Сивцева Марфа Васильевна

Эбэбит, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Сивцева Марфа Васильевна, 1901 сыллаахха бэс ыйын 5 күнүгэр Чэриктэй нэһилиэгин Арыылаах алааһыгар Шергиннэр диэн ыалга үһүс оҕонон төрөөбүт. Ийэтэ Анньыыска кыыһа олох кыратыгар өлбүт. Инньэ гынан, бииргэ төрөөбүт 3 оҕо бары тус-туһунан ыалга иитиллибиттэр. Кыра эрдэҕиттэн ыалларга иитиллэн үлэлээн улааппыт. 26 сааһыгар бэйэтиттэн балыс «Бэдиэдимэ» диэн сиргэ Тэбиик (Дүпсүн) нэһилиэгин киһитигэр (эһэбитигэр) Сивцев Гаврил Петровичка суорумньунан кэргэн тахсар. Эһэбит аҕата Бүөтүр Сивцев-Туотаайы сылгы, ынах сүөһүнэн ииттинэн олорор, бэйэтин көрүнэр сэниэ киһи эбит. Ыал буолан 3 уол, 1 кыыс оҕолоноллор.

Дьэ, үчүгэй олоххо үктэнэн дьон тэҥэ олорон эрдэхтэринэ, Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланар. Эһэбит Сивцев Гаврил Петрович 1941 сыллаахха Чурапчы военкоматынан бастакы хомуурга сэриигэ ыҥырыллан барар. Кэргэнэ сэриигэ ынырыллыбытын истэн, эбэбит атын алааска үлэлии сылдьан, оҕолорунаан сүүрэр-хаамар икки ардынан кэлиэхтэригэр диэри, ыҥырыллыбыт дьон акка олорон номнуо баран эрэллэрин, кэннилэриттэн эрэ көрөн хаалаахтаабыттар… (эбэбит биһиэхэ кэпсиириттэн). Эһэбититтэн Сивцев Гаврил Петровичтан иккитэ сурук (үөрэҕэ суох буолан дьоҥҥо суруйтаран сурук ыыппыт эбит) туппут эбит да, төттөрү-таары көһөргө сүтэн хаалбыт. Эбэбит үөрэҕэ суох буолан, бу сурукка харда сурук ыытаахтаабатах. 1943 сыллаахха эһэбит, Сивцев Гаврил Петрович, «сураҕа суох сүттэ» диэн сурук туталлар.

Эбэбит үлэттэн толлон турбатах, улэтин былаанын күүһэ-уоҕа баарынан толорорун таһынан, туох баар дьиэ ис-тас үлэтэ эмиэ кини санныгар сүктэриллибитэ. Тойоно Бүөтүр оҕонньор сиэннэрин көрсөн, балыктаан, бултаан аһатан, дьон буолалларыгар төһүү күүс буолбут. Ол кэми эбэбит Марфа Васильевна бу курдук ахтара: «Хотонтон киирдим да, күнү быһа балык ыраастаан буһаран, үөлэн тахсарым. Кэлэр, ааһар дьону аһатан, кыра да буоллар балык бэрсэн атаарарбыт.»

Саха дьонун сиэринэн кыһын-сайын буолла диэн тохтообокко, биир өрөбүл күнү көрбөккө, хара сарсыардаттан хара киэһээҥҥэ диэри хотон үлэтигэр 1948 сыллаахха диэри «Сонун олох», Ф.Энгельс», «Октябрь» колхуостарга ыанньыксыттаан, онтон 50-ус, 60-ус сылларга «Дүпсүн» совхозка  ньирэй көрөн биэнсийэҕэ тахсыбыта.          «Үлэ, тыыл бэтэрээнэ», «1941-45сс Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээллэринэн, үбүлүөйдээх мэтээллэринэн; «Саха Республикатын бочуоттаах уһун үйэлээҕэ – Үйэ саас», «Уус Алдан улууһун уһун үйэлээҕэ», «Уус Алдан улууһун бочуоттаах гражданина» бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта.

Эбэбит барахсан төһө да үөрэҕэ суох буоллар, олоххо туох уларыйыы буоларын истэ-билэ сатыыра. Хаһыат, сурунаал кэллэҕинэ, аахтарара; араадьыйаны холбоон күн аайы сонуннары истэн, туох буола турарын билэрэ.

Үйэ олоруу – олох бэлэҕэ. Эбээ Мааппабыт сэмэй, холку майгылаах буолан уһун үйэлэммитэ. Кини кими да кытта хаһан да этиспэккэ, куруутун үөрэ-көтө сылдьара. Сымнаҕас майгытынан, эйэҕэс дууһатын сылааһын иҥэрэн сүбэ-ама биэрбитэ олохпутугар сүҥкэн көмө-тирэх буолбута. Үрүҥ аһы сөбүлээн аһыыр этэ, сир аһын, туһалаах оту-маһы хомуйааччы. Урукку олорбут, үлэлээбит, эдэр сааһын түгэннэрин куруутун ахтан-санаан кэпсиир этэ. Наар тугу эмэ дьарыгырара, үлэтэ суох мээнэ олорбот этэ. Биһигини -сиэннэрин көрсөн, үөрэтэн-такайан улаатыннаран, онтон аны хос сиэннэрин көрсөн үөрэрэ-көтөрө. Ол иһин буолуо, эбэбит 112 сааһыгар дылы олорбута.

Бу эйэлээх олохпут иһин бэйэтин хара көлөһүнүн, кылаатын укпут, Улуу Кыайыыны уһансыбыт эбэбитинэн, хос эбэбитинэн, биһиги, кини ыччаттара, киэн туттабыт, ытыктыыбыт, холобур оҥостобут, сүгүрүйэбит.

Хос сиэнэ А. Скрябина , 11а кылаас