Новгородов Михаил Васильевич

Биһиги хос эһэбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, сэрии, үлэ бэтэрээнэ Новгородов Михаил Васильевич Нам улууһун 1917 с. сэтинньи 14 күнүгэр Салбаҥ нэһилиэгэр Ынах Тимиппит диэн сиргэ төрөөбүт. Ийэтэ – Новгородова Ульяна Даниловна, дьиэ хаһаайката, аҕата – Новгородов Василий Захарович, 1918-1924 сс. бастаан ревком (революционнай комитет) сэкиритээрэ, онтон нэһилиэк сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ эбит. Бииргэ төрөөбүттэр бэһиэлэр. Улахан эдьиийэ Ааныс оҕолоноору, онтон убайа Антон оскуолаҕа 4-с кылааска сылдьан, ыалдьан өлбүттэр. Убайым Уйбаан – тимир ууһа, балтым Балбаара холкуос үлэһитэ.

Эһэбит аах аҕалара эрдэ өлөн, убайа Уйбаанныын тоҕус сааһыттан оттоһон, бурдук быһан, тардан, онтон да атын дьиэ ис-тас үлэлэригэр ийэлэригэр көмөлөһөр буолбуттар. Ол саҕана колхоз тэриллэ илик кэмэ, маҕаһыын суоҕа, от охсор, мунньар массыыналар суох, дьиэ тэрилэ, иистэнэр массыына, үүт сүүрдэр сэппэрээтэр суоҕун кэриэтэ эбит.

1927 сылтан оройуоҥҥа сир үллэһигэ буолан, Салбаҥ нэһилиэгэр эмиэ кэргэн ахсаанынан үллэрбиттэр. 1928 сылтан улахан дьону үөрэтэр оскуола, агитпуун, аһыллан, дьоҥҥо харчытыгар кинигэ, харандаас биэрэр буолбуттар.

1930 с. Салбан нэһилиэгэр үс артыал (холкуос) тэриллибит: «Кыһыл үөттээх», «Өргөлөөх», «Үүнэр олох». Олору Хасыйаанап Дьөгүөр Ньукулаайабыс, нэһилиэк Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, Протопопов Иван Григорьевич, суруксут Уйбаан уонна учуутал тэрийбиттэрэ.

Дьон үөрэх, сайдыы туһугар оскуола тутуутугар бэйэлэрин дьиэлэрин биэрбиттэр. Ол курдук Винокуров Ньукулай Баһылайабыс диэн киһи саҥа салҕааһыннаах, хотонноох дьиэтин биэрбит, биһиги хос эбэбит таайа Протопопов Баһылай Дьөгүөрэбис биир дьиэни, Новгородов Ион Дьөгүөрэбис биир дьиэни уонна өссө икки киһи дьиэлэрин босхо биэрбиттэр. Онон оскуола 1931 сыллаахха алтынньы ый 20 күнүгэр үлэҕэ киирбит. Биһиги эһэбит, ол иннинэ улахан дьону кытта үөрэнэн ааҕар-суруйар буолан, тута 3-с кылааска ылбыттар, оскуолатын 1934 с. бүтэрбит.

Эһэбит Михаил Васильевич сэрии иннинэ „Коммунизм“ колхозка хонуу араас суол үлэтигэр үлэлээбит. Кыһынын таһаҕас тиэйиитигэр Ааллаах Үүҥҥэ, Моой үрэххэ 30-35 көлөнөн таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт. Биирдии сырыы 30-40 хонук сылдьаллар үһү. 60-тан тахса көстөөх сиргэ, ол аата 600-тэн тахса килэмиэтирдээх сири үгүс ыараханы көрсөн, бытархан тымныыларга айанныыллар. Эһэбит Моой үрэххэ түөртэ бара сылдьыбыт. Аан бастаан 1936 сыллаахха 19 саастааҕар кыһын алтынньы-ахсынньы ыйдарга сылдьыбыт.

Хос эһэбит 1939 сылтан 1941 сылга, Армияҕа барыар диэри, кыладыапсыгынан, хассыырынан үлэлээбит.

Эһэбит Аҕа дойду улуу сэриитигэр 1941 с. атырдьах ыйын 10 күнүгэр бастакы хомуурга ыҥырыллан барбыт. Салбаҥтан 12 дуу, 14 дуу буолан барбыттар. Кини сэриигэ барарыгар биһиги хос эбэбит Варвара Ефремовна үс оҕолоох хаалбыт.

Оройуон киинигэр Намҥа тиийээттэрин кытары үргүлдьү куоракка киллэрбиттэр, атырдьах ыйын 12 күнүгэр борокуокка толору симэн соҕуруу диэки Өлүөнэ эбэ устун айаннаабыттар. Бастаан I Читаҕа тиийэн балаҕан ыйыттан араас үлэҕэ сылдьыбыттар, онтон II Читаҕа сарсыарда 6-тан киэһэ 7 чааска диэри үөрэммиттэр: землянка хаһыыга, стройдаан хаамыыга, саа тутарга, ыраастыырга үөрэтэллэр эбит.

1942 сыллаахха олунньу ыйга Арҕааҥҥы фроҥҥа Москва-Ленинград ыккардыларынан сэриигэ тиийбиттэр. 34 армия 26 дивизия 7-с рота 2-ис взвод диэҥҥэ сулууспалаабыт. Түүнүн землянкаларга эҥин хоннороллор эбит, сороҕор дьиэҕэ. Сэрии буолбут миэстэтигэр дьиэ-уот алдьаныыта сүрдээх эбит, киһи олорор дэриэбинэтигэр кырдьаҕастар эрэ баар буолаллар эбит.

Эһэбит кулун тутар 14 күнүгэр тимир суол станциятын босхолооһуҥҥа утары киириигэ уҥа атаҕым уллуҥун үөһэ өттүнэн араанньа буолбут. Сэрии хонуутуттан санитаардар соһон таһааран, санчааска ыыппыттар. Хирург эпэрээссийэлээн Киров куоракка госпитальга миэстэ суох буолан, онтон Орловскайга 10-ча хонон баран, Омскай куоракка госпитальга киирбит. Атырдьах ыйын 10 күнүгэр баттыктаах атаҕар турбут уонна 2-с группалаах инбэлиит буолан, дойдутугар сыарҕаҕа тиэллэн кэлбит. Намҥа 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 12 күнүгэр кэлэн, Салбаҥҥа почта таһар оҕонньору кытта тахсыбыт. Аҕалара сэрииттэн бааһыран кэлэригэр, үс оҕотуттан эбэбит аах улахан эдьиийдэрэ эрэ тыыннаах хаалан аҕата кэлэрин көрсүбүт.

Ол кэннэ хос эһэбит арыый ама буолаат, ахсынньы ый бүтэһигиттэн үлэлээн барбыт, бастаан хасссыырынан, кыладыапсыгынан, онтон биригэдьииринэн.Эһэбит ахтарынан, ол саҕана дьон-сэргэ олох дьүдэйэн бүппүт эбит. Сылгылыын, ынахтыын сүүрбэччэ сүөһүнү бөрө тутан сиэн, эт, арыы диэн суох. Дьыл түмүгэр 24 сылгы сылгы ыарыытыгар өлбүт. Райсбыт хамыыссыйата эдэр сылгыны армияҕа ыыталлар эбит. Кураан дьыллар буолтар. Ас-үөл кэмчи. Саас куйуурдаан, мунду-собо бултаан аска эбинэр эбиттэр. Кыайыы туһунан «Коммунизм» холкуоска биригэдьиирдии (1942-1947) сылдьан райком чилиэнэ, боломуочунай Алексеев Ньукулай Баһылайабыс кыра мунньах оҥорон онно иһитиннэрбит, үөрүү бөҕө буолбут. 1947-1951 сс. «Коммунизм» холкуоска бырабылыанньа бэрэссэдээтэлинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбит. Үлэҕэ дьон бары сарсыардаттан хараҥа түһүөр диэри үлэлиирэ, оҕолор улахан дьонтон хаалсыбакка колхоз бары үлэтигэр көмөлөһөллөрө. Бу туһунан 2005 сыллаахха тахсыбыт «Мэҥэ Таас» кинигэҕэ маннык суруллубут: «Коммунизм» холкуос аҕыйах ахсааннаах дьулуурдаах дьоно былааннаах сүөһүтүн өлөрбөккө-сүтэрбэккэ, аҥардас илии, көлө күүһүнэн оттонон-мастанан, түһэр нолуоктары төлөөн, үлэлээн-хамсаан эйэлээх олоххо кэлбиттэрэ».

1952 с. бөдөҥсүйэн Хамаҕаттаҕа кыттыһан, В.И. Ленин аатынан колхоз буолбуттар, дьоммут аах Хамаҕаттаҕа көһөн киирбиттэр. 1961 с. диэри сылгыһытынан үлэлээбит. 1960 с. 97 бөдөҥ сылгыны иитэн, 31 биэттэн 27 кулуну ылан, кулун ылыытын былаанын 97 %-ҥа тириэрдибит. Ол эмиэ үчүгэй буоллаҕа дии. Онтон ыанар ынах сүөһүтүгэр бостууктаабыт. Кыһынын фермаҕа үлэлээн, сүөһү сиир отун күн аайы сыарҕанан тиэйэр эбит, ойбон алларар, уу баһар. Бу барыта 4 ыанньыксыкка, биир ньирэй көрөөччүгэ. 1972 с. пенсияҕа тахсан баран, өссө икки сыл үлэлээбит. Кэлин сайынын моой оттоон совхозка 3-4 туона оту туттарар буолбут.

«Билиҥҥи ыччакка туох барыта баар курдук. Уот да, газ да. Онон үчүгэйдик үөрэнэн, үлэһит дьон буолуо этилэр“, — диэн эппит 25 сыллааҕыта биһиги хос эһэбит Михаил Васильевич. Онон биһиги, кинилэр хос сиэннэрэ, үчүгэйдик үөрэнэргэ, туһалаах үтүө дьон буоларга кыһаллабыт. Суох буоллун сэрии!

Наҕараадалара:

 

  1. Медаль «За отвагу» от 22 августа 1968 г. Ж 790392
  2. Медаль «За доблестный труд в ВОВ 1941-45 гг. » от 12 января 1947 гг.
  3. Медаль «За победу над Германией в ВОВ 1941-45 гг. » От 23 января 1947 г. Я
  4. Орден Отечественной войны 1 степени от 11 марта 1985 г.
  5. Медаль «Ветеран труда» от 28 апреля 1976 г.
  6. Юбилейные медали:
  7. «20 лет Победы» от 7 мая 1965 г. А 8788400
  8. «30 лет Победы в ВОВ 1941-45 гг.» от 25 апреля 1975 г.
  9. «40 лет Победы в ВОВ 1941-45 гг.» от 12 апреля 1985 г.
  10. «50 лет Победы в ВОВ 1941-45 гг.»
  11. «50 лет Вооруженных Сил СССР» от 26 декабря 1967 г.
  12. «60 лет Вооруженных Сил СССР» от 28 января 1978 г.
  13. «70 лет Вооруженных Сил СССР»  от 28 января 1988 г.

 

Хос эһэбит бииргэ төрөөбүт убайа Новгородов Иван Васильевич (1915-2003) сэриигэ сылдьан тыҥатынан ыалдьан, Японияҕа харабылга уонна үлэ фронугар сылдьыбыт. Бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Анна Васильевна кэргэнэ Новгородов Михаил Тимофеевич (1904-1973) разведка взводун командира, Варшаваны босхолоспута, „Варшаваны босхолооһун иһин мэтээллээх“, икки Кыһыл сулус орденнаах сэрииттэн төннүбүтэ. Итиэннэ эһэбит Новгородов Василий Захарович бииргэ төрөөбүт убайа Гаврил Захарович уолаттара: Новгородов Кирилл Гаврильевич (1901-1963) сэрииттэн бааһыран, ыалдьан кэлбитин эһэбит уонна абаҕабыт ыарыылаабыттар, кыра уол Новгородов Николай Гаврильевич (1926-1998) Японияны утары сэриигэ кыттыбыта.

 

Авторы: А.Степанов, ученик 4 „б“  класса, С.Флегонтова, ученица 5 „в“ класса, К.Степанов, ученик 8 „б“ класса, К.Флегонтова, ученица 10 „б“ класса.