Никитин Семен Степанович (1935 г.р.)

 

Аҕабыт үлэһит уонна чиэһинэй буоларга ииппитэ.

Биһиги аҕабыт Никитин Семен Степанович 1935 сыл куһүнүгэр Хотуйа үрэх төрдүгэр Бөтүҥтэн хотугулуу-илин баар «Алыҥах» диэн кыра алааска төрөөбут. Ийэтэ Евдокия Семеновна? (Дьэбдьиэй) ити алааска олохтоох Ивановтар диэн ыаллар кыыстара, аҕата Степан Иванович Никитин Алтантан төрүттээх эбит. Төрөппүттэрэ биир ыйдаах оҕолорун кытта саҥа турбут муус урдунэн Амманы туораан, «Хайа анна» диэн сиргэ олохсуйан «Кыһыл Кэккэ» холкуоска улэлээбиттэр, оччотооҕу кэмҥэ сайынын – от үлэтэ, кыһынын – сүөһү көрүүтэ буолара. Сэрии саҕаламмытыгар алталаах оҕо аармыйаҕа дьону атаараллын өйдөөн хаалбыт – олорор сирдэриттэн Промкомбинат утарыта Амманы өрүһү туоруур сиргэ диэри атаарар дьон бары сатыы хаампыттар, элбэх киһи эбитэ үһү. Сэрии сылларыгар аҕата үлэ боруонугар — таһаҕас тиэйиитигэр барбыт, онон кыра уол ийэтинээн сүөһү көрүүтүгэр сылдьыбыттар. Биир сайын улахан кураан буолбутугар илин үрэхтэргэ холкуос сүөһүтүн көһөрөн тахсан оттообуттар, сүөһүлэрин көрбүттэр эбит. Аҕата икки сыл буолан баран эргиллэн кэлэн холкуоска биригэдьиирдээбит, ийэтэ оҕуруокка улэҕэ киирбит. Биһиги аҕабыт сайынын о5уруокка уу таһан кутан, сыыс от үргээн, кыһынын хортуоппуй харайар сиргэ хортуоппуй ыраастаан улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбит. Ити кэмҥэ холкуостаахтарга нуорма лэппиэскэ түҥэтэллэрэ, биир күҥҥэ улэһиккэ 400 грамм лэппиэскэ тиксэрэ, үлэлиир о5о улахан киһи нуорматын аҥарын эрэ ылар эбит, онтон үлэлээбэт о5о отой даҕаны тиксибэт. Итинник ыарахан кэмнэр сэрии сылларыгар ааспытттар, киһи үлэлээн эрэ тыыннаах хаалар кэмэ эбит.

Оскуолаҕа киирэр сааһыгар аҕабыт уөрэммэтэх, ол оннугар сайын оҕус сиэтэр, күһүн күрүө оҥорсор, кыһын дьонугар көмөлөһөр эбит. Онон улаатан баран улахан дьон оскуолатыгар кылгас кэмҥэ үөрэнэн кыратык ааҕар буолбут. Аҕабыт 14 сааһыттан булчут буолан, абаҕатын Никитин Иван Иванович (Таппый) салалтатынан тииҥнии Алдан өрүс, Мил үрэх соҕуруу салааларынан 50-60 көстөөх сири кыһыны быһа кэрийэллэр эбит. Итиннэ Никитин Семен, кэскиллээх эдэр булчут, урдук көрдөрүүлэри ситиһэр. 1957 сыллаахха Дьокуускай куоракка буолбут Саха республикатын булчуттарын 2-c слеттарыгар, Амма оройуонун делегациятын састаабыгар талыллан, кыттыыны ылбыт, премиянан наҕараадаламмыт.

Ханнык баҕарар үлэттэн толлубат уолу колхозтар бөдөҥсүйэр кэмнэригэр «Куурай» колхозка көмөҕө көһөрөллөр – онно куһун бурдук хомууругар, кыһын бурдук ыраастааһыныгар, саас ыһыыга үлэлээбит. Биһиги аҕабыт ордук өрө көтөҕүллэн сайын от үлэтигэр ат охсор массыынатынан «Кыһыл Кэккэ» киэҥ ходуһаларын килэччи оттуулларун кэпсиир. Оччотооҕу «Кыһыл Кэккэ» сирэ элбэх киһилээх-сүөһүлээх, Уһун Күөл уутун иҥэрбит күүстээх-уохтаах үлэһит дьонноох, быйаҥнаах, кэрэ айылҕалаах этэ. Аҕам төрөппүттэрэ иккиэн сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэлэрин иһин мэтээлинэн наҕараадаламмыттара, аҕабыт бэйэтэ эмиэ тыыл ветеранын бочуоттаах аатын сүгэр.

Биьиги — о5олор, улаатан оскуолаҕа барар буолуубутугар, дьоммут Бөтүҥҥэ көһөн тахсаллар. Манна кэлэн эмиэ фермаҕа даҕаны, субан да сүөһүгэ иккиэн үлэлээбиттэрэ, аҕабыт сайын бостууктуура, ийэбит ыанньыксыттыыра. Бу кэмҥэ совхоз тэриллибитэ, тутуу бөҕө саҕаламмыта. Аҕабыт тутуу биригээдэтигэр улэлээн Бөтүҥҥэ элбэх тутууга кыттыбыта. Ол курдук саҥа оскуола, кулууп, гараж, араас хаһаайыстыбаннай тутуулар, элбэх олорор дьиэ тутуутугар биһиги аҕабыт сугэтин суола хааллаҕа, көмүс көлөһүнэ иҥнэҕэ. Кэнники сылларга кыһынын оскуола, детсад, кулууп тэрилтэлэригэр кочерагынан пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ, сайынын бааһына, дойду харабылынан улэлиирэ, ол быыһыгар «Үрэх төрдүгэр» бырыһыаҥҥа оттуура.

Ийэбит сэрии сылларыгар тулаайах хаалан, оҕо сааһа олус эрэйдээх, кырыымчык олоххо ааспыта кэлин доруобуйатыгар охсуулаах буолбута, 1976 сыллаахха, баара суоҕа 40 сааһыгар күн сириттэн барбыта. Кини оҕолорун дьонно үтүө сыһыаннаах, ыраас-чэнчис, улэттэн туора турбат буоларга ииппитэ, асчыт быһыытынан, иистэнньэҥинэн дьонно биллэрэ. Кини миэхэ – улахан уолугар, үөрэхтээх киһи буолаар диэн эппитин толордум дии саныыбын.

Аҕабыт түөрт оҕолорун барыларын соҕотоҕун атахтарыгар туруоран, хайа даҕаны ыарахан үлэттэн толлубат гына иитэн, бэйэтин сэмэй, чиэһинэй олоҕунан биһиэхэ барыбытыгар – оҕолоругар, сиэттэригэр холобур буолар. 90 сааһыгар сылдьар Никитин Семен Степанович – сэрии кэмин оҕото, бэйэтин көлүөнэтин биир бастыҥ киһитэ, биһиги төрөөбүт дойдубут өр сыллаах историятын тыыннаах туоһута буолан, олорбут олоҕо, үлэлээбит үлэтэ кэнэҕэски ыччаттарын кэпсээнигэр киирэригэр, сэһэн-номох буоларыгар бигэтик эрэнэбит.

Автор: П.С.Никитин