Николаева Мария Алексеевна (1931 г.р.)

Мин хос эбээм Николаева Мария Алексеевна 1931с. атырдьах ыйын 3 күнүгэр Таатта оройуонугар Ытык-Күөл бөhүөлэгэр боростуой дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон төрөөбүтэ. Убайа Ньукуус киниттэн 7 сыл а5а.

«О5о сааспытыгар а5абыт ыалдьан ,эрдэ өлөн, элбэх кыhа5аны көрсөн, улаапыппыт» диэн кэпсиир эбит хос эбээм. Ордук сэрии сыллара кинилэр дьыл5аларыгар улахан охсуулаах буолбут. Аймахтарыгар дьукаахтаhан олорорго күhэллибиттэр.

«А5а дойду сэриитэ хас биирдии ыалы таарыйбыт, онно эбии айыл5а эмиэ курааны аҕалан, элбэх дьон ити кэмгэ Таатта улууhугар бу дойдуттан бараахтаабыттар. Итинник кэмҥэ, биьиги дьахтар, о5о – аймах бары улэ5э тахсыбыппыт, улахан дьону кытта тэнҥэ сарсыардаттан киэhээ хойуукка дылы бааhына5а, огуруот аhын сыыhын ыраастааhынҥа, сүөhү кеөрүүтүгэр үлэлиирбит. Мин 1943-1944 сылларга Боробул сэлиэнньэтигэр «Комсомол ХХ сыла» колхоска оскуола о5олорун салайан бурдук ыhыытыгар, хомууругар, от оттооhунугар үлэлээбитим. Бурдук хомууругар илиинэн сиэрпэнэн быhан туруору баайан, мунньарбыт, онно улэлии сылдьан тохтубут бурдук туораа5ын да сиирбит көҥүллэммэт этэ. Үлүгэрдээх элбэх киhи хоргуйан өлбүттэрэ наhаа ыарахан уонна хомолтолоох этэ. Убайым сэриигэ ыҥырыллан барбыта, онтон 1944с инбэлиит буолан – аҥар атахтаах тыыннаах тиийэн кэлбитигэр үөрбүппүт. Сэриигэ хорсунун иhин «Кыhыл сулус» орденынан на5араадаланан төннүбүтэ» — диэн хос эбээм ыйыыталастахтарына кылгастык кэпсиир эбит.

Ити кэмнэргэ ас-таҥас кырыымчыгынан, аччыктыыры билиммэккэ, кыайыыны уhансан, хас биирдии киhи ким тугу кыайарынан, доруобуйаларын аахсыбакка үлэ үөhүгэр сылдьыбыттар. 1944с сааhыгар хос эбээм ийэтэ ыалдьан бу дойдуттан барбыт. Кини тулаайах хаалан үөрэ5эр төhө да үчүгэй, кыhамньылаах буолбутун иhин 7 кылааhынан үөрэхтээх хаалар, салгыыр кыа5а суох буолан, үлэлииргэ күhэллэр. «От-мас тиэйиитигэр, сүөhү көрүүтүгэр үлэлээн, олох ыарахаттарын көрсөн улааппыппыт» диэн биирдэ эмит ахтар эбит. Ким билиэ баарай, төhөлөөх харах уута тохтубутун, о5о саастарыгар тулаайах хаалыы бары эрэйин – муҥун көрсүбүттэрин.

1945 сылга сэрии бүтээтин кытта Кыайыы ыhыаҕар уоттаах сылларыгар килбиэннээх үлэлэрин иhин «Комсомол ХХ сыла»1942с муусустар 17 күнүгэр № ЦК ВКП уураа5ар оло5уран, бэрт ахааннаах киhини Сталин төбөлөөх мэтээлинэн на5араадалаабыттар, олор истэригэр мин хос эбээбэр  Мария Алексеевна5а эмиэ туттарбыттарын туhунан ахтан –санаан ааhар эбит.

Сэрии кэнниттэн олоҕун аргыhын көрсөн, Ючюгяев Иннокентий Родионовичка кэргэн тахсан 5 оҕоломмуттар. Убайа Николай сэрииттэн төннөн кэлэн баран ыал буолан 8 оҕоломмуттар. Сэриигэ бааhырыыта кыайа тутан, ыарахан оло5о дьайан, 53 сааhыгар бу дойдуттан барбыт.

Хос эбээм Мария Алексеевна олус сатабыллаах, кыайыылаах-хотуулаах, хорсун үтүө санаалаах, чиэhинэй , үөрүнньэн, аҕыйах саналаах эбит. Кини сатаабата5а, туохтан эмэ толлон турбута диэн суох, хаhан да санаатын туhэрбэт уратылаах эбит. Ыал буолан баран араас үлэлэргэ сылдьыбыт – сүөhү да керүүтүгэр, нэhилиэк пекарнятыгар килиэп да буhарыытыгар. Бочуоттаах сынньалаҥҥа баран, 60-нугар дылы олорбут. Пенсияга тахсан баран, бөhүөлэккэ араас өрүттээх общественнай олоххо активнайдык кыттыыбыт. Ордук үҥкүүнэн үлүhүйэр эбит, кыайыы 40 сылыгар юбилейнай ыhыахха пенсионердарга сүүрүүгэ 2-с миэстэни ылан турардаах эбит.

Мин хос эбээлээх эhээм чулуу үлэhиттэр, оҕолорун бииргэ сылдьан үлэгэ-хамнаска, чиэhинэй буоларга үөрэппиттэр. Барыларын үрдүк  үөрэҕи бүтэртэрэн, олох киэна артыгар үктэннэрбиттэр. Хос эhээм уоттаах сэрии кыттыылааҕа, 40-н тахса сыл холкуоска, совхуоска бухгалтерынан үлэлээн, сынньалаҥа тахсыбыт. Кинилэр бөhүөлэккэ биир тутаах ыал быhыытынан убаастанан олорбуттар, эбээм иистэнньэҥинэн, эhээм булчутунан, балыксытынан олохтоохтого биллэллэр эбит. Биһиги дьоммутун ахтабыт-саныыбыт, киэн туттабыт.

 

Ахтыыны суруйда 7в кылаас үөрэнээччитэ А.Искакова.