Оконешникова Анастасия Васильевна (1929-2022 гг.)

 

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ

Мин хос эбээм, педагогическай үлэ, тыыл бэтэрээнэ Оконешникова Анастасия Васильевна 1929 сыллаахха сэттинньи 8-с күнүгэр Таатта улууһуун Үһүс Игидэй нэһилиэгэр төрөөбутэ. Кини аҕата Оросин Василий Нилович, ийэтэ Оросина Татьяна Николаевна, Кыһыл Кулаада диэн ааттах колхоз чилиэттэрэ этилэр. Кинилэр уон сыл олорон тоҕус оҕо төрөппуттэриттэн соҕотох хос эбээм тыыннах хаалбыт.

Хос эбээм 1939 сыллаахха Үһүс Игидэй сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэххэ киирбитэ. Оскуолата олорор сириттэн ыраах буолан, ыалга куортамна, дьиэтиттэн өйүөлэнэн олорон икки кылааһы бүтэрбит. Сайынны өрөбүлүгэр ийэтигэр фермаҕа ынах ыаһыныгар көмөлөһөрө. Ыам быыһыгар от мунньуутугар ийэтин кытта үлэлии сырыттаҕына 1941 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр сарсыарда түөрт чааска Германия сэриинэн саба түспүт диэн радионан биллэрии кэлбитин истибит. Бу суостаах сурах дьон эйэлээх олоҕун аймаабыт. Кинилэр кыракый уонча ыаллаах Араҥас алаастарын чууҥкуппут. Сэрии буолуон иннинэ кыракый оҕолор, куйааска сөтүөлээн, киэһээ үлэ кэнниттэн оонньоон тахсаллара суох буолбут, дэриэбинэ иһэ чуумпурбут.

Эр дьоннору, уолаттары сэриигэ хомуйан барбыттар. Колхоз үлэһиттэрэ оҕо, дьахтар, оҕонньоттор хаалбыттар. Нэһилиэктэн биэс километрдаах тэйиччи турар начальнай оскуола баарыгар хос эбээм үһүс кылааска үөрэнэ киирбит. Үөрэнэ  сырыттаҕына сааскы ыһыыга улэлиир дьоҥҥо учууталала сэрии туһунан информация оҥороро, оҕолор концерт көрдөрөн үлэһиттэри сэргэхситэллэрэ.

Сэрии бириэмэтигэр сут кураан дьыллар турбуттар.  Сири-дойдуну аһына ыспыт, от, бурдук куурааннаабыт.

Хос эбээм колхозка үлэлээбитинэн барбыт. Ол курдук үөрэхтэрин бүтэрээт ыһыыга, сиилэскэ оҕус сиэтэллэрэ. Онтон от мунньуутугар, кэбиһиитигэр оҕуһунан бугул таһаллара. Хомуур үлэтэ бүтэрин кытта саас ыспыт сиэмэ бурдуктара буһан ол хомууругар, ыраастааһыныгар ыкса күһүҥҥэ диэри үлэлиирэ. Бу үлэлиир кэммигэр аһылык суорат, хааһы буолара. Өйүө бурдуктарын харыстаан, убаҕас хааһыга кириэн оту үргээн, кырбаан хойуннаран аһыыллара. Хонууттан уон хонуктаах декаданы толорон эрэ баран тахсаллара. Барыта кыайыы, фронт туһугар диэн буолара.

Хос эбээм кыһынны үөрэххэ Үһүс Игидэй сэттэ кылаастаах оскуолатыгар киирэн интернатка олорон үөрэммит. Интернат оҕолоро тоҥон, аччыктаан уонна ыалдьан түүнун ынчыктаан ытаан сордоноллоро үһү. Күннээҕи хлеб нуормата 400 грамм эбит. Үруҥ ас, эт аһылык суоҕа. Интернат оһох оттооччута тыаттан мас киллэрэ тахсан баран, хоргуйан тоҥон өлбүтүн тиэйэн киллэрбиттэрин истэн олус кутаммытын, кылааска үөрэнэ олорон истэрэ куугунуура, учууталлар да аччыктаан истэрэ куугунуура кэпсиирэ.

Эбээм сэрии бүппүтүн сэттискэ үөрэнэ сылдьан истибит. Оскуолатын дириэктэрэ Нестеров Петр Егорович оскуола оҕолорун стройдатан баран бу үөрүүнү биллэрбит. Ол күн үөрэх тохтообут. Ол кэмтэн ыла эйэлээх олох саҕаламмыта. Ыар үлэ оҕолортон түспүт, фронтан аҕалар, убайдар эргиллэн кэлбиттэр. Эйэлээх, дьоллоох олох саҕаламмыт. Сэрии кэнниттэн олоҕу оннугар түһэрии күүстээх үлэтэ саҕаламмыт.

Хос эбээм сэттис кылааһы бүтэриэр диэри сэрии сылын содулун көрөн улааппыт. Үлэ киһини дьоллуурун, уһун үйэлиирин, дьолун билбит. Эбээм куруутун баҕа санаата аны оҕолорбут олохторугар сэрии буолбатын, ыраас халлааны, дьоллоох олоҕу бар дьонугар баҕарара.

Ити курдук хос эбээм, сэрии кэмигэр эрэйи, тоҥору хатары, аччыктыыры тулуйан, колхоз үлэтин нуорматын толорсубут көмөтүн сыаналанан, сэрии кэмигэр үлэҕэ килбиэнин иһин мэдээлинэн наҕараадалааммыта.

 

 

Автор: Л.Пинигина,  3 кылаас