Новогодин Лаврентий Петрович (1919 г.р.)

 

Биһиги  хос хос эһээбит Лаврентий Петрович Новогодин 1919 сыллаахха  бэс ыйын 22 күнүгэр Уус-Алдан улууһун Тэбиик нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. Төрөөбүт өтөҕө Дүөндүттэн 7 километр илин диэки, Тэкиидэ диэн алаас арҕаа өттүгэр ойуур быыһыгар саһан сытар сир эбит. Былыргы сиэринэн хос хос эһээбит ийэтэ Ааныка элбэхтэ оҕоломмут. Аҕалара Төлөн Бүөтүрэ өлөрүгэр икки уол, икки кыыс оҕо хаалбыттар. Оҕолор бары уончаларыттан улэҕэ эриллэн барбыттар. Хос хос эһээбит Дүпсүн орто оскуолатын 7-c кылааһын бүтэрэн баран “Туола”диэн колхозка биригэдьиирдээбит.

1941 сыл бэс ыйын 22 күнэ —  историяҕа киирбит алдьархайдаах күн тиийэн кэлбит. Бастаан хос хос эһээбит бииргэ төрөөбүт убайа Уйбаан икки кыра оҕотун, кэргэнин хаалларан, Ийэ дойдутун көмүскүү барбыт. Онтон 1942 сыллаахха бэс ыйыгар эһээбит бэбиэскэ ылан, эмиэ сэриигэ аттаммыт.  Сэриигэ барарыгар кырдьаҕас ийэтэ Ааныка: «Өстөөхтөрү өһөрөн, этэҥҥэ эргиллэн кэлээр»,- диэн алҕыы хаалбыт.  Армияҕа тиийэн, хас да ый Челябинскай куоракка 32-с стрелковай полкаҕа бэлэмнэниини барбыт.  Дьэ, ол кэнниттэн кини бойобуой суола саҕаламмыт. 18-с оһуобай хайыһар биригээдэтигэр, 1943 сыл сааскытыттан бастаан Соҕурууҥҥу, онтон Украинскай фроҥҥа Кутузов уонна Кыһыл Знамя орденнаах 4-с гвардейскай механизированнай Бериславскай биригээдэҕэ 82мм минометка наводчигынан сулууспалаабыт.

Аҕа дойду Улуу сэриитин ветерана, саппаас старшай лейтенана М. Меташов «Ленинскэй тэрийээччи» хаһыат 1985 сыл муус устар 13 күнүнээҕи нүөмэригэр бэчээттэппит ахтыытыгар бу курдук суруйбут: « Биһиги сулууспалыыр иккис гвардейскай механизированнай корпуспут Австрия столицата Вена куоракка өстөөх күүскэ бөҕөргөтүммүт оборонатын тоҕо көтөн, кинини куорат тас өттүгэр киэр быраҕар бойобуой сорудаҕы ылбыта. Лаврентий Петрович 82 мм. миномет расчетун наводчига этэ. Үс киһи сүгэр 90 килограмм ыйааһыннаах минометун соҕотох киһи атын  сиргэ көһөрөрө, санаан да көрдөххө, олус ыарахан дьыала этэ. Үгүһү толкуйдуур, аахсар да  бириэмэ суоҕа. Буойун минометун сүкпүтүнэн өстөөх аһаҕас уотун ортотунан туора-маары сүүрэн, ыйыллыбыт позицияҕа расчетун туруора охсор уонна кимэн киирэн иһэр өстөөххө биир бастакынан сууһарыылаах уоту кутар. Ити кырыктаах кыргыһыыга көрдөрбүт хорсун быһыытын иһин Кыһыл Сулус орденынан иккис төгүлүн наҕараадаланар. Лаврентий Петрович тас көрүҥүнэн да куппут курдук толору эттээх-сииннээх, күүстээх, көрүҥнээх киһи этэ. Кини кылгас тохтобуллар кэмнэригэр таптыыр, ахтар Сахатын сирин туһунан өрүкүйэн олорон, уустаан-ураннаан кэпсиирин доҕотторо, биһиги олус кэрэхсии истэрбит».

Хос хос эһээбит Лаврентий Петрович Новогодин Улуу Кыайыыны бүтүн Европаны сатыы хааман, элбэх дойдулары босхолоһон,  Германия Дрезден куоратыгар көрсүбүт. Хос хос эһээбит — Лаврентий Петрович Новогодин иккитэ Кыһыл Сулус орденнарынан, элбэх да элбэх мэтээллэринэн: “Байыаннай үтүөлэрин иһин”, “Будапеһы ылыы иһин”, “Венаны ылыы иһин”, “Праганы ылыы иһин”, “Германияны кыайыы иһин”, үбүлүөйүнэйдэринэн,  ону  таһынан Верховнай Главнай командующайтан 11 төгүл   Махтал суруктарынан наҕараадаламмыт.

1946 сыллаахха Кыайыы көтөллөнөн, өрөгөй  үктэллээх, үөрүү-көтүү аргыстаах Лаврентий Петрович дойдутугар эргиллэн кэлбит.  Уруу-аймах дьоно, доҕотторо уруйдаан-айхаллаан көрсүбүттэр. Кини сэрииттэн эргилинним диэн сынньана барбатах.  Колхуостаахтар уопсай мунньахтарыгар кинини тута “Ленин” аатынан колхоз председателинэн быыбардаабыттар. Бу сылларга колхозтааахтар өлгөм дохуоту үллэстибиттэр. Л.П. Новогодин 1949 сылтан 1953 сылга диэри II Суоттуга ааҕар балаҕаҥҥа сэбиэдиссэйдээбит. 1955-58 сылларга төрөөбүт колхоһугар тутууга биригэдьиирдээбит. Дүпсүн орто оскуолатын дьиэтин тутуутун кылгас болдьоххо, үчүгэй хаачыстыбалаахтык бүтэрсибитин иһин харчынан бириэмийэлэммит.

Сэрии кэннинээҕи сылларга кини хаста да төхтүрүйэн культурнай-сырдатар  үлэлэргэ үлэлээбит. Ол курдук, 1946 сылтан 1953 сылга диэри II Суоттуга ааҕар балаҕаҥҥа, 1964 сылтан 1969 сылга диэри Майаҕас, 1969 – 72 сылларга Бэйдиҥэ кулууптарыгар сэбиэдиссэйдээбит. Лаврентий Петрович бэйэтэ олоҥхо суруйан, дьону  дьарыктаан, олоҥхону группанан сыанаҕа туруорбут бастакы киһи буолар эбит.

Лаврентий Петрович, пенсияҕа тахсан да баран, олох үөһүттэн туоруон баҕарбатах. Общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттыбыт. Табаарыстыы суут председателинэн, фольклорнай ансаамбыл салайааччытынан үлэлээбит. Лаврентий Петрович Улуу Кыайыы 40 сылын туолуутугар аналлаах Бүтүн Союзтааҕы көрүү оргкомитетын дипломунан, олоҥхоһуттар республикатааҕы конкурстарын кыайыылааҕа буолан Бочуотунай грамотанан наҕараадаламмыт.

Биһиги  хос хос эһээбит Лаврентий Петрович Новогодин туһунан элбэҕи билэн-көрөн баран, кырдьык да эһээбит – саха хорсун саллаата, тапталлаах кэргэн, амарах аҕа, эйэҕэс эһээ,  табаарыс-доҕор,  дьоҥҥо ытыктанар да киһи эбит диэн биллибит уонна кини айар талааныгар итэҕэйдибит. Биһиги хос хос эһээбитинэн киэн туттабыт.

 

 

 

Автор: Т.Говоров, ученик 2 класса и Д.Говорова, ученица 5 класса.