Оконешников Иван Иванович

 

Олох — истиҥ иэйии

Хас биирдии киһи дьылҕата тус-туһунан эрээри, туохха эрэ үөрэтэр, сүбэлиир, холобур да буолар. Онтон бу орто дойдуга, хайдахтаах даҕаны ыарахан кэм бүрүүкээтэр, ханнык баҕарар киһи, тус аналын көрсөн, ыал буолар, оҕо төрөтөр, мас олордор…

Мин аҕам Оконешников Иван Иванович тулаайах үөскээн, олох ыарахаттарын барытын тулуурдаахтык ааһан, ийэбин көрсөн, тапталынан холбоһон сэттэ оҕону төрөтөн, олус дьоллоохтук олорбуттара.
Аҕам аҕата-эһэм, оччотооҕу кэмҥэ биир дойдулааҕын кытта эт, ас атыылыы куоракка икки сыарҕалаах атынан барбыттар. Ол баран истэхтэринэ Лена өрүс арыытыгар ороспуойдар дуу, күрүөйэх хаайыылаахтар дуу иккиэннэрин ытан өлөрбүттэр. Сыарҕаларыгар бэйэлэрэ саалаахтар эбит даҕаны, ыга кэлгийэн испиттэр. Биһиги эһээбит онно тутатына өлбүт, аргыһа балыыһаҕа киирэн өлбүт. Аҕам муҥнаах, оҕо сылдьан аччык, аар-туор олоҕуттан ыарыһах буолан, күн сириттэн эрдэ туораабыта. Оччотооҕу үүт собуотугар эриллибит үүт күүгэнин баһан сииллэр эбит, ыаллар эргэ хаппыт сүөһү тириитин биэрбиттэрин ону илдьи буһаран сииллэрин махтана саныыр этэ.

Сэрии саҕана сут-кураан содулуттан хаһан да харахтаабатах ыраах Эдьигээн оройуонугар, Мугудай алааһыттан соҕотох ийэлэрин кытта түөрт бииргэ төрөөбүт уолаттар, көһөрүүгэ барбыттар. Аҕам аах элбэх оҕо тулаайах хаалан, аччыктааһын кыһалҕатын, ыарахан олох эрэйин билэ улаатан, оннук Эдьигээҥҥэ айанныыллар.

Эдьигээҥҥэ айаннаан иһэн борохуот кэлэн биэрбэккэ аһаҕас халлаан анныгар биэрэккэ хонон аһыыр аһа суох, өр эрэйи көрбүттэр. Биһиги аҕабыт аччыктаан, мырааҥҥа отоннуу тахсан, аны, борохуоттан хаалан хаалбыт, онно, арай эмиэ борохуоттан хаалбыт Оконешников Гриша диэн уол уот оттон хортуоска үтэн сии олорор үһү уонна «дьэ, антах тиийэн интэринээккэ ыллахтарына аскытыттан төлөһөөр» диэн хортуоскатыттан бэрсибит. Аҕам Эдьигээҥҥэ тиийэн интэринээккэ олохсуйан, өргө диэри өлүү аһылыгыттан, ол Гриша диэн уолга төлөһө сылдьарын билэннэр, тохтоппуттар. Ол кэнниттэн аҕам өлүү аһылыгын ийэтигэр, бырааттарыгар кэһии гынан мунньар буолбут. Оччолорго уот остуолбатыгар иилэр, маҥан иһэ көҥдөй иһит курдукка арыытын таптайан мунньар эбит, лэппиэскэтин уонна саахарын сыыһын сыттыгын анныгар урунар эбит, аны, ону уоран ылыахтара диэн манаан, баттаан сытара үһү. Дьэ ол муспут аһын өрөбүлгэ дьонугар кэһии гынан иттэҕинэ ийэтэ, бырааттара оо, үөрээхтииллэр, кэтэһэллэр да эбит. Биирдэ хаһааммыт арыытын уоран ыланнар, онтукайын хойукка диэри санаан аһыйар этэ. Хата, ол дойдуга дьөлүһүөн бөҕө үүнэрэ үһү, ону хомуйан киллэрэн нуорма бурдукка эбэн хааһы курдук оҥорон сииллэр эбит, онтон убайдара балыктааһыҥҥа сылдьыбыттар.

Ийэлэрэ оҕолорун хатаҕалаан аанньа аһаабакка буолуо, кыра уолун Дьөгүөссэни хоонньоһон эмтэрэ сытан, хоргуйан бараахтаабыт. Оннооҕор саныырга ыарахан, ийэ эрэйдээх туох санаалаах сытан өлөөхтөөбүтэ буолуой?!… Биирдэ тото аһыыр баҕата, элбэх оҕолорун сир халлаан ыккардыгар хаалларан эрэриттэн хараастыыта, төрөөбүт дойдутугар кыайан эргиллибэтэх кыһыыта-абата… Оо, ама ааспытын иһин, дьулаан хартыына харахха ойууланар.

Хата уолаттар төрдүөн этэҥҥэ дойдуларыгар эргиллэн кэлбиттэр. Улахан уол Федор сэриигэ бастакы хомуурга ыҥырыллан баран, сураҕа суох сүппүт, иккис уол Хабырыыс Дьокуускай куоракка хаалан тыаҕа мас кэрдиитигэр, кэлин тутууга үлэлээбит. Дьөгүөр, аҕабынаан дойдуларыгар, Чурапчыларыгар кэлбиттэр. Аҕабыт салгыы Сыланҥа интэринээккэ олорон үөрэммит. Оскуоланы бүтэрэн педучилищеҕа үөрэнэ киирбит. Иккис курска үөрэнэ сырыттаҕына училище Бүлүүгэ көһөн хаалан, биһиги аҕабыт салгыы үөрэнэ кыайан барбатах, тымныйан ыалдьан хаалан, диспанцерга киирэн эмтэммит. Эмтэнэн, үчүгэй буолан тахсан, Чурапчытааҕы почтаҕа телеграфка үлэҕэ киирбит. Морзанан телеграммалары, сводкалары ыытар эбит, онтон киоскаҕа кинигэ, хаһыат атыылаабыт. Онтон кэлин, атынан кыһыҥҥы тымныыга, сайыҥҥы куйааска Сылантан, Мындаҕаайыттан почта таспыт. Онтон олоҕун тиһэх сылларыгар диэри лесхозка технигинэн үлэлээбитэ. Хабаровскайга тиийэн үөрэнэн кэлбитэ. Аҕам үлэтигэр олус бэриниилээх буолара, үтүө суобастаахтык үлэлиирэ, наһаа көхтөөх этэ. Оройуон олоҕор туох баар тэрээһиҥҥэ көхтөөхтүк кыттара, депутатынан талыллан, элбэх үлэни, көмөнү оҥорбута. Ыллыыр, үҥкүүлүүр, суруйар идэлээх этэ. Социалистическай куоталаһыыга таһаарыылаах үлэтин иһин тыа хаһаайыстыбатын Дьокуускайдааҕы бочуот кинигэтигэр киирбитэ. 1971с Бүтүн Сойуустааҕы нэһилиэнньэ биэрэпиһин ыытыыга үчүгэй үлэтин иһин, Верховнай Сэбиэт Дьокуускайдааҕы Президиумун Бочуотунай Грамотатынан наҕараадаламмыта уонна кини чиэстээх үлэтин туоһулуур наҕараадалара элбэхтэр.

Кэм кэрдиис төһө да аастар, ыарахан олох содула, санаа-оноо буолан, санныларыгар сүгүллэн, оннооҕор санаан ааһалларыгар, харах уулаах ыарахан, дьулаан хартыына ойууланан кэлэриттэн, ону, ахтыбат, кэпсээбэт буола дууһаларыгар иҥэн, сөҥөн хаалаахтаатаҕа, оҕолорун харыстаан аһыллан кэпсээбэт буолаллара. Дьоннорбут барахсаттар оннук симик, хайдах дьылҕа анаммытын ылынан, ханнык олоххо түбэспиттэринэн олорон, күүстээх үлэҕэ эриллэн аастаахтара. Ыар баттык буолбут санаалара сөҥөн, тустаахха төһөлөөх ыараханын сэрэйэҕин эрэ. Аҕам муҥнаах аһыллан кэпсээбэт, санаан кэллэр эрэ хараастар этэ, туох үчүгэйи билээри гынаҕыт диэхтиирэ.

Аҕам, таайдарым барахсаттар, оҕо сылдьан, эдэр саастарыгар ыарахан олоҕу олорон, ыарыһах буоланнар, эрдэ, саамай ситэр саастарыгар сылдьан, олохтон туораабыттара. Биһиги аҕабыт бииргэ төрөөбүт түөрт бырааттарын кытта тулаайах хаалан, бэйэ-бэйэлэрин көрсөн, олох ыарахаттарын барытын тулуйан, үлэһит дьон буолан, кэргэннэнэн кэннилэриттэн ааттарын ааттатар оҕолордонон, сиэннэрдэнэн халыҥ аймахпыт.

Ийэм Оконешникова (Тоскина) Мария Гаврильевна тохсунньу 25 кунугэр Одьулуун нэһилиэгэр Устинья Захаровна, Гаврил Григорьевич Тоскиннар дьиэ кэргэттэригэр холкуостаах ыалга уон ахсыс оҕоннон төрөөбүтэ. Аҕата-эһээбит биллэр тимир-мас ууһа, стахановец төһүү үлэһитэ эбит. Сэрии ыар сылларыгар күүһүн харыстаабакка үлэлээбит. Оччотооҕу кэмнэргэ ат көлөннөн Охотскайтан таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт. Күһүн айаннаан баран саас биирдэ кэлэрэ. Ийэм кыра сааһыттан, ийэтэ ыарыһах буолан, араас ыарахан үлэҕэ эриллибит.

“Бурдук тардан, таккыга тирии имитэн, кыайбат эрээри, солбуһан, таккыга тириини эргитэн-урбатан биэрэн, аны хотоҥҥо уонтан тахса ынах ыаныар диэри, тымтык тутан сырдатарым, ол саҕана чүмэчи, эгэ лаампа кэлиэ дуо, баһаам элбэх тымтыгы уматан, ону умуруорбакка тутар этим. Ынахха ньирэйи эмнэрэн баран, ону кыайан тардыбакка, быһа эмнэрэн кэбиһэн оройго сутурук үгүстүк ыалдьыттыыра. Ийэбэр көмөлөһөн, олох кыра киһи, саах күрдьэн, түннүгүнэн бараҕан балбаахтыырым. Аҕам көмөлөһөр киһитэ суох буолан уокка оттор мас мастыырга илдьэ сылдьара, сүрдээх сылаалаах үлэ ол этэ. Араас суон тииттэри илии эрбиитинэн эрбээн суулларан, сыарҕаҕа тиэллэр гына эрбиирбит. Икки атынан от тиэйиитигэр эмиэ, ат иччитэ диэн илдьэн, бастакы аты батыһыннарарым. Хата аҕам үлэҕэ үөрэтэн, кэлин олохпор туһалаах буолан, сааһым тухары хара үлэни үлэлээн бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбытым. Сүөһүгэ сыстаҕас буолан, кэргэн барарбар ньирэйдээх ынах энньэ биэрэн, ол ынахпытын быспакка, сэттэ оҕобутун үрүҥ аһынан аһатан, сылын аайы идэһэлэнэн, оттоон-мастаан ыал тэҥэ олорон кэллэхпит. Мин үлэһит буолан, 13 сыл үлэлээн, аан бастаан хамнас аахсыбыт тэрилтэм олох-дьаһах кэмбинээтэ этэ, онно араас үлэҕэ үлэлээбитим. Олус үчүгэй салайааччыларга түбэһэн үлэлээн ааспытым – диэн Мария Гаврильевна олоҕун туһунан кылыгарас буочарынан суруйан ууруна сылдьар уонтан тахса тэтэрээтин кыыһа Розалия Ивановна көрдөрбүтүттэн булан ааҕабын.

Бииргэ төрөөбүт уон аҕыс оҕоттон убайынаан Түмэппийдиин иккиэйэҕин эрэ ордон хаалбыттар. Убайа оччолорго комсомуол чилиэнэ, 16 сааһыгар Алдаҥҥа көмүс үлэтигэр тылланан барбыт. Ийэм ити сылларга соҕотох хаалан ыал устун сылдьыбыт. Оннук аймахтарынан хардары-таары сылдьан баран, үһүс кылааһы бүтэрбитин кэннэ убайа бэйэтигэр ылбыт. Онно оскуоланы бүтэриэр диэри кинилэргэ оҕо буолан олорбут. Онон оҕо сааһа саамай дьоллоох кэмнэрэ убайын Тимофей, саҥаһын Маайаны кытта ыкса ситимнээх. Саҥаһа колхуос бастыҥ ыанньыксыта, наһаа үтүө майгылаах, куруук көмөлөһө, мэлдьи өйүү, төрөппүт оҕотун курдук сыһыаннаһар эбит. Эдэр буолан тэбис тэҥҥэ оонньоон, күлсэн-салсан, оччотооҕу кэмнэрин олус үчүгэйдик саныыр. Ийэм убайа Түмэпиий үчүгэй булчут эбит, саас Одьулуунтан кус, хаас бөҕөнү бултаан, тиэнэн, кыра оҕус сыарҕатыгар ийэбин олордон, Чурапчыга киирэллэриттэн наһаа үөрэрим диэн ахтар. Ол саҕана таҥас-сап кэмчи буолан, американскай бурдук куулунан ыстаан тиктэллэр эбит, хатырык оргутан онно ырбаахыларын кырааскалаан кэтэллэр эбит. Убайа мэлдьи кэһиилээх, наһаа үчүгэй ойуулаах былааччыйалары, бачыыҥка аҕалара үһү. Оччолорго ынах этэрбэстээх буоларым, ол таҥастарбын бырааһынньыктарга эрэ кэтэрим диир.

Ийэм сэттис кылааһы бүтэрэн, медицинскэй училищеҕа үөрэххэ туттарсыбыт, практикатыгар өлбүт дьоннору көрөрүттэн куттанан үөрэҕин бырахпыт. Сайынын эбии төлөбүргэ от оттооһунугар үлэлээбит. Өктөөп бырааһынньыгар бэлэмнэнэ ыччаттар кулуупка мусталлар эбит. Ийэлээх аҕам олох эдэр саастарыгар, ийэм 17-лээҕэр, аҕам 19-тааҕар, биир күһүҥҥү нуһараҥ киэһэ, онно сылдьан билсибиттэр.
Таптал кэрэ иэйиитигэр куустаран, эдэркээн сүрэхтэригэр таптал уотун уматан, бэйэ-бэйэлэрин ыккардыгар үгүс саҥата суох сөбүлэһэн, доҕордоспуттар. Аҕабыт эдэркээн сытыы-хотуу, кэлбит-барбыт уол, хоһоону олус үчүгэйдик суруйар, оччолорго телеграфка үлэлии сылдьар кэмэ, ийэбит синньигэс биилигэр охсуллар уп-уһун, хоп-хойуу баттахтаах кыыс, дьон сөбүлүү, хайҕыы көрөр пааралара буолбуттар. Арай ийэм дьоно аҕабытын тулаайах уол диэн сөбүлээбэккэлэр дьиэҕэ да киллэрбэттэр эбит. Ийэм барахсан дьонун убаастаатар, толуннар да, аҕабытын кытта бииргэ буолаары, күрээн хаалбытын кэннэ, дьоно дьэ сөбүлэҥнэрин биэрэн, ыҥыран ылан уруу тэрийбиттэр. Ийэм убайа Тоскин Тимофей Гаврильевич оччолорго оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ куоракка мунньахха киирэ сылдьан, сырдык бүтүннүү сибэкки ойуулаах крепдешин таҥас таһааран, былааччыйа тиктэрбиттэр. Аҕабыт хара пиджак тиктэттэрбит.

Уруулара кулун тутар 11-12 куннэригэр буолбут. Бастакы күн ас бөҕө астаан баран, ыалларын ыҥыртаары, күтүөтү кэтэһии буолбут. Аҕам киэһээ хараҥарыар диэри суох үһү. Ийэм аҕата Хабырылла оҕонньор кытара-кытара кэтэһии бөҕө, биир сиргэ таба олорбокко, төттөрү-таары хаамыы, күтүөт мэлигир. Ийэм ойуулаах крепдешин былааччыйатын хаатыҥкатын кэтэн баран олорбут, кыбыстыы бөҕө буолбут. Дьэ ол олордохторуна аҕам хаһаайыстыбаннай хара суумкалаах буруйдаммыт курдук туттан, оргууй киирэн кэлбит. Оччоҕо, убайа Сүөдэр таҥара дьиэтин таһыгар электростанцияҕа уу кутааччыннан үлэлиирэ үһү, онно хаары уулларан куталлар эбит, аны, ол кэнниттэн, үлэ чааһын бүтүүтэ, Дьаарылла маҕаһыыныттан атынан баран испиир ылан кэлбиттэр, ол иһин хойутаабыттар. Дьэ күтүөт кэлэн сүпсүлгэн бөҕө буолан, урууга ыҥыртыы, ыалларынан оҕолору сүүрдүү бөҕөтө буолбуттар. Тула олорор ыалларын барыларын ыҥыран киллэрбиттэр. Кэлбит дьон бары тугу эрэ кыбынан киирэ-киирэ, ким миискэ, ким саахар иһитэ биэрэллэр. Киэһээ тарҕаһыы буолбутугар ыаллара Аана холуочуйан баран, ийэбин кууһа кууһа «Чэ, Һыллыай, 40 солкуобай киллэрэн баран биэрбэтим, харчыбыт олох суох, бэйэбитигэр наһаа наада, бырастыы гын»- диэхтээбит. Сырдык күөх былааччыйата барыта хап-хара буолан хаалбытын сууйан, куурдан иккис күнүгэр эмиэ кэппит. Иккис күн телеграф үлэһиттэрэ, почта начальнига Маслов диэн нуучча киһитэ кэргэнинээн уонна нуучча кыргыттара кэлбиттэр. Подарок бөҕө аҕалбыттар. Ийэбэр сибиитэрэ, аҕабар маҥан сорочка, сиреневай солко сиэх быһаҕас теннисткэ. Нөҥүө күнүгэр малларын утуйар таҥастарын, иһиттэрин-хомуостарын акка тиэйэн, биир ынаҕы батыһыннаран балаҕаҥҥа соҕотох олорор дьахтарга көспүттэр. Тиийбиттэрэ, училище оҕолоро кэлбиттэр, дьиэлээх дьахтар торуой буһаран, алаадьылаан кэтэһэн олороллор үһү.

Онно олорон ынахтарыгар хотон туттубуттар, дьоно биэрбит харчыларынан тимир орон ылынан наһаа байбыт дьон курдук санаммыттар. Аҕам телеграфка үлэлиир буолан, остуолба линиятын тарда Кытаанаҕынан баран хаалбыт, ийэм иккилии хонукка дэриэбинэлэринэн лекциялаах кэнсиэртээх гастроллуу бараллар эбит, онон убайын аахха көспүттэр. Кэлин кыараҕас, элбэх киһи олорор буолан, ынахтарын батыьыннарбытынан, атын балаҕаҥҥа көспүттэр. Сотору-сотору көһөр буоланнар ынахтара күрээн сордуур эбит. Балаҕаннарыгар бастакы маллара диэн, улахан табаар дьааһыгын куруһубанан киэргэтэн обуойдаан, ыскаап оҥостубуттар, онтуктара бэйэлэрэ көрөллөрүгэр наһаа үчүгэй үһү, ону ыаллара эмээхсин киирэ сылдьан көрөн, «чээн, ыаллаах оонньообут курдук» диэбит.

Ийэлээх аҕам, ол курдук, 1962 сыллаахха дьиэ туттан киирбиттэр. Бииргэ төрөөбүт сэттиэ этибит, билигин төрдүөбүт. Биһиги оҕо сааспыт иллээх-эйэлээх, ыалдьытымсах, дьоллоох дьиэ кэргэн эйгэтигэр ааспыта. Бэйэбит элбэхпит таһынан, куруук хоноһолоох буолар этибит, тэлгэһэбит иһэ толору оҕо күлүүтүнэн, саҥатынан толору буолара. Ийэбит бэйэтэ иистэнэр буолан, тигэн таҥыннарара, араас кыраһыабай таҥастары таҥнан дьонтон хайҕанар этибит. Саҥа дьылга дьиҥнээх эргийэр харыйа туруоран дьиэбитин бүтүннүү симээн-киэргэтэн кэбиһэллэрэ, барыбытыгар маскарад таҥаһа түүннэри тигэн, түбүк бөҕө буоларбыт, бары кыттыыны ылаары үөрэрбит. Ыалларбыт оҕолорун ыҥыран, хороводтаан, бадаарактаан, аҕабыт Тымныы оҕонньор буолан киирэрэ. Онтон сыарҕалаах атынан толору тиэллэн аймахтарбытыгар айанныырбыт. Бэйэбит бэлэмнэнэн, киэһэ төрөппүттэрбитигэр, ыалларбытыгар кэнсиэр көрдөрөрбүт. Төрөппүттэрбит дьуһуурустуба уочаратын оҥороллоро, ол уочаратынан иһит, муоста сууйарбыт, дьиэ хомуйарбыт. Сайынын окко эрдэттэн оҥостон, балааккаланан, дэлэй ыһыктанан, бырааһынньык курдук тэринэн коляскалаах матассыыкылынан барарбыт.
Ийэм Оконешникова Мария Гаврильевна билигин Чурапчыга олорор, 87 саастаах, сибэкки үүннэрэрин олус сөбүлүүр, сиэннэригэр көмөлөһөр уонна бэйэтин санааларын тэтэрээккэ тиһэн хоһоон суруйар, ол курдук, уонча халыҥ тэтэрээккэ ыраас кыраһыабай буочарынан суруллан, кичэллээхтик уурулла сыталлар. Онтон, Ийэм уһун кыһыны быһа куорат дьиэтигэр олорон, дойдутун Чурапчытын ахтан тэтэрээккэ тиспит биир хоһоонун билиһиннэриэм- диэн кэпсээнин түмүктүүр, билигин Чурапчыга ийэтин кытта олорор орто кыыһа Розалия Ивановна.

Тиийиэм, тиийиэм
Эһиэхэ, үөрүү — көтүү,
Ахтылҕан аргыстаах.
Көрсүөҕэ тэлгэһэм уруйдуу,
Үөрүүбүн үллэстэ көрсүөхпүт
Оҕолорум, сиэттэрим.
Толору астаах сандалы тула мустаммыт
Сылаас чэйбитин иһиэхпит.
Аал уоппутун оттоммут
Алаадьынан күндүлүөхпут
Аал уотум тыһырхаан,
Үөрбүттүү дьиэм иһин итиинэн илгийиэ.
Өтөҕүм барахсан,
Кыһыҥҥы уутуттан уһуктан
Сайынын уруйдуу көрсүөҕэ,
Ааспыты санатан
Ахтыбыт сүрэхпин уоскутуо.

Мария Гаврильевна оҕолоругар, сиэннэригэр кэс тыл суруйбутун булан ааҕабын. “Өтөх төҥүргэстээх дииллэринии, Тоскиннартан ордон хаалбыт кырдьаҕастара буолабын. Ааппытын ааттатар оҕолорбут, сиэннэрбит, хос сиэннэрбит буолаллар. Өйдөөн-санаан ааһыахтара. Оҕолорбут, эдэр көлүөнэбит Тоскиннар ааттарын түһэн биэрбэккэ, үйэлэргэ үтүө ааппыт ааттана туруон ис сүрэхтэн баҕарабын уонна эрэнэбин. Аҕам барахсан наар этэр буолара “Албан аата алдьатымаҥ” – диэн, билигин санаатахха, кэриэс кэриэтэ этэр эбит” — диэн биир да марайа, көннөрүүтэ суох кыраһыабай буочарынан суруна сылдьар эбит.
Трофимова Розалия Ивановналыын уопсастыбаннай үлэннэн алтыһан, киһи быһыытынан олус сэмэйин, чиэһинэйин, эппит тылын толорорун, дьоҥҥо үтүөнү оҥорорун, доҕотторугар истиҥ сыһыаннааҕын бэлиэтии, хайгыы көрөбүн.
Ийэҥ барахсан этэринии дьоҥҥо сэргэҕэ үтүө сыһыаҥҥынан, олох кэрэтин кэрэхсии көрөн, дьол үөрүүтүн сүрэххэр иҥэрэн этэҥҥэ сырыт диэн баҕа санаалаах, ис иһиттэн сыдьаайар сырдык санаалаах, үөрэ-көтө көрсөр, эйэҕэстик сэһэргэһэр биир санаалааҕым кэпсээниттэн уонна ийэтэ суруммут тэтэрээтиттэн бэчээккэ бэлэмнээтэ Валентина Сартаева-Васильева – Саха сиринээҕи эригийиэн “үрүҥ көмүс” доброволецтарын «Дууһабытынан эдэрбит» киинин салайааччыта.

 

 

Автор: А.Павлова 8 а кылаас үөрэнээччитэ