1. Төрөөбүт күнэ: муус устар 20 күнэ 1928 сыл.
  2. Төрөөбүт сирэ: Ньурба улууһун II Хаҥалас нэһилиэгэ.
  3. Үөрэҕэ: Марха сэттэ кылаастаах оскуолата.

Сэрии сылларыгар оскуолатын 1943 сыллаахха бүтэрэн баран, үргүлдьү “Кыһыл сиэн” колхозка чилиэнинэн киирэн хонуу араас үлэтигэр үлэлиир.

Сааскы өттүгэр ыһыыга сир хоруттаран, бурдук ыстаран, сайынын от оҕустаран, күһүнүн молотилканан бурдук астатан, кыһынын хаар типтэрэн, сылгы аһатан 1945 сылга дылы үлэлээн баран, 1946 сылга хонууга биригэдьииринэн үлэтин саҕалыыр.

1948 – 1949 сылларга Ньурба лесхоһугар объездчигынан үлэлиир. Онтон салҕыы саҥа бөдөҥсүйбүт Буденнай аатынан холкуоска кладовщигынан уонна тутуу биригэдьииринэн үлэлээн сылдьыбыта. 1952 сыллаахха 2 Хаҥалас нэһилиэгин сэбиэтин исполкомун секретарынан быыбардаммыта. 1953 сыллаахха Буденнай аатынан  уонна “Коллективист” холкуостар холбоһууларыгар хонуу биригэдьиирэ оҥорбуттара, онтон солбуйааччы бэрэссэдээтэлинэн талбыттара.

1956 сылтан Ньурбаҕа биир сыллаах младшай ветфельдшердар курстарыгар үөрэнэ сырыттаҕына, 1957 сыл кулун тутартан Түмүк нэһилиэгин Сэбиэтин исполкомун бэрэссэдээтэлинэн быыбардаммыта. 1959 сыллаахха Коллективист  Киров  Буденнай холкуостар базаларыгар тэриллибит Ленин аатынан холкуос учаастагын сэбиэдиссэйинэн, онтон сотору Маар комплекснай биригээдэтин биригэдьииринэн анаабыттара.

1962 сыллаахха  Мархатааҕы тыа  хаһаайыстыбатын механизациялыыр училищеҕа биир сыллаах трактористар курстарыгар үөрэнэн тракторист идэтин ылбыта. Онтон 1962 – 1969 сылларга хонуу – тракторнай биригээдэ биригэдьииринэн үлэлээбитэ, кэлин тутуу, хонуу биригэдьиирин эбээһинэһин сүктэрбиттэрэ.

1967 сыллаахха  Ленин аатынан холкуос оннугар “Марха” совхоз тэриллибитэ. 1974 -1979 сылларга Маар отделениетын управляющайынан, салгыы сүөһү иитиитин биригэдьииринэн, отделение управляющайынан, хонуу биригэдьииринэн үлэлээн сылдьыбыта. Онтон сүрэҕинэн иккис группалаах инбэлиит буолан үлэтин кэнники алта сылыгар Маар деткомбинатыгар тиэргэн ыраастааччынан сылдьыбыта. Повардарга остуолларын, олоппосторун оҥорон үлэһиттэр махталларын ылара.        Холкуоска 21, сопхуоска 23, деткомбинатка 6 сыл үлэлээн барыта 50 сыл үлэ ыстаастаммыта, үлэ бэтэрээнэ, сэрии сылларыгар үлэлээн тыыл бэтэрээнэ буолбута.

Уруккута ыһыллан олорбут производственнай тутуулары, фермалары Орто көлүйэҕэ кииннээн 800-чэ ынах сүөһү турар хотонун тутан, ынаҕы массыынанан ыыр, ноһуому транспортерунан таһаарар, автопоилкалаах, эбии аһылыгы кырбатар механизациялаах, итии уулаах гына тэрийиллибитэ. Ол түмүгэр Маар отделениета сопхуоска инники кэккэҕэ сылдьыбыта. Маар отделениетыгар муҥутаан 1200- чэ ынах сүөһүгэ, 700-чэ сылгыга диэри элбии сылдьыбыта, ынах сылы эргиччи ыатара. Хас биирдии фуражнай ынахтан 1300 – 1800 лиитирэ үүт ыанара, ынаҕы саптарыы үчүгэйдик тэриллэрэ, ол түмүгэр ынах сылы эргиччи төрүүрэ, сорох ынах сылга иккилии ньирэйи биэрэрэ.Элбэх сиилэс, эбии аһылык, көөнньөрбө бэлэмнэнэрэ.

Кэскиллээх үлэ сир оҥоһуутугар ыытыллыбыт. Сиэн түбэтигэр саҥа сири солоон, бааһына иэнин 150 гектарга тиэрдиллибит, оттон Одьулуун түбэтигэр 60 гектар сир саҥа оҥоһуллубут. Ыытыллыбыт үлэлэр түмүктэригэр техническэй культураны 300 гектарга, хортуоппуйу 50 гектарга тиийэ ыһа сылдьыбыттар. Холобур, 1973 сыллаахха валовойунан 449 туоннаны, биирдии гектартан 14 центнери, 1974 сыллаахха хортуоппуйу 333 туоннаны, гектартан 214 центнери ылбыттар.

Итини тэҥэ илии үлэтин чэпчэтиигэ үгүс үлэ барбыт. Ол курдук 1963 сыллаахха үүт эрийэр сэппэрээтэри уокка холбоон үс киһи үлэтэ солбуллубут. Эмиэ ити сыл тохсунньутугар саҥа от тиэйэр стоговоз оҥорон илиинэн от тиэйбэт буолбуттар. Оттук маһы циркулярка оҥорон дьиэ таһыгар эрбэтэн тэрилтэлэргэ, фермаларга бэлэмниир буолбуттар. Тутуу маһын тиэйэр — таһар трактор навескатыгар көтөҕөр стрела оҥоһуллан илии үлэтэ улаханнык чэпчээбит. Бу оҥоһуктары барытын биһиги эһээбит Николай Иванович иилээн – саҕалаан, салайан оҥорсубут.

Эһээбит Николай Иванович элбэх сыллаах үлэҕэ ситиһиилэрин ылбыт наҕараадалара туоһулууллар. Ол курдук, “Бочуот Знага” уордьан – 1966с., “Килбиэннээх үлэтин иһин. В.И.Ленин төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээн” – 1970с., Үлэ бэтэрээнэ -мэтээллэринэн, өссө норуокка биллэринэн И.В.Сталин төбөлөөх мэтээлинэн 1946 сыллаахха наҕараадаланан  Кыайыы 50 сылыгар 1995 сыллаахха Тыыл бэтэрээнэ диэн өйдөбүнньүк түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадаламмыта. “РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын соц. куоталаһыытын кыайыылааҕа”, 1975 сыллааҕы “Социалистическай куоталаһыы  кайыылааҕа” бэлиэлэринэн, элбэх Бочуотунай грамоталарынан бэлиэтэммитэ.  Хонуу үлэтигэр иккис разрядтаах тыа хаһаайыстыбатын маастара аат иҥэриллибит.  Түмүк нэһилиэгин уонна Марха сопхуос Бочуотун кинигэлэригэр киллэриллибитэ. Улуус уонна нэһилиэк социальнай – экономическай сайдыыларыгар киллэрбит кылаатын, эдэр көлүөнэни иитиигэ үтүөлэрин иһин, Түмүк нэһилиэгэ төрүттэммитэ 100 сылын туолуутунан сибээстээн  эһээбитигэр Николаев Николай Ивановичка  Ньурба улууһун бочуоттаах гражданина  үрдүк аат 1998 сыллаахха иҥэриллибитэ.

Дь. Николаев, 5 “В” кылаас