэм Наталья Николаевна Слепцова (1919-1994) 1947 сыллаахха Майаҕа Улуу сэрии кыттыылааҕар Баланов Николай Егоровичка кэргэн тахсыбыта. Икки өртүттэн биирдии оҕолоох огдообо дьон холбоһон үс оҕоломмуттара,  Хараҕа олохсуйбуттара. Ийэм өр сылларга детсадка үтүө суобастаахтык үлэлээн, “Үлэ ветерана» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Биһигини үөрэттэрэн, атахпытыгар туруоран, ыал оҥортоон, сиэннэрин, хос сиэннэрин көрсөн дьоллоохтук олорон ааста.

Оччотооҕуга Чурапчыга суол-иис мөлтөҕүн , кэлэр-барар массыына аҕыйаҕын да иһин дьоммут ыраах да олордоллор биһигини, оҕолорун, илдьэ Бахсыга кэмиттэн кэмигэр бара сылдьаллар этэ. Кэлин эбээбит сиэннэрин илдьэ,  Эдьигээҥҥэ көһүүгэ сылдьыбыт сирдэрин баран көрөн, онно бэйэтэ дуруускалаан ыал оҥортообут, устунан  хоту олохсуйан олоро хаалбыт дьонноругар сылдьан,  көрсөн кэлбитэ.

Чурапчы көһөрүүтүн биир улахан охсуута — аймахтар сүтэрсиилэрэ, сибээс быстыыта буолар. Биһиги билигин сааһыран олорон, төрүччүбүтүн үөрэтэбит, аймахтарбытын кытта билсиһэбит.

 

 

 

Автор: Тимофеев Т., 3 класс