Никифорова Мотрена Осиповна (1935 г.р.)

Колхоз кыһамнньытынан

Мин, Никифорова Мотрена Осиповна,1935 сыллаахха колхозтаах кэргэҥҥэ Хаҥалас Одьолуунугар төрөөбүтүм. Оччолорго «Буденнай» колхоһа дэнэрэ, 30-тан тахса үлэһиттээҕэ. Сүөһү иитиитинэн, бурдук үүннэриитинэн, булдунан, балыктааһынан дьарыгырар этилэр. Колхоз бэрэсэдээтэлинэн Григорьев Марк (Сараакап) диэн киһи үлэлиирэ.1941 сыллаахха мин алталаахпар сэрии саҕаламмыта, 1942с. колхоз төһүү үлэһиттэрэ, 18-тан 35-гэр дылы саастаах эр дьонноро сэриигэ ыҥырыллан барбыттара. Мантан ыла сэрии ыархан сыллара саҕаламмыттара. Үлэһит илии тиийбэт этэ. Аһылык, таҥас бараммыта, аччык аҥаардаах дьон түүннэри- күнүстэри кэриэтэ үлэлиллэрэ. От-мас тиэйиитэ, хотон үлэтэ барыта дьахталлар, хороччу улаатан эрэр оҕолор,оҕонньоттор,эмээхситтэр санныларыгар сүктэриллибитэ.

Сайын курааннаан, от, бурдук кыайан үүммэккэ сутааһын саҕаламмыта. Ыалларынан бурдугу кээмэйинэн түҥэтэллэрэ. Ол дьылы тахсарга, олох тиийбэт этэ. Дьахталлар, оҕолор күһүн бааһынаны кэрийэн, кутуйах хаһаас бурдугун, сиргэ тохтубут бурдугу хомуйаллара. Бу маны бэйэлэригэр ылаллара бобуулаах этэ. Хомуйан баран туттарыахтаахтар.

Бэйэлэригэр кистээн ылбыттарын биллэхтэринэ сууттаналлара. Бурдук, эт, арыы барыта колхозтартан хомуллан фроҥҥа ыытыллара. Сэттэлээх, аҕыстаах оҕолор саас бурдук ыһыытыгар,бааһына хорутуутугар оҕус сиэтэрбит.Син биир улахан дьону кытта бииргэ сарсыарда алтаттан киэһэ 10-ҥа,11-гэ дылы тэҥҥэ сылдьарбыт. Оччолорго элбэх киэҥ-куоҥ бааһыналарга бурдук үүннэрэллэрэ.

Сарсыарда,эбиэккэ,киэһэ суораты кытта кураанах лэппиэскэ оҕотунан үссэнэрбит.Эриллибит үүтүнэн суорат оҥороллоро,ону бааһыналары кэрийэн өйүө түҥэтээччи түҥэтэрэ.Киэһэ үлэттэн кэллэхпитинэ,бары түмсэн,төһө бааһына хорутуллубутун,төһө бурдук ыһыллыбытын,күннээҕи былаан туолбутун,туолбатаҕын,сарсыҥҥы үлэ сорудаҕын,сэрии ханна,хайдах баран иһэрин,ыаллыы колхозтар хайдах үлэлээн хамсаан олороллорун туһунан колхоз бэрэсэдээтэлэ эбэтэр оройуонтан тахса сылдьар боломуочунайдар билиһиннэрэллэрэ.Тууларга балык,тиргэлэргэ кустар туттарыллыбыт буоллахтарына ыалларынан үллэстэн син ой-бото аһаан утуйарбыт.Бурдук үлэтэ бүттэҕинэ от үлэтэ саҕаланара.Оҕолор от мунньуутугар мунньааччынан,кээһиигэ оҕус сиэтээччинэн,хороччу улаатан эрэр уолаттар от охсуутугар охсооччунан сылдьаллара.
Эмиэ сарсыардаттан киэһээҥҥи дылы улахан дьону кытта тэҥҥэ сылдьарбыт.Кыһынын буочуканан сүөһүлэргэ эбэттэн уу баһарбыт,уолаттар от-мас тиэйсэллэрэ.Аччык аҥаардаах,куһаҕан таҥастаах-саптаах оҕолорго кыһыҥҥы тымныыга күүһүҥ таһынан үлэлээһин олус ыархана.Үлэни үчүгэйдик аттаран туруорар,дьон кыһалҕатын өйдүүр бэрэсэдээтэллээх буолан,Одьулуун «Буденнай» колхуос дьонноро хоргуйан өлүүттэн,хаайыыга барыыттан быыһаммыттара.Кыһынын,сайынын мин аҕабын Никифоров Осип Никифоровиһы үлэтин быыһыгар туруоран,колхуос дьонун аһатарга бултатара.Кыһынын эбэҕэ туу уган балыктаан,туһах иитэн куобахтаан,өрүс балыгын балыктаан,улахан балыгы аҕалан,сүгэнэн кырбаан түҥэтэллэрэ.Онон мииннэнэн колхуос дьоно улаханнык хоргуйары билбэтэхтэрэ.

Бу «Буденнай»колхоһугар оҕо да,улахан киһи да өттүттэн хоргуйан өлүү таһаарыллыбатаҕа.Атын колхозтарга ыал ыалынан хоргуйан өлбүттэрин туһунан дьулаан сураҕы истэрбит.Ол курдук,Сиэнтэн сыккырыыр тыыннара хаалбыт дьоннору,оҕолору көһөрөн аҕалтаабыттара.Олор тыыннаах ордубуттара.

Саас ыам ыйыгар,Советскай Армия саллааттара Берлиҥҥэ немецкэй фашистары кыайбыттарын туһунан улахан үөрүүлээх сурах кэлбитэ.Кыайыы күнүгэр аналлаах мунньахтар буолбуттара.Дьон сүргэтэ көтөҕүллүбүтэ.Сотору буолан баран,сэриигэ баран тыыннаах ордубут саллааттар кэлитэлээн барбыттара.Аны олоҕу чөлүгэр түһэриигэ күргүөмнээх үлэ саҕаламмыта.Колхуостары бөдөҥсүтэн,Маарга кииннээн тэрийбиттэрэ.Онон кыра колхозтар бары түмсэн,Маарга көһөн киирбиппит.Олох сыыйа-баайа тупсан барбыта.Оҕолор үөрэнэн барбыттара.Биһиги сэрии кэминээҕи оҕолор үксүбүт кыайан үөрэммэтэхпит,үөрэнэр да сааспыт да ааһан хаалбыта. Түөрт кылаас кэнниттэн Мархаҕа баран,үөрэнэр этибит.Таҥаспыт-саппыт,аспыт да мөлтөх буолан,кыайан уунан үөрэнэр кыаҕа суохпут этэ.Ол иһин эрдэ 13-тэн,15-тэн колхозка үлэлээн барбыппыт.

Бары өйбүтүн-санаабытын,күүспүтүн-уохпутун олох тупсарын туһугар ууран туран үлэлиирбит. Чахчы олох тупсубута. Биһиги үлэбит сыаналаммыта, үксүбүт араас грамоталарынан, мэтээллэринэн, орденнарынан, сыаналаах бэлэхтэринэн наҕараадаламмыппыт. Мин ол курдук правительство, Саха АССР грамотатынан, үгүс оройуоннааҕы сэбиэт грамоталарынан, «Бочуот знага» орденынан, юбилейнай мэтээллэринэн, значоктарынан, сыаналаах бэлэхтэринэн наҕаарадаланан,үлэлээбит үлэм сыаналаммытыттан астынан үөрэбин.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ