Попов Андрей Фомич

Попов Андрей Фомич (1917 г.р.) и Сиссина Анна Никитична (1918 г.р.)

 

Попов Андрей Фомич- 1917 сыллаахха, Чурапчы Болтоҥотугар төрөөбүтэ. Болтоҥо Арыылааҕын 7 кылааһын үөрэнэн бүтэрбитэ.

Сиссина Анна Никитична-1918 сыллаахха, Таатта оройуонун Кыйытыгар төрөөбүтэ. Болтоҥо Арыылааҕын оскуолатын 4 кылааһа үөрэхтээх.

Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылаахтара.

Мин  эбээм Анна Никитична, эһээм Андрей Фомич Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылаахтара. Булуҥ оройуонугар Тумат нэһилиэгэр Саҕастыырга олорбуттара. Сэрии сылларыгар эһэм Андрей Фомич уонна эбэм Анна Никитична “Михаил Калинин” аатынан колхоз чилиэннэрэ этилэрэ. Эһэм балык биригээдэтин биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Палаткаҕа олорон балыктыыллара үһү. Сэрии сылларыгар “Михаил Калинин” аатынан колхоз түүлээҕи бэлэмнээн, бултаан Бүтүн  Республика үрдүнэн биллибит кохоз буолар. Эһэм 1950 сыллаахтан Тумат нэһилиэгин сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлинэн, кэлин Саҕыстыыр сэттэ кылаастаах оскуолатын “математика” учууталынан үлэлээбитэ. Эбэбинээн иккиэн “За доблестный труд” мэтээл хаһаайыннара. Ол туһунан улахан уоллара, норуот суруйааччыта Попов Семен Андреевич-Сэмэн Тумат  “Муус модьоҕону тыыннаабыт Саҕастыырым” диэн кинигэтигэр баар. “Калинин” аатынан колхуос бултаабыт балыктарын “Тиит Арыы” собуотугар ыттаах сыарҕанан тиэйэн илдьэллэрэ, “көлөһүннэрин”- харчынан, илиминэн ылаллара уонна ботуруоҥҥа атастаһаллара.

Аҕа дойду сэриитэ саҕаламмытын Саҕастыыр дьоно хойутаан истибиттэр эбит. Ону даҕаны Кирилл Шумилов диэн эдэр киһи күһүн Күһүүртэн кэлэн кэпсээбититтэн билибиттэр. Төһө да оннугун иһин, сэрии тыына сотору кэминэн биллэн  барбыт. Литовецтар киирбиттэр. Адьас эстибит, уһун айантан сылайбыт, ырбыт дьүкээрбит дьоннор кэлбиттэр. Уу аҕалан сыбаабыт маһыттан, биригээдэлэри тэрийэн, дьиэ-бараак тутуталаан, көс дьону онно олохтообуттар.Көһөн кэлбит финн, литовец дьахталлар көмустэрин-алтаннарын, таҥастарын-саптарын балыкка атастаһаллар эбит. Биһиги эбэбит кырдьаҕас литовец эмээхсинтэн биир куул балыкка чугуун хобородооҕу атастаспыт үһү. 1943 сыл кыһыныгар Быыкап “Араҥастааҕар” балыктыыр биригээдэлэр өлгөм быйаҥы баспыттар. Онно эбэбит кэпсээнинэн 5000 курдук киһи мустан балыктаабыттар. Дьокуускайтан уһаарыллан киирбит бараак дьиэни тутаннар, онно биригээдэ дьоно кыстаабыттар үһү. Сүүһүнэн тонна балыгы илиминэн хостоон, олору боротуока кытылынааҕы мууска өрөһөлүү ууран кэбиспиттэрин муус уйбакка хотойбутун түмүгэр, балыктара тааҥ уутугар былдьаммыт. Аны 1942-44 сыллардаахха эһэбит “Калинин” колхоз биригэдьиирэ буола сылдьан, Чурапчыттан кэлбит дьону өрүһүйсүбүт. 1942 с. Обком атырдьах ыйынааҕы уурааҕынан Чурапчы 41 колхуоһун, барыта 5000 курдук киһини, ол иһигэр 1000 кэриҥэ оҕону хоту 3 оройуоҥҥа көһөрөллөр. Кэбээйи, Эдьигээн, Булун оройуоннарыгар балык бултааһыныгар. Кыһын кэлэн эрдэҕинэ, алтынньы саҥатыгар көһөрөллөр. 1944 сылга төттөрү дойдуларыгар кэлэллэр. Хоргуйан, тоҥон, ыалдьан 1800 чугаһыыр киһи өлөр. 41 колхуостан 15 эрэ дойдуларыгар төннөллөр. Кэлин убайбар Сэмэн Тумакка, Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттылааҕа Татьяна Кононовна Платонова: “Тумат уол ийэтэ, аҕата баар буоланнар миигин өрүһүйбүттэрэ”- диэбит…Чурапчылары кытары бииргэ балыктаһан, Сэмэн Туматы иһигэр илдьэ сылдьан, биригээдэ дьонугар ас астааччынан үлэлээбит. Күтүр улахан мас чааннарга балыгы тууһууллара үһү…

1953 сыллаахха Саҕастыырга араадьыйаны истэр кыахтаммыттара онтон 1957 сыллаахха кыһын электрофикациялааһын буолбута. Чүмэчинэн, ыһыырынньыгынан, кыраһыын лаампатынан сырдатыы тохтообута.

 

 

 

Авторы: А.А.Попов и А.Арчахова, ученица 2 класса.