Павлова Мария Афанасьевна (

Сэрии ыар тыынын этинэн-хаанынан билбит эбэм

         Мин эбэм тыыл ветерана, Нам улууһун Ытык киҺитэ  Павлова Мария Афанасьевна Сэрии кэмин оҕото буолар.  90 сааһыгар сылдьар биһиги ыал тутаах киҺибит, муҥура суох таптыыр, ытыктыыр ийэбит, эбэбит, хос эбэбит буолар. Төрөөбүт дойдута — Уус -Маайа оройуонун Эдьээн нэһилиэгэ.

Сэрии саҕаламмытыгар эбээм 6 саастаах эбит. Эбэм аҕата Павлов Афанасий Дмитриевич 1942 сыллаахха иккис хомуурга сэриигэ ыҥырыллан барбыт. Сэриигэ барарыгар 44 саастаах нууччалыы билбэт хос эҺэм Сталинград кыргыһыытын ааһан, Берлиҥҥэ тиийбит. Ону туоһулуур “За оборону Сталинграда”, “За отвагу”, “Берлины ылыы иҺин” мэтээллэрдээх 1945 сыллаахха балаҕан ыйыгар эргиллэн кэлбит.

Эбээм ыал улахан оҕото эбит, 1 сыл балыс балтылаах уонна бырааттаах эбит. 5 саастаах быраата тымныйан, сэбиргэхтэтэн сэрии кэмигэр өлбүт. Ийэтин, эбээлээх эһээтин, балтын кытта сэрии аас-туор сылларын ааспыт. Ол кэмҥэ оскуола баар сириттэн 10 биэрэстэ ыраах үрэх үрдүгэр хайаҕа көмүлүөк оҺохтоох кып-кыра дьиэлэригэр олорбуттар.  Эбэм сэрии бастакы сайыныгар колхозка   6 сааһыттан ийэтэ колхозка от мунньарыгар үлэлэһэн барбыт. Онтон Аныгыс сайынтан эҺээтин кытта бэйэлэрэ илиилэринэн оттообуттар колхозка. ЭҺээтэ оҥорон биэрбит кыракый кыраабылынан от мунньар эбит. Ол курдук иккиэн сэрии сылларыгар үрэх отун оттоон, кэбиҺэн 30 тоннаҕа тиийэ оттууллар эбит. Сэрии кэнниттэн сайын аайы колхозка оттообуттум үөрэххэ, 1959 сылга университекка киириэхпэр дылы диэн кэпсиир.

7, 8 саастаах кыыс сэрии сайыннарыгар аны ыһыы кэмигэр  Ыкынаачай диэн оҕонньордуун хортуоппуй олордуутугар, көмүүтүгэр оҕус сиэтэн үлэлээбит. Сарсыарда сиик көтүөн иннинэ эрдэ туран сиэтэн иһэн утуктаан күрүөҕэ кэтиллэрин сонньуйа ахтар.  Хортуоппуй сыыһын ыраастааҺын, бурдук хаҺыҥҥа ылларбатын диэн түптэлээҺин, аллараа үрэхтэн күн аайы уу баһыыта, суорунаҕа бурдук тардыыта эмиэ оҕо үлэтэ буолара.

Аҕата сэрииттэн эргиллэн кэлбитин үчүгэйдик өйдүүр. Эдьээн нэһилиэгиттэн 45 киһи сэриигэ барбытыттан 4 киһи эргиллэн тыыннаах кэлбитин өйдүүр. . Аҕата барахсан аҕыйах тушенка уонна ньиэмэс синиэлин аҕалбыт. Ол синиэльтэн  эбээтэ оскуолаҕа баралларыгар киниэхэ уонна балтытыгар сон тикпит.

1948 сыллаахха 36 саастаах ийэлэрэ сэрии ыарахан үлэтигэр доруобуйата кэбирээн ыалдьан өлбүт.  Оскуолалара 10 биэрэстэ ыраах аллараа хочоҕо баар эбит.   Эбэм ол иҺин куруук интернакка олорон үөрэммит. Арай ийэлэрэ өлбүтүн кэнниттэн  балтыларын  кытта оскуола таһыгар олорор ыалга биир сыл дьукаахтаспыттар. Ыанар ынахтарын эбэлэрэ биэрэн ыыппыт, ону 12, 11 саастаах кыргыттар сэрии кэнниттэн төрөөбүт 1,5 саастаах балтыларын илдьэ ол ыалга кыстаабыттар. Ол борооскулаах ынахтарын кыргыттар бэйэлэрэ көрөллөрө, ойбоҥҥо уулатан, ыан. Сарсыарда ыан баран күөрчэхтээн сииллэр эбит, оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр кыра балтыларын ыал 6 саастаах кыыһа үчүгэй баҕайытык көрөрө диэн махтана саныыр. Аҕалара нэдиэлэҕэ биирдэ кэлэн ас аҕалан, мастарын хайытан барар эбит.

Аҕата  колхуос төһүү үлэһитэ, саас бурдук, хортуоска ыһыытыгар, күһүн хомуурга биригэдьиир, сайын окко звеньевод, сылгыһыт. Аҕам биир да күн үлэлээбэккэ олорорун өйдөөбөппүн диэн ахтар. Аны кырынааҺы, солоҥдону бултаан эмиэ туттарар эбит.  Эбээлээх эһэбит баар буолан, эҥэрдэҺэн олорон киһи буолбуппут диэн эбээм кэпсиир. ЭҺээтэ эмиэ бултуур эбит. Күһүн атынан барар эбит тайҕаҕа саҥа дьылга диэри. Онтон саҥа дьыл кэнниттэн хайыҺарынан, салааскатыгар малын ууран сааскыга дылы бултуу барар эбит. Тииҥи бултаан туттарар эбит.

Таҥас -сап өр сылларга кырыымчык этэ. Эбэм кэпсииринэн кинилэр дойдуларыгар таҥас 1959 сыллаахха биирдэ дэлэйдик атыыланар буолбут, сэрии бүппүтэ быданнаабытын кэнниттэн. Тирии, түнэ, сарыы  этэрбэҺинэн, сайын тирии тирэҥсэлээх сылдьыбыт. Уус Маайаҕа улахан кылааска үөрэнэ сылдьан дьэ хаатыҥка кэппит.

1949 сыллаахха эбээтэ икки улахан кыыска өлбүт ийэлэрин бэриинэтин таҥаһынан икки дьууппа тикпит. Онтуларын кэтэн ыҺыахха киирбиттэрин эбээм куруук уйадыйа саныыр. Ити күһүн орто балта улаханнык ыалдьыбыта, салгыы оскуолаҕа үөрэммэтэҕэ. Эбээм кыра балтынаан оскуоланы бүтэрэн, Саха судаарыстыбаннай университетын бүтэрбиттэрэ.

Эбэм кырдьаҕас көлүөнэ дьон улаатар сааспытыгар кыһынын тар хааһыны, сайынын балыгы, сир аҺын, күөх луугу хомуйтаран, аҺатан, олохпут тухары үлэлээн,  чөл олоҕу тутуҺан бачча сааспытыгар тиийдэхпит диир. Саҥа мэлиллибит бурдуктан оҥоһуллубут лэппиэскэ олус да минньигэҺин,  күндүтүн ахтар.

Эбэм аҕата, уоттаах сэриини ааспыт хос эҺэм 1961 сыллаахха ыалдьан өлбүт. Улахан эрэ сиэнин көрөн хаалбыта. Кини туйаҕын хатаран үс  кыргыттара сүрдээх үлэһит, көнө майгылаах, үтүө дьон буолбуттара.

Мин хос эҺэм уонна эбэм  Аҕа дойду улуу сэриитигэр Кыайыыны уҺансыбыттарынан киэн туттабын. Сэрии хаһан даҕаны буолбатын баҕарабын.

Автор:  Л.Күннэй,  ученица 7  класса