Саввинова Елена Петровна

Улэни таптыан-дьоллоох буолуон!

  1908 сыллаахха Мэнэдьэк нэьилиэгэр Холболоох диэн сиргэ быстар дьаданы ыалга торообутум. Биьиги ус бырааттыы-икки кыыс, биир уол торообуппут. А5ам мин 12 саастаахпар олбутэ.ийэбит а5абыт олбутун кэннэ икки сыл буолан баран кэргэн тахсыбыта. А5абыт ыарыьах буолан биьиги кыра сааспытыттан улэ5э-хамнаска эриллэн улааппыппыт.

22 саастаахпар 1930 сыллаахха саас Бордон нэьилиэгэр Афанасий Васильевич Саввинов «Бэкээрийэ Аппанаага» диэн киьиэхэ кэргэн тахсан коьон киирбитим. Ол сыл куьунугэр орус унуор Кункуй учаастагар «Сиэрпэ уонна Отуйэ» диэн ааттаах кыракый колхоз тэриллибитэ. Биьиги ити тэриллибит колхозка бастакылартан биирдэстэринэн чилиэнинэн киирбиппит. Биьиги хаьаайыстыба колхозка киирэрбитигэр биир ына5ы, биир о5уьу, икки биэни, ат сэбин, суоку, боронньу холбообуппут. Биьиги дьиэ кэргэн орто ыал («середняк») ахсааныгар киирсэн колхоз уопсайыгар сиэмэ бурдугун биэс куулу (а5абыт Ньурбаттан эккэ атастаьан таьаарбыта) биэрбиппит. Биьиги колхозпут бастаан тэрилиннэ5ин сыл алта ыанар ынахтаах этэ. Онтон икки сыл буолан баран 12 ыанар ынахтаммытыгар мин Судаар диэн сиргэ Бэьэлэй Захар кыыьа Дьэлиэнэ диэнниин ыаньыксытынан ананан улэлээбиппит. Онтон биир сыл буолан баран улахан уолум Семен торообутэ. Уолум торообутэ биир сылын туола илигинэ а5абыт ыалдьан колхозпар от оттооьунугар, тиэйиитигэр, бурдук улэтигэр со5отох улэьит буолан бокуойа, сынньалана суох барбытым. Онтон кыргыттарым Галина, Нина икки сыл быысаьан торообуттэрэ.

Иккис уолум тордус о5ом Степан тороото5ун сайын А5а дойду сэриитэ са5аламмыта. Сэрии са5аланыа5ын куьун Маалыкайга Кункуйтэн коьон киирбиппит. Ол сылларга суоьугэ улэлииргэ олус ыарахан буолара: ыанньык ына5ы бэйэн хомуйа5ын, ньирэйин кыьыннары-сайыннары бэйэн аьата5ын, бостууктуугун. Кыьын 40-чы тобо суоьуну корор-харайар, аьатар этибит. А5абыт, 1943 сыллаахха бэьис о5ом Егор торообутун кэннэ, А5а дойду сэриитигэр барбыта. Онон мин биэс кыра о5обунаан бэйэм эрэ хаалбытым. А5а дойду Улуу сэриитин сылларыгар уопсайынан ас-танас кырыымчык, тиийбэт этэ, оччотоо5у колхозка дохуот диэн олус кыра буолара. Аны сэрии са5ана байыаннай нолуок толобурэ улахан уонна булгуччулаах буолан суоьубут эстибитэ. Итинэн биэс о5обун иистэнньэн идэлээх буолан ыалларга ол-бу танаьы тигэн ол соболонор аьылык ылан иитэлээбитим. О5олорбун иитэр, уорэтэр кыьал5а тирээнбалыыьа5а санитарканан улэ5э киирбитим, онон бородуукта5а, танаска разовай талон ылан атыылаьарым, сайынын колхозпар ыанньыксыттыырым. Ити курдук А5а дойду сэриитин сылларыгар уонна кэнниттэн 4 о5обун оскуолаттан тохтоппокко уорэттэрбитим.

Ол кэнниттэн 1948 сылтан колхозпар (бодонсуйбут «Инники кэккэ» диэн аатырара) букатыннаахтык ыанньыксытынан совхоз тэриллибитин кэннэ кырдьа5аспынан пенсия5а тахсыахпар диэри тохтоло суох улэлээбитим. Кэлин торообут о5олорум бастакы о5олорум улаатан кинилэр коруулэригэр-истиилэригэр сылдьар буолан уонна олох усулуобуйата тупсан мин дьиэтээ5и тубугум биллэрдик чэпчээбитэ. А5абыт Афанасий Васильевич сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран кырдьа5аьынан пенсия5а тахсан да баран хара олуор диэри (кини 1977 сыл сааьыгар олбутэ) колхоз, совхоз бастын улэьитин быьыытынан сылдьара. Кини от охсон, мас кэрдэн, дьиэ тутан холлоо5у иннигэр туьэрбэтэх улэьит киьи этэ. Кини о5олоро улааппыттарын кэннэ сайынын окко, кыьын мас улэтигэр батыьыннара сылдьан улэлэтэрэ.

Мин 1950 сылга диэри колхозпар орто кордоруулээх ыанньыксыт быьыытынан сылдьыбытым. Октоп 1950 сыл тумугунэн колхозпар бастакы миэстэни ылан маннайгы чиэскэ-бочуокка тиксибитим. Ол кэмтэн ыла наар бастыннар ахсааннарыгар сылдьыбытым. 1956 сыллаахха уон о5ону тороппутум иьин Герой Ийэ бочуоттаах аата инэриллибитэ. Ор сыллар усталарыгар нэьилиэк, оройуон Советтарын быыбардарыгар хас да ынырыкка депутатынан быыбарданан норуот итэ5элин сукпутум.       1961 сыл тумугунэн колхозпар биирдии фуражнай ынахтан 1994 килограмм ууту ыан оройуонна чемпионнаабытым, ити кэнниттэн 1962 сылга биирдии ынахтан 1935 килограмм ууту ыабытым. Итинник улэлии-хамсыы сылдьан 1963 сыллаахха бочуоттаах сынньаланна пенсия5а тахсыбытым.

Улэлээбит кэммэр колхозпуттан, оройуонтан, Саха сирин правительствотыттан бэрт элбэх Бочуотунай Грамоталары, хай5ал суруктары, сыаналаах малларынан, харчыннан бириэмийэлэри на5араада5а ылаттаабытым.

1961 сыллаа5ы улэбэр урдук кордоруум иьин РСФСР Верховнай Советын Президиумун Бочуотунай Грамотатынан 1962 сыллаахха на5араадаламмытым. А5а дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх улэ иьин мэтээлинэн, элбэх о5ону тороппутум, ииппитим иьин мэтээллэринэн, орденнарынан на5араадаламмытым.

Ити курдук на5араадалары барыларын мин уорэ5э суох саха дьахтара харым кууьунэн бэйэни харыстаммат дьулуурбунан улэлээн ситиьэн ылбыппынан киэн туттабын уонна Коммунистическай Партия5а, Советскай Правительство5а мунура суох махтанабын.

Мин кырдьа5ас киьи сиэринэн бэйэм олорон, улэлээн ааспыт кэмнэрбин эдэр ыччат билиитигэр тиэрдэргэ сорунан кылгастык кэпсээтим.

Бордон нэьилиэгин Герой Ийэтэ, улэ бэтэрээнэ

Саввинова Елена Петровна

Муус устар 27 кунэ, 1982 сыл

Маалыкай сэлиэнньэтэ.

Автор: Эверстова Е. ученица 4г класса