Сергучева Екатерина Семеновна (1930 г.р.)

 

Сергучева Екатерина Семеновна. Балаган ыйын 4 кунугэр 1930 сыллаахха Чурапчы улууьун Алагар нэьилиэгэр торообут. Улэ, тыыл ветерана, Кэбээйи улууьун бочуоттаах олохтоого. Сэрии сагана Чурапчыга Алагар нэьилиэгэр олорбута. Ийэтэ Пелагея Егоровна, олох кыра эрдэгинэ олбутэ. Агата Семен Петрович Сергучев сэрии иннинэ агай суох буолбута. Онон ол ыар кэмнэргэ кырачаан Катя тулаайах хаалбыт. Агата, йиэтэ олто хас да сыл буолбутун кэннэ  кэргэннэнэ сылдьыбыта. Кини олуон иннинэ агай кэргэнэ, ийэлэрэ Татыйаас оголоноору чугаьаан сылдьыбыта. Катя агатын тыына быстаатын кытта ийэлэрэ талыыта киирэн ыалдьыбыт уонна игирэ уолаттары «куоттарбыт». Онон ийэлэрэ ус кыргытардаах хаалбыт. Катя агатын кыра кыыьа, балтыта Ирина Семеновна Сергучева Чурапчы Чыаппаратыгар олорор. Улахан эдьиийэ Устинья Семеновна эмиэ Чыаппарага олорбута, сааьыран баран олбутэ. Кини 5 огону тороппутэ уонна сиэннэрэ элбэхтэр.

Агата молтоон сытан оготун ыныран ылан агыйах тылы эппитин Катя ойдоон хаалбыт: «Огом барахсан, эн тускар ыар куннэр кэлээри тураллар, туул-бит да борукутэ суох. Алдьархай богото ааннаары турар, уонна мин сотору суох буолуом, онон абагагар Ньукулайга бараар, ийэн кыра оголорун кытта кыаллыа суога…»-диэбит. Катя ол сагана 10 саастаах ого. Ол туох «алдьархайын» эппитин ойдооботох, арай агатын аьынара. Харагын уута куура да илигинэ сэрии буолбута. Ол курдук, ыарахан олох барыларын хам туппута. Кыралыын-улаханныын улэгэ эриллибиттэр. Катя оголору кытта бурдук ыьыытыгар огус сиэтээччинэн, уурээччи быьыытынан сылдьаллара. Аьынаны олорорго кытталлара, окко киирэллэрэ. Кинини кытта ыала Ньукулай Поповтар оголоро уонна Коля, Сеня Шоломовтар сылдьыбыттара. Курааннаан от ууммэт буолбута. Онон Покровскайынан суоьулэрин уурэн хаста да бара сылдьыбыттар. Онтон сорохтор Кэбээйинэн барбыттар.

1942 сыллаахха Октомтон, куьун олох хойут суоьулэрин уурэн кэлбиттэр. Онно дэриэбинэлэрин иьэ кураанахсыйбыт курдуга. Дьон кэллэ диэн муста туьэн уорэ-кото корсуьуу суога. Дьону-сэргэни хомуйан хоту ыыталаабыт этилэр. Катя абагатын улахан кыыьа ол бастакы хомурга барсыбыт этэ. Дьиэлэригэр кэлэн хоноот да эмиэ улэ, уорэх урдугэр туспуттэр. Мэлдьи кэриэтэ дьиэлэригэр олох хам аччык, улту сылайан кэлэллэрэ уорэлээх тарынан, суоратынан аьыыллара. Чурапчыга сутааьын, олуу-сутуу элбээн барбыт. Биирдэ Катя дьиэтигэр кэлбитэ — 9 саастаах балтыта буорайан, иьэ уллэн, бэйэтэ хараара хатан оронно сытаахтыыра эбит уонна ол туун тыына быстбыбыт. Кинини 7 улахан киьини кытта, танаска суулаан баран биир ииннэ туьэрбиттэр. Екатерина Семеновна нэьилиэгиттэн 70 киьи хоргуйан олбутэ. Сэрии ыар тыына элбэх киьи дууьатыгар турбута…

Катя, тулаайах ого,  хайдах тыыннаах ордон хаалбыта буоллар. Дьоно барахсаттар аьынан аьата сырыттахтара уонна интэринээккэ кэлэ-бара сырыттага.

Кыайыы сурагын   оскуолага дьону мунньан баран иьитиннэрбиттэр. Уоруу-котуу, ытаьыы элбэх уьу. Катя эмиэ агатын, балтытын санаан хараастан харагын уута тохтообокко туьэрэ, бааллара буоллар тоьо эрэ уоруо-котуо этилэр. Сэрии кэнниттэн тыыннаах хаалбыт дьон дойдуларыгар тоннубуттэр, онтон сорохтор тиийбит сирдэригэр олохсуйан хаалбыттар.

Сэрии кэнниттэн, эмиэ эйэлээх кэм саганаагы курдук, сылтан-сыл олох оннугар туьэн испит. Барытыгар саналыы дьаьаныы, эргэрбит тутуулары чолугэр туьэрии улэлэрэ утумнаахтык ыытыллан барбыттара. Кыайыыга анаан ыьыахтар тэриллэн ыытыллар буолбуттара. Ол эйэлээх олох туоьута этэ.

Биир ыьыахха саха драмтеатра «Ньургун Боотуру» туруора кэлбиттэр. Катя дьуогэтинээн Дашалыын сылдьыахтарын олус багарбыттар даганы харчылара суога, киирии толобурэ 15 солк уьу. Дашалыын субэлэьэн баран ыьыахха сууруу курэгэр кыттыах буолбуттар. Даша сууруук эбит. Онтон Катя: «Мин хантан сууруомуй уонна суурэргэ аналлаах танаьым да суох. Аны хайаан даганы бастакы миэстэни ыллахпытына сатанар, оччого эрэ ол багалаах отут солкуобайбытын бириискэ ылыахтаахпыт» — дии саныыра. Ол сагана олус сууруук дьахтар баар уьу, Маайа Барашкова диэн, урут Даша киниэхэ эрэ хотторор уьу, онон иккис миэстэгэ тиксэр кыахтаммыт. Даша Катяны эмиэ суурус, багар миэстэгэ тиксэн хаалыан диэбит. Билиэт ылар бага баьыйан, Катя собулэьэн сууруугэ суруйтарбыт. Дьэ сууруу сагаламмыт, Катялаах Даша Маайа икки оттугэр туруммуттар уонна мун кыраайдарыттан туьунэн кэбиспиттэр. Катя балачча суурэн иьэн чулкутун туттарбыт эрэьиинэтэ быьа баран сототугар туспут, онтон атагар эриллэн умса баран туспут. Аны киниттэн иннэн ким эрэ «туруйалаабыт», кэлин билбиттэрэ Маайа эбит. Даша биэтэккэ маннайгынан кэлэн ол багалаах отут солкуобайдарын ылан «Ньургун Боотурдарын» дуоьуйа-астына корбуттэр.

Сэрии кэнниттэн эмиэ суоьу уурэн, Кэбээйи сиригэр Сииттэгэ окко барбыттар. Кэлинни сырыыга 1950 сыллаахха Сииттэ уолугар Иннокентий Охлопковка Катя кэргэн тахсан хаалбыт, онон кэргэнин ийэтигэр Варвара Иевналаахха, балыксыттар олорор боьуолэктэригэр Боргого коспуттэр. Билигин Кальвица боьуолэгэ дэнэр уонна ол кэлиэгиттэн ыла дойду оностон олорбут. Оголоро бары Кальвицага торообуттэр. Улахан огото Кеша уонна кыра уола Петя суохтар. Кыргыттара, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ куоракка олороллор.

 

 

Автор: МБОУ СОШ №26