Попова Ульяна Максимовна

Попова Ульяна Максимовна – 1927сыл төрүөх, тыыл, улэ ветерана, күүс өртүнэн көһөрүллүү кыттыылааҕа.

1940 — сылтан кураан саҕаламмыта. От — бурдук үүнүүтэ кэхтибитэ. Мин сайынын ходуһа маһын сыыһын ыраастаан, от кэбиһиитигэр оҕус сиэтэн үлэм онон саҕаламмыта.

Аҕабыт өлөрүгэр 8 саастаах этим, бэһис оҕобутун Шураны саҥас иитэ ылбыта.Биһиги сайылыкпыт хонуутун тракторынан хорутан бурдук ыһар сонуок оҥосторго тэриммиттэрэ. 1942с. саас биһиги сиэрдийэ маһын тыаттан санныбытынан таспыппыт. Нуорма бурдук кыра да буоллар ылаары сыра бөҕөнү көрбүппүт. Сайын колхозка оттоһо барбыппыт. Ийэм уолаттарынаан эрбэһиннээх былах быһан, сытыган эрбэһини күөхтүү оттоон син ынахтаах борооску сыл тахсарын булбуттара. Ханнык эмэтэ уу кытыытыгар оту аһыҥа күнүнэн бүтэрэр этэ. Алаастан алааска көтө сылдьар этилэр. Син сыралаһан үөрэ ото оттоон, кэриэн ото бөҕөтүн мунньунан сыл тахсыбыппытын, тэриммиппитин кэннэ аны күүс өртүнэн күһэйэннэр, «Булгуччу көһөҕүт» диэн бирикээс кытаанах. Аҕыйах хонук соруок биэрэннэр, көһөр түбүлгэнэ буолла. Ким аккаастанар суукка эппиэттиэххит диэн, ыгыы — түүрүү, күргүйдээһин бөҕөтө буолла. Хаалар малбытын сайылык ыала биир ампаарга хаалаатыбыт. Бэстээххэ көлөнөн 2 хаһаайыстыбаҕа (оҕуһу анаатылар) «малы элбэҕи ылбаккыт, аһыыр иһиккитин кытары утуйар таҥаскытын ылынаҕыт» диэтилэр. Сиргэ хонон эрэй бөҕөнү көрсөн 5 күн айаннаан Бэстээҕи буллубут. Талах төрдө киһинэн туолбут этэ. Биһиги дьиэ кэргэттэр аһаҕас халлаан анныгар сытгыбыт. Өрүһү таҥнары күрүө баара. Онно маһынан, орон быыһынан хахха оҥостубута буоллубут. Биһиги тымныйан бэһиэн испитинэн ыарыйдыбыт. Убайым бэйэтин кыаммат, ийэм көрөр киһитэ буолла. Тыал, ардах бөҕөтө күн аайы түһэр. Ынчык, ытабыл, киһи өлүүтэ саҕаланан барда. Борокуоппут кэтэбил бөҕөнөн атырдьах ыйын бүтүүтэ кэлбитэ быһыылааҕа.

Дьон барыта киирдэ. Арай биһиги убайбытын кыайан киллэрбэккэ биэрэккэ туран хаалбыппытын көрөннөр, нөҥүө баарсаттан саҥаһым Попова Мария Михайловна сүгэн киллэрбитэ. Сангаарга тиийэр күммүгүгэр убайым өлбүтэ. Хас кун айаннаан Таас Тумуска тиийбиппитин өйдөөбөппүн. Киэһэ биэрэккэ кумах үрдүгэр сүөкээтилэр. Аһаҕас халлаан анныгар сыттыбыт. Аны наарын аҥарын түүн хаар бөҕөтө тустэ. Тоҥуу, тииһин лып — лыһырҕас гына наһаа да тоҥнубут этэ. «Төҥүргэстээх», биһи «Олоххо киирии» колхозтар Кэбээйи оройуонун Куокуй нэһилиэгэр Аппаайы диэн өтөххө ананныбыт. Таас Тумустан үөһэ 8 биэрэстэлээх. Таһаҕаспытын сугэн илдьэрбитигэр ынах суолунааҕар кыараҕас силис, мутук омоон суол баар этэ. Ийэбинээн үксүн тастыбыт, күҥҥэ биирдэ кырынар этибит. Ийэм ыалдьан нэһиилэ сылдьар этэ. Убайбын Аппаайыга илдьэн көмпүппүт. Аһынаннар оҥочонон илдьэн биэрбитгэрэ. Улахан хаарбах балаҕаны бөҕүн ыраастаан баран онно симиллэн аҕыйах кун олордубут. Сэттэ ойүүн олоро сылдьыбыт өтөҕүн абаҕабыт В.П. Попов-Моро сөхсуйэн дьукаах кыстыыр буоллубут.Онтон атыттар кыра балаҕан баарыгар оҥостон саҥалыы мас кэрдэн оҥороннор, онно 4 хаһаайыстыба мас орон оҥостон аан айаҕар тиийэ сьптыбыт. Барыта 12 киһи, 6 оҕо этибит. Сурдьум Илья Куокуйга үөрэнэ барбыта. Быраатым Сэрэпиим биэстээх уол .Мин ийэм улаханнык ыалдьан үөрэнэ барбатаҕым. Кыһыны быһа ыарыйда. Түүн таһырдьа тахсарбытыгар хараҥата, хаара — тибиитэ дьиэбит айаҕар диэри тибэр этэ. Ийэбин өйөөн таһаарар этим. Ити кыһын наһаа эрэйдээхтик кыстаабыппыт. Үлэлээбэт дьоҥҥо бурдук нуорма биэрбэккэлэр киһи бөҕөтө өлбүтэ. 2 колхоз дьонуттан 41 киһи, онтон ыалдьан өлбүтэ аҕыйах этэ.

Наумов Степан кэргэнэ 4 саастаах оҕолоро өлө сытар ийэтин эмиийин эмпитинэн өлбүт этэ. Биир ииҥҥэ 5-6 киһини маһа — хоруоба суох унуох тутуллубуттар этэ. Муҥхалыы сылдьан кэлэн көмөн бараллара. Ийэм ыалдьан олохтоох дьоннортон от булбатаҕа. Илдьэ барбыт сүөһүлэрбитин сиэбиппит. Хата онон нэһииччэ сыл тахсыбыппыт.Сааһыары эппитин уоран ыллылар ,аспыт бүтэн үһүөҥ хоргуйан өлө сыспыппыт. Ааммыт бүрүөһүнүн көтүрүтэ тардан илдьиритэн, онон өрөһуннүбүт. 6 кун туту да аһаабакка олорбуппут. Дьоннорбут эрэйдээхтэр этэрбэстэрин уллуҥун кытта сиэбиттэрэ кырдьык этэ. Кыра сонуок баарыгар үөрэ ото үүммүтүн, ону итигэстээн аҥаардас ууга туустаан баран буһаран сиир этибит. Онон аһаабыт курдук сананар этибит. Онтон дьоммутугар көһөрөн илдьибиттэрэ,балык кэлэр буолбута,көммүтүнэн барбыппыт.Тыһа5аспыт төрөөн,арыылаан,көбүөрдээх лэппиэскэ сиэбиппит.Бу минньигэһин ,оннук минньигэс көбүөрү сии иликпин. Бэс ыйыттан арыыга муҥхалыы, оттуу барбыппыт. Илья муҥхаҕа балыктыы барбыта балык биригээдэтигэр. Биригэдьиирбит Скрябин Николай этэ. Кыра бурдук ылар этибит. Ону хааһы оҥостон сиир этибит. Арыт киэһэ муҥхалаан баран кыра балык ылан ону эбинэр этибит аһылыкпытыгар. Муҥхабыт кыра этэ. Оттоон былааммытын толорбуппут. Атырдьах ыйын бүтүүтэ дьиэбитигэр кэлбиппит. 1943 сылга нуорма бурдук биэрэр буолтара. Киһи хоргуйан өлбөт буолбута. Кыһын ийэм Күлучкүнэ Мариялыын үһүөн муҥха абырахтыыр, муҥха кыһата баайар буолбуппут. Аҕалан кута турар буолтара. Аналлаах муҥха сабын аҕалара биригэдьиир. Анал харах таһаарар биир халыып аналлаах ырычаахтаах маска баайар этибит. Күһүнүн сэтинньигэ дылы мунхаҕа сылдьыбытым. Астарын чэйдэрин орор, лэппиэскэ оҥорор этим. Кыһын кырата бэрт диэннэр тымныыга кыайан сылдьыа суоҕа диэн уураппыттара.»

 

Дьиэ кэргэнэ:

Кэргэнэнинээн Сивцев Михаил Бухоловичтыын 4 уол о5оломмуттара, Василий,Михаил,Максим,Егор. 11 сиэннээхтэр,20 хос сиэннээхтэр.