Петров Петр Прокопьевич

Петров Петр Прокопьевич 1906 сыл от  ыйын 12 кунугэр II Бэрт-Ууһун нэһилиэгэр Туруйалаах диэн кыра чоҥкучах алааска төрөөбүтэ. Ийэтэ эрдэ өлөн эдьиийигэр Марияҕа иитиллибитэ. Лизбеккэ үөрэнэн ааҕарга, суруйарга үөрэммитэ. Бастакы үлэтин II Бэрт-Ууһугар са5алаабыта. Ыалтан эт, бурдук хомуйан «Кыһыл Эбиэс» тэрийэн, куоракка киллэрэн туттаран, бу үлэтин түмүгүнэн икки уостаах саанан наҕараадаламмыта. Бастакы колхозтары тэрийиигэ ахтыыбынайдык үлэлээбитэ.

1930 с. II Бэрт-Ууһун нэһилиэгэр “Балыктаах Эбэ” диэн тыа хаһаайыстыбатын артыала тэриллибитигэр чилиэнинэн киирбитэ,  эһиилигэр колхоз председателинэн быыбардаабыттара. Кини 11 сыл устата, 1942 сылга  диэри бу колхозка председателинэн үлэлээбитэ.

Бастакы колхозтары тэрийиигэ үгүс ыарахаттары керсүбүтэ, ол гынан баран оччотооҕу дьон олус чиэһинэй, кыһамньылаах үлэлэрин түмүгүнэн, сыллааҕы оччуокка оройуон атын колхозтарыттан хаалсыбакка сылы түмүктүүллэрэ. Колхоз тэриллиэҕиттэн Охлопков Гаврил Васильевич (Моруһа диэн таптал аата), Колодезников Иван Иннокентьевич, бригадирынан Портнягин Павел Яковлевич буолан өр сыл олус таһаарыылаахтык, биир санаанан үлэлээбиттэрэ.

Аҕа Дойдуну көмүскүүр Улуу Сэрии саҕаламмытыгар элбэх үлэни кыайар эдэр дьон сэриигэ барбыттара, колхозка оҕо-дьахтар, кырдьаҕастар хаалбыттара. Хос эһэбит бронялаах буолан фроҥҥа барбатах, бииргэ үөскээбит үөлээннээхтэригэр көҕүйэн армия5а бараары хаста да тылламмытын ылбатахтар, ол оннугар 1942 сыллаахха  нэһилиэгэр Сэбиэт председателинэн аныыллар.

Нэһилиэккэ түөрт колхоз баара. Бу колхоз оҕолоро Орто-Эбэ оскуолатыгар үөрэммиттэрэ. Үөрэнэр усулуобуйаны барытын тэрийэн, сэрии кэмигэр колхоз оҕото бары үөрэнэллэрин ситиспитэ. Орто-Эбэ оскуолатын таһыгар интернат туттарбыта, онно остуорас булан, бурдук тардар таастаан, колхоһун оҕолорун барыларын уерэттэрбитэ. Мантан элбэх үөрэхтээх дьон тахсыбыттара.

Сэрии сылларыгар кураан сыллар тураннар сүөһүнү сыл таһаарарга күчүмэҕэйдэр үөскээбиттэрэ. Общественнай сүөһүнү энчирэппэт сыалтан Кэбээйинэн, Намынан көһөн кыстаабыттара, онно ыччаттар, дьахталлар олус үчүгэйдик үлэлээннэр бу ыарахаттары туораабыттар. Колхоз бааһыналарыгар аас-туор аччык дьылларга бурдук үүннэрэн аһылыктаналлара.

Эһэм бурдук хомуурун, ыһыытын хоннохтоохтук ыытара, бурдугу астатыыны болдьоҕор толорон, санаата сырдыыра. Кыстыгы туоруурга туох баар кыһамньытын уурара, онно эбии үөһэттэн суут-сокуон эбиискэлэһэрэ. Сиэмэни туттаран соруда5ын ситиһиилээхтик толороро. Үлэни сатаан тэрийэр, дьаһайар буолан сут-кураан сылларга биир да киьи хоргуйан өлбөтөҕө. Хос эһэбит кырдьан олордоҕуна, дьоно-сэргэтэ киниэхэ махтаналлара улахан этэ диэн кэпсииллэрэ.

Партия ыйыытынан 1947 сыллаахха “Кыһыл Кэккэ” колхозка предсадателинэн ыыталлар. Сэрии колхоз баар суох үлэһит дьонун эмири хомуйбуттара. Сэрии бүтэн, кыайыы көтөллөнөн бэрт аҕыйах киһи сэрии толоонуттан уонна үлэ фронуттан төннүбүттэрэ, колхоһу чөлүгэр түһэрии үлэтигэр кыттыһан барбыттара. Өҥ сайын кэлэн олох дьаһах көнөн барбыта.

1949 сыл кини салайар  “Кыьыл Кэккэ” колхоһугар 26 эр киьи, 34 дьахтар, 12-16 диэри саастаах – 10 ыччат, 13 оҕонньор, эмээхсин. Уопсайа 42 хаһаайыстыба баар эбит, 176 гектар ходуһа, 358 гектар бааһына, 263 га мэччирэҥ сирдээхтэр эбит. Колхоз 172 гектардаах ыһыытыттан гаатыттан 8 центнер уунууну хомуйбуттар, 294 ынах, 104 сылгы сүөһүлээхтэр, 3658 ц. оту бэлэмнээбиттэр. Колхоз 8 ынньыксыта  81 ына5ы ыабыт, биирдии ынахтан 1000 литр үүтү ыабыттар. Сүөһү көрүүтүгэр 4 бостуук, 2 сылгыһыт үлэлээбит. Колхозтарыгар 6 охсор, 3 мунньар массыына, 2 самосвал, 2 сеялка, 6 тэлиэгэ, 8 сэппэрээтэр, 8 булуук, 29 сыар5а, 28 ат сэбэ, 2 ыйааһын, 5 хотуур уонна 9 саца олорор дьиэ баар буоларын ситиспит.

Председатель  628, суотчут  607, биригэдьиир 627, ферма сэбиэдиссэйэ 278 көлөһүн күнүн аахсыбыттар. Биир көлөһүн күнүгэр 1 киилэ бурдук, 223гр. эт, 61 гр. арыы дохуот ылбыттар. Ол кэмҥэ агрономнаан Анна Ивановна Гоголева үлэлээбит. Күөл эбэҕэ семенной хаһаайыстыба тэриллэн, Хаҥаҕа сиэмэ тутар икки пункт арыллан кладовщигынан Николай Николаевич Сивцев анаммыт. Бурдугу куурдар склад, сарай тутуллубут. Бурдук үлэтэ олус эппиэттээх түбүктээх үлэ. Оройуонтан, куораттан күһүн –саас бэрэбиэркэ кэлэрэ, үрдүк хаачыстыбалаах ыһыы бурдугунан хааччыйыы сорук турара.

1953-1957 сылларга Өлтөх нэһилиэгэр  Совет председателинэн улэлиир.

1950 сыллаахха II Бэрт УуҺуттан арааран, колхоһу сирдиин уоттуун туох баар сүөһүлүүн, хаһаайыстыбалыын II Өлтөх нэһилиэгэр Бэйдиҥэ колхоһу кытта холбоон, саҥа Мичурин аатынан колхоз тэрийбиттэрэ. Онно эһээбитин колхоз солбуйар председателинэн аныыллар. Колхоз бөдөҥсүйэн дьон доход бө5ө аахсан саҥа олох салҕанар. Дьэ ити курдук  “Кыһыл Кэккэ” колхоз 2 Бэрт Ууһуттан арахсан Өлтөххө холбоммут.

1953 с. Өлтөх нэһилиэгэр Сэбиэт председателинэн талаллар, нэһилиэк киинэ Бэйдиҥэҕэ олохтонон, хонтуора дьиэлэнэн, сибээс, балыыһа, маҕаһыын, кулууп уонна да атын общественнай тутуулар тутуллубуттара. Колхозтаахтар үлэлэрин түмүгүнэн 1953 сылга, үлэ былаанын 119 % толорбут.

Эһэбит аах эдэр саастарын саамай кэрэ өйдөбүллэрэ Өлтөххө үлэлээбит сыллара этэ, олус күндүтүк саныыллара диэн эбээм Зоя Петровна кэпсээчи. Колхоз үлэһиттэрэ сайын киэһэ мустан оонньууллара, сарсыарда 4 чаастан ынах ыы бараллара. Хайдах сылдьыбыппыт буоллар, эдэрбит бэрт буолан сырыттахпыт буолуо диэн көрүстэхтэринэ кэпсэтэллэрэ үһү. Өлтөххө үлэ ситиһиитин үөрүүтүн билбит дойдута буолар. Колхознай олох инники сайдарыгар үлэлээн кэлбитин, кырдьан олорон дьолунан ааҕынара.

Хос эһэбит А5а Дойду улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн, 1947с., 1967с. Саха АССР Верховнай Советын Почетнай Грамоталарынан наҕараадаламмыта.

Улэлии сылдьан “Школа руководящих колхозных кадров” диэн ус ыйдаах курска үөрэммит, ол үөрэҕин үчүгэй сыанаҕа туттарбыт, хаста да передовиктар слеттарыгар кыттыыны ылбыт. Кэнники “Лена” совхоз тэриллибитигэр, бастаан Саһылыкааҥҥа старшай бригадирынан үлэлээбитэ, ол үлэлиир кэмнэригэр Саһылыкаан начальнай школатын туттарбыта.

Пенсияҕа барыар диэри “Лена” совхозка рабочайынан, кладовщигынан үлэлээн үрдэтиллибит персональнай пенсияҕа тахсыбыта. Совхозка үлэлиир кэмнэригэр урукку үлэтин сыаналаан, жигули массыынанан, гарнитур фондатынан наҕараадаламмыта.

“Кыһыл Кэккэ” колхозка Өнөртөн Иванова Мария Дмитриевна диэн тракторист кыыһы кэргэн ылан 48 сыл устата Сыырдаах бөһүөлэгэр биир ытык ыал буолан олорбуттара. Биэс о5ону төрөтөн, улаатыннаран ыал дьон оҥорбуттара. Оҕолоро Иван Петрович 1966 сылга Сыырдаах орто оскуолатын бүтэрэн, комсомольскай путевканан Бэйдиҥэҕэ Дьампы учаастагар дизелиһынан станция5а улэлээбитэ, Советскай армия5а Приморскай уобаласка морской пихотатыгар службалаабыта. Өлүөхүмэ техникумун механик идэтигэр үөрэнэн, “Лена” совхозка механигынан, онтон техникаҕа куттал суол буолуутун инженерынан, мастерской сэбиэдиссэйинэн улэлээбитэ. Совхоз ыһыллыбытын кэннэ “Майа5атта” бааһынай хаһаайыстыба баһылыгынан үлэлээн пенсияҕа тахсыбыта. Дмитрий Петрович СР бочуоттаах суол тутааччыта, Таатта суол генеральнай директэрин упкэ-харчыга 20 сыл солбуйааччынан улэлээбитэ, тэрилтэ республикаҕа бастыҥнар ахсааннарыгар киирэригэр кылаатын киллэрбитэ. Екатерина Петровна (1952-2017с) улэтин  Таатта улууһун райпотугар бухгалтерынан саҕалаабыта, Марха “Холбос” райпотугар өр кэмҥэ бухгалтерынан үлэлээбитэ, үлэ ветерана. Мин эбээм Зоя Петровна идэтинэн физик, оскуола кэнниттэн Комсомольскай путевканан “Лена” совхоз Чирэпчитээҕи биригээдэтигэр улэлээбитэ. 1981 сылтан Тумул орто оскуолатыгар 60 сааһыгар дылы учууталлаабыта, үлэ ветерана, СР үөрэҕириитин туйгуна, РФ президенин “Бастыҥ учуутал” Гранын хаһаайына, РФ үөрэҕириитин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта. Дуобакка спорт маастарыгар кандидат. Розалия Петровна 1982 сылга СГУ математика факультетын бүтэрбитэ, Булун, Өлүөхүмэ улуустарыгар математика учууталынан улэлээбитэ. Кэннэки 35 сыл Мүрүтээ5и уолаттар гимназияларыгар күн бүгүҥҥэ дылы учууталлыыр. СР үөрэҕириитин туйгуна, СР үтүөлээх учуутала, СР президенын гранын хаһаайына, РФ бочуоттаах үлэһитэ, РФ президенын “Бастыҥ учуутал” Гранын хаһаайката.

Иипит уоллара Павел Иванов суоппар идэтин ылан төрөөбүт түөлбэтигэр Сыырдаахха олохсуйбута. Иипит кыыстара Сардана Копырина үөрэхтэнэн Тумул бөһүөлэгэр оскуола – сад үлэһитэ. Сүрэхтээх, дьон махталын, хайгалын ылар туруу улэһиттэр. Хос эһэбит бастакы кэргэниттэн кыыстаах, уол икки оҕолооҕо. Кыыһа Марфа Муксунова Намҥа олохсуйбута, уола Платон тракторист идэлээх, совхоз биир туруук үлэһитэ. Бу 9 о5о биир дьиэ кэргэҥҥэ улаатан, бары үлэни өрө тутуллар. Биһиги оҕолороро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ытык дьоммут олохторо олус ыарахан, эриирдээх мускуурдаах кэмҥэ ааспытын, саҥа атахтарыгар туран эрдэхтэринэ А5а дойду  сэриитэ саҕаланан  аас–туор олох бары кыһалҕатын эттэринэн-хааннарынан билбиттэрин, олус харааста ахтабыт.

Ол да буоллар ыраас санаалаах, инникигэ эрэллээх, олоххо тардыһыылаах, үлэ5э бэриниилээх буолан санааларын түһэрбэккэ, иннин диэки дьулуһан, түүнү-күнүһү аахсыбакка үлэлээн — хамсаан, оҕо уруу төрөтөн, иитэн улаатыннаран, үөрэхтээх дьон оҥортоон, сиэннэр минньигэс сыттарын билэн дьоһун, дьоллоох олоҕу олорон күн сириттэн барбыттара.

 

 

Автор: хос сиэнэ Л.Евсеева, 8 “в” кылааһын үөрэнээччитэ.