Пестряков Петр Петрович

 

 

Аҕабыт туһунан ахтылҕан тылынан…

Биһиги аҕабыт , баара буоллар 90 сааһын томточчу туолуо эбитэ буолуо…

Кини бэйэтэ этэринэн: “Киһи олорор олоҕо чыпчылҕан түгэнэ эбит. Сэттэ уон алта сааспын аастым. Омос иһиттэххэ, син балачча саас. Ол эрээри бу олорбут олохпор уопсастыба үһүстээн уларыйыытын көрсө оҕустум.

Билигин үүрүллүбүт хапыталыыспыт олоҕор төннөн кэллим быһыылаах. Олох оҥоһуута оннуга дуу, Дьылҕа Хаан ыйааҕа манныга дуу?! Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ кыайбыта 11 сылыгар төрөөбүппүн эрээри ыраахтааҕы былааһын дьүһүнүн-бодотун кыратык да буоллар син этим-хааным биллэҕэ эбээт. Онтон социализм  кэмигэр сырдык ыра санаалаах 60-тан тахса сыл устата дьон кэккэтинэн олорон  уонна үлэлээн кэллэҕим,-“ олус сэмэйдик олоҕун ахтара.

Ол эрэн тээтэбит олоҕо бэйэтин кэминээҕи дьонтон туох да уратыта суох буолуо эрээри, от –мас эгэлгэтин курдук туох эмит уратылааҕа эбитэ дуу?..

Кини 30-с сыллар иннилэригэр Уус-Алдан оруойунун Курбуһах нэһилиэгэр , хоту Сараахха “Ойох алааһыгар” төрдүс “оһоҕос түгэҕинээҕи”оҕонон күн сирин көрбүт. Аҕата эрдэ өлөн күҥҥэ көрбүтэ ийэтэ – Елизавета Егоровна Варламова (Илистиэбэ) убайдара икки Уйбааннар уонна эдьиийэ Барыскыа буолан олорбуттар. Онтон убайдара улаатан: улахан Уйбаан үлэ фронугар барбыт, онон сэрии бүппүтүн кэннэ онон-манан тэлэһийэ сылдьан Үөһээ Бүлүүгэ тиийэн Васильев Никон Алексеевич (Ньыыкан ойуун) кыыһын ойох ылан, онтон уоллаах кыыс оҕоломмут (Пестряков И.И., Пестрякова З.И.). Кэлин дойдутугар кэлэн баран уһаабакка олохтон туораабыт.

Онтон Аччыгый Уйбаан баара-суоҕа 20 сааһыгар тымыр быстан өлөөхтөөбүт.

Эдьиийэ Барыскыа Бэрт Ууһугар кэриэй киһитигэр эргэ тахсан үс кыыстаах (Атласова А.Р., Петрова А.Р., Ли З.С.) уонна уоллаах (Атласов Л.В.). Ол оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ Уус-Алданынан, Дьокуускайынан тэнийэн олороллор.

Тээтэбит төрүөҕүттэн ийэтин батыһан, киниэхэ эриллэн улааппыт. Оччолорго оҕону үксүн кэриэтэ абааһыттан “куоттаран” уонна абааһыны “муннаран” хос аат биэрэллэр эбит. Инньэ гынан аҕабыт оскуолаҕа киириэр диэри “Боххооной” диэн ааттана сылдьыбыт.

Дьоно колхуостааһыҥҥа Моххоҕо, “Ньүөкүнү” холкуос илин биригээдэтигэр көһөн киирэн күө-дьаа буолбуттар.

Аҕабытын сааһа туолан оскуолаҕа ыыппыттар. Онно биирдэ сурукка киирэр аатын, “Бүөтүр”,- дэнэрин дьэ билбит. Ити эрээри оскуолаҕа үөрэммэт быата тардан, куруук өтөҕөр, ийэтигэр “ханньары таттаран” нэһиилэ үһүс кылааһы бүтэрбит. Оччотооҕу оҕо аһа-таҥаһа да чычырбас буолан, өрүү “аһаабыт, итии киллэрбит киһи”,- диэн санаалаах сылдьан туох бөрүкү үөрэҕи ылыныай?! Аны санаатахха, соҕотох ийэ барахсан тугун өйүөлээн, тугун таҥыннаран ыытаахтыыра буолла?! Уопсайынан, биһиги эбээбит үтүө сүрэхтээх, олоххо тардыһыытын күүһүнэн уонна аҥаардас оҕотугар тапталынан киһи-хара оҥорон, атаҕар туруоран, сиэн көтөхсүбүтүгэр аҕабыт ийэтигэр махтала муҥура суох этэ.

Эбээбит олус үтүө майгылаах буолан дьон-сэргэ ытыктабылын ылыан ылбыт киһи этэ. Онон киһиэхэ ханнык да астааҕар-таҥастааҕар, баайдааҕар-дуоллааҕар бу орто дойду олоҕор оҕоҕо, олоххо таптал, итэҕэл күүстээҕин уонна киһини үрдүккэ кынаттыырын дьон кэпсээниттэн өйдөөбүппүт.

Аҕабыт барахсан үөрэммэтэх буруйугар 10 сааһыттан холкуоска харабылынан үлэлээбит. Оччотооҕу холкуос туох дохуота кэлээхтиэй?! Инньэ гынан сут кэмигэр хоргуйан өлбөт эрэ туһуттан нэһиилэ сүөдэҥнээн сылдьан куйуурдаан, туһахтаан, муҥхалаан булбуту барытын “уоһунан” үллэстэн олорбуттар. “Оччолорго дьон майгыта-сигилитэ олус үчүгэй буолан  суулаһан киһи –хара буоллахпыт. “Киһи майгытынан, көтөр түүтүнэн”, -диэн норуот өһүн хоһооно үгүһү да этэр. Дьон үтүө майгытынан көтөҕүллэн аһыыр-аһаабат сылдьан үлэ бөҕөнү үлэлииллэрэ, таһаҕас таһан ыраах ыырдарынан сылдьаллара”,- диэн сөҕөн-махтайан кэпсиирэ. Дьон санаата күүһүн, модунун чопчулаан этэрэ.

Аҕабыт арыычча улааппытын кэннэ харабылыттан ууратан араас үлэҕэ үлэлэтэн, ол быыһыгар бултаан эбинээхтиир эбит. Манна барытыгар кыракый, хатыҥыр ийэтэ барахсан санаатын көтөҕөн, өйөөн-убаан, тылынан-өһүнэн “кынаттаан” улахан олоххо уу-ньулдьаҕай уолун “буулаҕа бухатыыр” оҥорон алҕаан атаарара, үөрэ-көтө көрсөрө. Ити буолар ийэ оҕотугар уҕараабат таптала, муҥурун булларбат ураты дьоло…

Сэрии кэнниттэн дойдуну чөлүгэр түһэрии үлэтэ түүннэри-күннэри -үмүрүйбэт үлэ. Дьон –сэргэ хараҥаттан –хараҥанан сылдьан үлэлиирэ, наар күн былдьаһыга буолар эбит.

Пухов Сэмэн холкуоска бэрэссэдээтэллээн олордоҕуна аҕабыт түүлээхситинэн үлэҕэ анаммыт. 50-с сыллартан Алданынан, Кэбээйинэн холкуос былаанын толоро түүлээхтээн онно кыстыыр эбит. Ити эрээри бэйэтэ булт абылаҥар ылларбыт буолан тайҕаҕа курдаттыы таттарара. “Булт эйгэтэ эмиэ туспа сиэрдээх-туомнаах, кистэлэҥнэрдээх, киһи хараҕар көстүбэт ситимнэрдээх буолан абылаҥнаах…”- диирэ.

1956 сыллаахха, биһиги ийэбитин Толоон эбэттэн Аммосовтар кыыстарын Христина Иннокентьевнаны  ойох ылан, ыал буолан, 51 сыл бииргэ олорон 6 төрөтөн, 9 сиэн, 11 хос сиэннээхтэр.

Биһиги дьоммут ханнык да үлэттэн толлон турбат этилэр. Ийэбит ыанньыксыттыыра, аҕабыт тутууга үлэлиирэ да, өрөбүл буолла да тыаҕа тахса турар буолара. Оннук курдаттыы таттарара.

1960-1962 сылларга Уус-Күөлүгэр “Саһыл ферматыгар” олус таһаарыылаахтык үлэлээбиттэр.

1965 сыллаахха көһүүгэ Амма улууһугар 4 кыра, уу-кырбас оҕолорун, кырдьаҕас ийэлэрин илдьэ ыарахаттартан чаҕыйбакка салалтаны ытыктаан кыстыы барабыттар, элбэх буолан кыстыгы туораан, Амма чулуу дьонун кытта билсэн, олохторугар умнуллубат чаҕылхай кэм гынан биһиэхэ кэпсииллэрэ…

Биһиги тээтэбит (аҕабыт) төһө да улуу сэриигэ кыттыбатар, оҕо сааһыгар сэрии ыар тыынын уу-ньулдьаҕай санныгар сүгэн, этинэн-хаанынан билэн, эйэлээх олох туһугар элбэҕи айан-тутан барбыта оҕолоругар, сиэттэригэр, хос сиэттэригэр кэрэ кэпсээн буолан кэнэҕэһин да кэрэхсэнэ туруо дии саныыбыт.

 

 

 

 

Авторы: Гуляева Е.П., Винокурова М.П.,