Петров Прокопий Иванович

Ахтыы.

Биһиги эһэбит Петров Прокопий Иванович 1931 с. I-Хаҥалас Олом диэн сиригэр дьадаҥы дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ 4 оҕоломммут. Онно эдьийэ Настаа хаалан ыал буолбуттар. Аҕалара Петров, Иван Иванович, былыр айаҥҥа сылдьыһан, таһаҕас тиэйээччи, ат аһатааччы, атын да үлэни үлэлээн дьонугар ас-таҥас, кыралаан харчы аҕалара эбитэ үһү. Ийэтэ Петрова Варвара Ефремовна 1930 сыллааха эмиэ l-Хаҥалас сиригэр төрөөбүт.

Кутуйах Харах диэн сиргэ 5 кылаастаах оскуола баара. Онно 8-9 оҕо маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбит. Онно эдьиийэ Настаа, Маайа диэн кыыс уонна кини буолан, сарсыарда 5-6 чааска туран, аргыстаһан оскуолаларыгар бараллара. Бэйэ бэйэлэригэр истинник сыһыаннаһаллара. Хойут, ол Маайа, Самсонов Василий Григорьевичка кэргэн тахсан, «Герой-ийэ» буолан дьоллоох олоҕу туораан олорбута. Ол истиҥ сыһыаннара хойут тус-туспа ыал буолан баран даҕаны, уларыйбатаҕа. Бэйэ-бэйэлэригэр, күндү ыалдьыт буолан, сылдьыһаллара, кэһии, бэлэх бэрсэллэрэ. Эһэбит оскуолаҕа 5 кылааска диэри үөрэммитэ. Учуутала Васильев Иван Иевлевич эһэбитин үөрэҕэр дьоҕурдаах кыһаллымтыа диэн хайгыыр эбит. Аҕалара айаҥҥа сылдьар буолан, оскуолаттан кэлээт да уот оттор маһын-мууһун бэлэмнээн, ынахтара сарсын сиир отторун бэлэмнээн киэһэ хойут бүтэр эбит. Ол курдук, 5 кылааска дылы үөрэммит. Ол кэннэ, ийэтэ «Коммунизм» холкуоска, бастаан доярканан, онтон субай-сүөһү көрөөччүннэн үлэлээбит. Онно эһэбит көмөлөһө сылдьан, үргүччү, холкуос үлэһитэ буолбут. Инньэ гынан 12-13 саастаах уол үлэ үөһүгэр түспүт. Саас бааһынаҕа оҕус сиэтэн, бурдук ыһан, улахан дьону кытта тэбис тэҥҥэ сылдьар эбит. Ынах тыһа этэрбэһэ алдьанан, хаппыт буорга атахтарын тобулута үктээн, бааһына оҥоһуута бүтүөр дылы, атаҕа чэрдийэн уллуҥ курдук буолара үһү. Аһылыктара суорат, ымдаан, сулумах уу, биир тооруохай лэппиэскэ оҕото. Маны уһун күн харыстаан сиир эбит. Сайыҥҥы өттугэр холкуоска окко сылдьыспыт. Күһүн бурдук хомуура. Онтон Аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаабыт, уодаһыннаах сэрии буолар. Ити ыар сылларга улахан дьону кытта тэбис тэҥҥэ, утуйар ууну умнан, кырыымчык аһылыкка сылдьар оҕо-дьон сэриигэ барбыт дьону солбуйан хаалбыттара. Оччотооҕу ирдэбилинэн «Барыта Кыайыы туһугар» диэн ыйыыннан салайтаран үлэлээбиттэрэ, аас-туор олох ыарахан кэмнэрин хайдах туораныллыбыта эбитэ буолла диэн, хойут биирдэ эмит тыл ыһыктар буолара.

Аҕалара оҕолор кыра эрдэхтэринэ өлөн, аас-туор олох бары эрэйин, кыһалҕатын этинэн хаанынан билэн улааппыт. Аччыктааһын кыһалҕата,таҥас-сап суоҕа, кыра киһиэхэ от-мас тиэйиитэ барыта кыһалҕа этэ. Ийэтэ туруу үлэһит буолан, оҕолорун аччыктаппаккка илдьэ сылдьыбыт.

Эһэбит Прокопий Иванович 15 саастаагар холкуос бэрэссэдээтэлэ Роман Амаһаанап ыҥыран Маарга МТС тэрилтэтээ аһыллыбытыгар, тырахтарыыс идэтигэр үөрэттэрэ ыыппыт. МТС дириэктэрэ Л.Н. Очуурап тулаайах уолу аһынан, таҥаһа-саба мөлтөҕүн көрөн, үөрэнэ-үөрэнэ хачыгаардаа диэн, хамнас төлөөн кыстаабыт. Оннук үтүө санаалаах, аһыныгас да барахсан киһи этэ диэн, хойут мэлдьи үтүө тылынан ахтар, саныыр буолара. Үтүө киһи үтүөнү оҥорбута 3 үйэҕэ тиийэр диэн итини этэн эрдэхтэрэ.

Биир сыл үөрэнэн, идэ ылан, колхозка кэлбит НАД диэн тыраахтыры киниэхэ туттаран, дьэ идэлээх үлэтигэр умса-төннө түһэн үлэлээбит. Ол саҕанааҕы бэлиитикэ чэрчитинэн, бааһына оҥоһуута, бурдук ыһыыта күүскэ турбута. Бу Марха уҥуор сир оҥоһуута аҕыйах ахсааннаах тырахтарыыстарга сүктэриллибитэ.

1955 сыллаахха Чуукаар, Өҥөлдьө диэки бааһына оҥоһуутугар баран үлэлиир. Ол сылдьан, араас үлэҕэ барытыгар дэгиттэр эдэр киһи күүһэ кыайарынан, тыраахтырыыстыырын таһынан барыга бары даҕаамах курдук сыстан , хамнаһа да суох үлэни үлэлэһэн, дьон убаастабылын, хайҕабылын ылар эбит.

Ол сылдьан, Гаврильева Мария Григорьевна диэн кыыһы көрсөн харахтарынан хайҕаһан, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн, сүктэн аҕалан, Маарга олохсуйбуттар. Манна эмиэ тыраахтырыттан илиитин араарбакка үлэлээн, 1959 сыллаахха ВДНХ үчүгэй үлэлээхтэри чиэстиир сирдэригэр баран, кыттыыны ылан, бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ.
Олох балысханнык сайдан, колхуостар сопхуоска кубулуйан, дьон-сэргэ үгүөрү хамнастанан, аны дьиэ уот туттуута сир дойду үрдүнэн тэнийбитэ. Онон дьиэ уот туттар маһы кыһын ыраах, хоно сылдьан бэлэмниир, ону тиэйэр-таһар үлэ эмиэ кинитэ суох барбат этэ. Совхоз аҕыйах тыраахтырын үлэтэ ол эрэ буолуо дуо. Фермаҕа от тиэйиитэ, ыаллар оттук мастара, кыстыыр отторун тиэйиитэ барыта тырахтарыыс эбээһинэһэ этэ. Кэлин 2, 4 кыбартыыралаах уопсай дьиэлэр тутууларын маһын кэрдиитэ, тиэйиитэ. Ол курдук, дьон туох да үлэтиттэн туора турбакка үлэлээн биэнсийэҕэ тахсан да баран, тыраахтарыттан арахсыбакка үлэлээн баран, сааһырдым диэбитигэр «Марха» сопхуос дириэктэрэ Романов С.Н. сопхуоска саппаас чаас ыскылаатын сэбиэдиссэйинэн хойукка дылы үтүө суобастаахтык үлэлээбитин элбэх Бочуотунай грамоталар кэрэһэлииллэр. Кини үлэлээбит, олорбут кэмнэринэн оҕолоро, сиэннэрэ киэн тутталлар. Холобур оҥостоллор Эһэбит мөссүөнэ үйэбитигэр биһиэхэ хааллаҕа. Сэрии иннинээҕи, сэрии кэминээҕи ыар олох тыыннаах туоһута, сэрии кэннинээҕи эйэлээх олоҕу тутар кэми барытын сиэрдээхтик үлэлээн, олорон ааспыт — биһиги эһэбит, аҕабыт тапталлаах киһибит. Петров Прокопий Иванович буолар. Кини олоҕун элбэх сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыллар.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта.

 

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ