Саввинова (Иванова) Мария Алексеевна (1912-1999 гг.)

 

Биһиги хос хос эбээбит Саввинова (Иванова) Мария Алексеевна 1912 сыллаахха муус устар 15 күнүгэр Кэбээйи Арыылааҕар, Иванов Алексей Афанасьевич уонна Иванова Александра Васильевна диэн ыалга, 13 о5о төрөөбүтүттэн соҕотох оҕо хаалбыта. «Оҕо турбат ыала» буолан эбээбитин 9 сааһыгар диэри эбээлээх эһээтэ ииппиттэрэ. Мария Алексеевна эдэр сааһыгар Саввинов Иван Семеновичтыын холбоһон 4 оҕону төрөппүттэрэ, олортон биир кыыс кыра сылдьан ыалдьан өлбутэ.

1941 сыллаахха Аҕа дойду сэриитэ саҕаланар. Саха сириттэн дьону аармыйаҕа хомуйуу 1942 сыл сайын от ыйыттан саҕаламмыта. Арыылаахтан отучча киһи сэриигэ барбыта. «Кыһыл Арыылаах» колхоз председателэ Кирилл Николаевич Яковлев аармыйаҕа барарынан сибээстээн, кини үлэтин 30 саастаах, 3 оҕолоох эдэр дьахтар, биһиги эбээбит — Мария Алексеевна тутан хаалбыта.

Сэрии сылларыгар сааскы бурдук ыһыытыгар үөһэттэн кытаанах сорудах кэлэрэ. Туох да уоҕурдуута суох, былыргы эргэ өтөхтөр бааһыналарыгар бурдук ыһыллара. Ферма сүөһүтүгэр оҕонньоттор, кыргыттар уонна оҕолор сайыны быһа от отууга хоно сылдьан оттууллара. Мария Алексеевна: «Сэриигэ өстөөхтөрү кыайарбыт, онно сэриилэһэ сылдьар дьоннорбут тустарыгар бэйэбитин харыстаммакка үлэлиэҕин-хамсыаҕын», — диэн колхозтаахтары ыҥырара-угуйара. Кини үлэҕэ-хамнаска бэйэтинэн холобур көрдөрөрө, дьоннорун кытта тэҥҥэ үлэлэһэрэ. Сайынын от үлэтигэр, сиэрпэнэн бурдук быһыытыгар, кыһынын от, муус тиэйиитигэр, бурдук сынньыытыгар үлэлииллэрэ.

Ол кэмнэргэ, ханна баҕар буолбутун курдук, нэһилиэнньэ олоҕо-дьаһаҕа ыарахан, аччыктааһын, ас-таҥас тиийбэт кыһалҕата кыһарыйара. Колхоз салалтатын сорудаҕынан балыксыттары анаан, Кучан күөл дэлэй балыгыттан туулаан, ардьалаан отчуттарга балык таһаллара, күһүҥҥү көппүт куска тиргэ ииттэрэн бултаталлара. 1944 сыл күһүнүгэр, сэтиннньи ыйга нэһилиэк үс колхуоһунан муҥхаһыттарын кытары кыттыһан, үс муҥханан Кучан күөлү тарданнар элбэх балыгы таһаараллар. Арыылаахтар өлүү балыктарыттан, колхоз председателэ дьаһалынан, Бүлүү куоратыгар киллэрэн атыылаан, аска-таҥаска эргитэн, нэһилиэгин ыалларыгар аһы-таҥаһы, сэргэ наадалаах малларын аҕалтарбыттара.

Оннук курдук, сэрии кэмигэр эбээбит Мария Алексеевна колхуоһу салайбыт сылларыгар дьон хоргуйан өлүүтэ тахсыбатаҕа. Кини дьаһалынан уу-тыа булдун бултатан кыамматтарыгар өлүүлэтэн, дьону-сэргэни бу ыар, аччык сыллартан быыһаабыта.

1945 сыл сааьыгар Кыайыы буолбутун истэн дьон-сэргэ үөрүүтэ муҥура суоҕа, киһи-аймах баҕарбыт баҕата, уһуннук кэтэспит кэтэһиитэ туолбута. Кыһыл Арыылаахтар үс нэһилиэктэн дьону ыҥыран, хомуйан, улахан ыһыаҕы тэрийбиттэрэ. Дьон-сэргэ үөрүүтэ-көтүүтэ, ырыата-тойуга өрөгөйдөөбүтэ, оһуохай дьиэрэйбитэ. Ити күннэри эбээбит саамай кэрэ түгэнинэн ааҕара, ахтара. Кыайыы күнэ – ыам ыйын 9 күнэ – кини саамай ытыктыыр – убаастыыр бырааһынньыга этэ.

Биһиги хос хос эбээбит Саввинова Мария Алексеевна бэйэтин үйэтигэр олох араас уларыйыыларын көрөн ааста5а. Сэрии сылларыгар кини колхуоһун салайан, бэйэтин үлэтинэн кыайыыны уһансыбыта, күүһүн-күдэҕин биэрбитэ. Эбээбит хорсунунан, үлэһитинэн биһиги киэн туттабыт!

 

 

 

 

Авторы: С.Ноговицын, ученик 1 класса и К.Ноговицын, ученик 11 класса.