Саввинов Василий Семенович (1932 г.р.)

Аҕам туһунан кылгастык

Аҕа дойду улуу сэриитэ хас биирдии ыал дьылҕатыгар суолун-ииһин хаалларбыта. Биһиги чугас дьоннорбут, эһэлэрбит, хос эһэлэрбит Аҕа дойду көмүскэлигэр олохторун толук уурбуттара. Кыайыы туох сыананан ситиһиллибитин, хаалбыттар тыылга Кыайыыны уһансан күүһү таһынан үлэлээбиттэрин, хайдах-туох дьон этилэрин дьоммутуттан истэн билэбит. Саха сирин нэһилиэнньэтэ ыраах тыылга да олордор, Сэбиэскэй Аармыйа фашист халабырдьыттарын утары кырыктаах сэриитигэр көмөлөһөн, күннэри-түүннэри сынньанары билбэккэ Улуу Кыайыы иһин күүһэ тиийэринэн үлэлээбитэ. Сэрии ынырыктаах сут-кураан сылларыгар кырдьаҕастар, дьахталлар, оҕолор эрэ хаалан ыарахан үлэҕэ эриллибиттэрэ.

Мин аҕам Саввинов Василий Семенович 1932 сыллаахха Чаппанда нэһилиэгэр Саалтааныга Татаринова Матрена Романовнаҕа төрөөбүтэ. Оҕо сааһа сэрии сылларыгар түбэспитэ. Сэрии бириэмэтигэр Чаппанда оскуолатыгар үөрэммитэ. Сэрии, сут-кураан ыарахан сыллара бу дьиэ кэргэни ыараханных хаарыйбыта. Ийэтэ Мотурууна охсор охсон эрдэ ыарыһах буолан, түөрт оҕону кыайан ииппэт кыһалҕата тирээн, кыргыттарын аймахтарыгар ыыталаабыта.

Кыргыттар кэлэ-бара ийэлэригэр көмөлөһөн, сурдьуларын үлэҕэ сыһыаран сэрии кэмигэр бэрт кыһалҕалаах кэми ааспыттара. Ол сылларга Бааска уол Чаппанда оскуолатыгар үөрэммитэ, сайыныны “Ленин суола” уонна “Социализм суола” колхозтарга от, бурдук хомууругар үлэлиирэ. Бааһыналарга хортуоска олордон күһүнүн онтуларын хостууллара.

“Сайын лобогрейка диэн ат охсор массыынатынан бурдук быстарарбыт. Онно ат кэнниттэн сүүрэ сылдьан бурдугу сабыта баттаан иһэрбит”, — диэн ахтан ааһааччы. Бу сэрии ыарахан кэмнэригэр норуот бүттүүнэ “Барыта кыайыы туһугар! Барыта фронт туһугар” диэн лозунунан үлэлээбиттэрэ. Саҥа туран эрэр оҕолор улахан дьонтон хаалсыбакка холкуоска түүннэри-күннэри ырары-сылайары билбэккэ, 2-3-түү нуорманы толорон, кыайыы туһа диэн олус дьаныардаахтык үлэлээбиттэрэ. Бу кэмнэргэ бааһыналарга элбэх аһыыка үөскээн, олору утары дьаама хаһан биир улахан үлэ буолара. Төһө да сылайдар, утуйбакка бааһына манаан уол улахан дьону кытта тэҥҥэ от- бурдук хомууругар үлэлээн, дохуот аахсан киһи буолбута. Сэрии бүппүтүн кэннэ Чаппанда оскуолатын бүтэрэн, 1950 сыллаахха Маарга кэлэн, кулуупка үлэлии сылдьан Петрова Евдокия Даниловнаны көрсөн ыал буолбуттара. Сэттэ оҕону төрөтөн дьоллоохтук 53 сыл бииргэ олорбуттара. Оҕолор бары тус-туспа идэлээх үлэһит, ыал буолбуттара. Маарга МТСка, профтехуилищеҕа инструкторынан, колхозка суоппарынан, “Марха” совхозка водовоз суоппарынан, сайынын Марха өрүскэ паромщигынан өр үлэлээбитэ. “Марха” совхозка үлэлиир кэмигэр социалистическай үлэ куоталаһыытыгар кыайыылааҕынан тахсан Союз устун күүлэйдиир путевканан, дьиэ мала (диван) уонна массыына фондаларынан наҕараадаламмыта.

“Суолга биир да саахала суох суоппар” диэн бэлиэнэн биһирэммитэ. Биһиги аҕабыт аҕыйах саҥалаах, көрдөххө кытаанах майгылаах да буоллар олус аһыныгас, ис культуралаах киһи этэ. Үөрэммитэ буоллар опера артиһа буолуох киһи салгыы сайыннарбатах, бас куоластааҕа. Аны айылҕаттан бэриллибит уруһуйдьут талааннааҕа. Бу талаан уолаттарыгар бэриллэн бары үчүгэйдик уруһуйдуур дьоҕурдаахтара. Элбэҕи аахпыт, билбит буолан билиигэ тардыһыҥ, үөрэниҥ диэн сүбэлиирэ. Төрөппүттэрбит иккиэн да кинигэни, хаһыаты кыбына сылдьар буолан оҕолор бары эрдэ ааҕар буолбуппут. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ бастакы патефон, ”Родина” радио, телевизор баар буолбута. Аҕабытынаан Т-25 тракторынан сылдьан элбэх сыл Үөдэй ходуһаларыгар хаалларбыт сирдэрин, өрүс уҥуор Тоһоҕолооххо илиинэн оттообуппут. Айылҕаҕа сылдьан кыыл-сүөл суолун, кус-хаас саҥатын араарарга үөрэтэрэ. Байанайдаах булчут буолан ол кэмҥэ дьонун-сэргэтин элбэхтик бултаан аһаппыта. Оҕолорун, сиэннэрин техникаҕа сыһыаран суоппар идэтин баһылаабыттара.
Аҕам оҕо сааһа кырыктаах сэрии бириэмэтигэр ааспыта, оҕолоругар, сиэннэригэр олоҕу сыаналыы, аһы-таҥаһы харыстыы сылдьарга, кырдьаҕастарга-кыамматтарга көмөлөөх буоларга үөрэтэрэ. Дьоммут барахсаттар дьоллоох олохторо сиэннэригэр, хос сиэннэригэр салҕанан бара турдун.

Саввиновтар дьиэ кэргэттэрэ 60-с сылларга

Людмила Ефремова Национальнай библиотека сүрүн библиотекара, СӨ культуратын туйгуна
Дьокуускай куорат, олунньу ыйа 2021сыл

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ