Оконешников Самсон Самсонович (1914 – 1989 гг.)

 

Биһиги Өрөспүүбүлүкэбит историятын биир саамай ыарахан, сүрэх баастаах түгэнинэн, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Чурапчы оройуонун холкуостарын хоту Булуҥҥа, Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ күүс өттүнэн көһөрүү сыллара буолар. Мин хос эһээм, Оконешников Самсон Самсонович 1914 сыллаа5ы төрүөх, Чурапчы оройуонун, Мугудай нэhилиэгэр, Кубалаах диэн алааска күн сирин көрбүт. Оло5ун саамай ыарахан кэмин туһунан өлүөн иннинэ уолугар, ол эбэтэр мин эһээбэр суруттарбыт ахтыыта бу курдук:

«1942 сыл атырдьах ыйын бүтүүтэ, сыл тахсар оппутун оттообуппут кэнниттэн, элбэх сүтүүлээх, аймал5аннаах көһүү са5аламмыта. Биһиги дьиэ кэргэнтэн сэттиэ буолан: о5ом, а5ам, ойо5ум, ойо5ум а5ата, быраата, балта ыраах хоту сындыл5аннаах айанна туруммуппут. Мантан о5уһунан, чуукка көлөһөлөөх тэлиэгэнэн үс күн айаннаан куорат Бэстээ5эр тиийбиппит. Бэстээххэ уонтан тахса хонук күһүҥҥү аһа5ас халлаан анныгар, силбиккэ, борохуот кэтэһэн биэрэккэ олорбуппут. Дьэ, бу мантан са5аламмыта тымныйан, ыалдьан сүтүү-өлүү, хоргуйуу. Аара икки ынахпын загот. скотка туттарбытым куоракка, ол оннугар түөрт төбө таба биэриэх буолтара да биэрбэтэхтэрэ. Кэмниэ — кэнэ5эс «Крупская» борохуот кэлэн, өрүс устун үс күн, түүннэри – күннэри айаннаан Сыалаах диэн бөьүөлэк төрдүгэр түһэрбиттэрэ. Борохуокка айаннаан иһэн Жирков Байбал Бөтүрүөбүс, төрдө Мэлдьэхси киһитэ, иһинэн ыалдьан аара өлбүтэ. Ону борохуот тохтообутугар харыйа быыһыгар көмпүппүт. Бүөтүр Уйбаанабыс диэн киһи ийэтэ, Уойха эмээхсин ыалдьан өлбүтэ.

Биэрэктэн Сыалаах бөһүөлэк үс биэрэстэ тэйиччи сытар сиргэ, сатыы сүгэһэринэн көһөн тахсыбыппыт. Онно биир улахан балаҕан туппуппут, аҕыс ыал киирбитэ, онтон ордукпутун дьуккаах ыалларга, оскуолаҕа, хонтуораҕа түһэртээбиттэрэ.

Күһүнүн сорох оттуу, сорох түүлээхтии бартара. Мин түүлээхтии барбытым Сордонноох диэн күөлгэ. Бөтүрүөп Ньукулай Ньукулаайабыс диэн биригэдьиирдээх, үс сыарҕалаах табалаах, үһүө буолан бултуу барбыппыт. Биирбит Оконешников Дьөгүөр Сиидэрэбис диэн. Дьөгүөр Сиидэрэбистиин биир сыарҕалаах табанан Оруучаан диэн үрэххэ түүлээххэ тииннээбиппит. Үрэх уҥуор өттүгэр кини хаалбыта. Ол ахсынньы, тохсунньу ый икки ардыгар киһим миигин быраҕан, табатын илдьэ барбыт. Онно мин икки туун, үс күн сиргэ муммутум, таах тура хаампытым.

Колхоз председателя Илдьиинэп Ньукулай Ньукулаайабыс Эдьигээнтэн төннөн иһэн: «Бу киһи бачча тымныыга киһи буолбатаҕа буолуо, уҥуоҕун буллаххытына киллэрээрин» — диэн баран, көрдүү да барбакка баран хаалбыт этэ. Мин кэлин суолум устун төннөммүн, кини суолун буламмын балааккабар тиийбитим. Биир ый курдук атаҕым баҕана курдук иһэн сыппытым. Онтон үтүөрэн муҥхаҕа анаммытым, Сыалаах диэн күөлгэ. Халлаан сырдыаҕыттан хараҥарыар дылы, икки миэтэрэттэн ордуктаах мууһу алларан муҥхалыыр этибит.

Онтон сылтаан, тоҥо-хатан, тымныйан, дьонум бары өлөн испиттэрэ. Бары алта киһи – оҕом, аҕам Самсон Баһылаайабыс, ойоҕум Лэкиэрийэ, ойоҕум аҕата Сиипсэп Ньукулай Никииппэрэбис – Абыах, быраата Сиипсэп Уйбаан Ньукулаайабыс, балта Даайыс, бары ыалдьан өлбүттэрэ, соҕотох хаалбытым. Онтон мунхаҕа анаабыттара. Терютин Бүөтүр Уйбаанабыс уонна мин «Барыаһап айаана» диэн сиргэ илимнии тахсыбыппыт. Колхуоһум дьоно «Күрүҥ» диэн арыыга муҥхалыы хаалтара. Тууспут суох буолан атын сиргэ туус ыла бараары, илиммитин абырахтыы турдахпытына балаҕаммыт умайан хаалбыта. Балыкпыт, малбыт барыта умайбыта, турар бэйэбит эрэ хаалбыппыт.

Улахан үөскэ киирээт, тыал туһэн, эрдэр–эрдибэт долгуҥҥа бырахтаран нэһиилэ туораабыппыт. Дьоммутуттан ас–таҥас ылан, муҥхаласпыппыт. Онтон Бөтүрүөп Ньукулай диэн о5онньорго илимҥэ, собоҕо анаабыттара. Онно соҕотох бэйэм биэс туонна собону тууһаан туттарбытым. 1950 сылга дылы итигирдик балыктаан, түүлээхтээн сылдьыбытым.

Кэлин Эдьигээн Бэстээҕиттэн биир дойдулааҕым кыыһын Пермякова Марфа Ыстапаанабынаны кэргэн ылан, тутууга үлэлээбитим. 1963 сыллаахха дойдубар Чурапчыга кэлбитим. 1970 сыллаахха пенсияҕа тахсыбытым. Барыта 32 сыл болуотунньугунан тутууга улэлээбитим. Бастаан тутуулары о5о сылдьан туберкулезнай диспансер дьиэтин, кэлин бастакы спортзаллары, онтон да атын кыра тутуулары тутуспутум. Бырабыыталыстыба ол өҥөбүн сыаналаан маннык наҕараадалары туттарбыта:

— «Охотник – ударник» 1947 с,

— «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» 1946 с,

— «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»;

— «30 лет победы в Великой отечественной войне 1941-1945 гг.»

— «За долголетний добросовестный труд. Ветеран труда»

 

 

Автор: А.Оконешникова, ученица 6 класса.