Неустроев Николай Петрович (1945 г.р.)

 

“Хара килиэп”

Оо, үчүгэй да этэ ол хара килиэп сыта… Били Кэрээкин оҕонньор Дуруһууна бөһүөлэгин бэкээринэтигэр кинини биэс саастааҕар “Килиэп үктүү” кэл диэн ыҥырыаҕыттан, ол килиэп сыта билигин даҕаны кини өйүттэн тахсыбат…

Николай Петрович Неустроев Абый оройуонун киининэн урут буолар Дуруһууна бөһүөлэгэр Мотрена Христофоровна Жиркова, Петр Андреевич Неустроевтар дьиэ кэргэттэригэр 1945 сыл атырдьах ыйын 14 күнүгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ почтаҕа үлэлиирэ, аҕата тутууга үлэлиирэ. Индигир өрүс үрдүгэр улааппыт буолан, кустаан – балыктаан улааппыта. Күстэх, сордоҥ – остуол бастыҥ астарынан ол кэмҥэ буолаллара. Биэс – алта сааһыттан, убайдарын батыһан, бултуур буолбута. Ийэтэ, оҕом бултаата диэн, ыраахтан үөрэн көрсөрүн, Николай Петрович бу баар курдук саныыр. Аны ол кустарын кыратыттан бэйэтэ үргээн астыыра. Аҕа Дойду сэриитин да сылларыгар уонна кэнники да сылларга почта  олохтоохторго биир тыын суолталаах хайысханан буолара, кэмигэр тиэрдиллибит сурук – бичик, хаһыат хас биирдии киһиэхэ уйулҕатыгар олус улахан сабыдыаллааҕа. Кыра Коля биэс – алта сааһыттан, кыһыннары – сайыннары ийэтигэр көмөлөһөн, бөһүөлэк устун почта таһара, үчүгэй сонунун иһин кыра Коляны махтаммыт нэһилиэк олохтоохторо кэмпиэтинэн – бэрээнньэгинэн күндүлүүллэрэ.

Дьонноро Дуруһуунаҕа бэкээринэ аттыгар олороллоро. Биирдэ, биэс саастааҕар, бэкээринэ үлэһитэ Кэрээкин оҕонньор “килиэп үктүү” диэн  үлэҕэ ыҥырбыт. Коля уолу Кэрээкин оҕонньор, сытыы – хотуу, эрчимнээх диэн, үлэҕэ ыҥыран, биэс саастаах Коля уол, турунан туран, үлэлээх киһи буоллум, мин да туһалаахпын диэн киэн туттан, хас да сайыны быһа бэкээринэҕэ үлэлээбит. Оҕонньор, уол атахтарын ып ыраас гына сууйан баран, мас буочука иһигэр уган кэбиһэрэ, уол ыллыы – туойа күнү быһа тиэстэ үктүүрэ. Билигин, 80 сааһыгар үктэнэн баран, Николай Петрович өйүгэр ол, кыракый түннүгүнэн быгар сайыҥҥы күн уотугар, ип – итии бэкээринэҕэ, кини тиэстэ үктүү сылдьара уонна ол килиэп сыта ааспат – арахпат ахтылҕан буолан сылдьаллар… Үлэтин манньатыгар Коляҕа, ийэтэ тикпит сиитэс ырбаахытын тэллэҕэр, субу буһан тахсыбыт килиэп бытархайын хомуйан, куталлара. Ону Коля, таһырдьа кэтэһэ – манаһа  сылдьар, аччык табаарыстарын күндүлүүрэ. Оо, ол килиэп сыта билигин да оҕо сааһын санатар. Үлэһит киһи быһыытынан, булугас – талыгас диэн, доҕотторугар дьоруой буолара. Кэрээкин оҕонньор кэнники кинини Хара килиэп диэн ааттаабыт, быһыыта бэкээринэҕэ сайын харааран – бороорон, тиритэн – хорутан, хап – хара буолбутун иһин буолуо. Ол хос аата оскуолаҕа кириэр дылы иҥэн хаалбыт. “Оо, Хара килиэп иһэр”, — диэтэхтэринэ, дьоруойдуу туттан хаамара.

Николай Петрович оскуолаҕа ахсыс кылааска үөрэнэр сылыгар, Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрэн кэлбит физкультура учуутала Илья Васильевич Павлов, оҕолор ортолоругар хайа да түгэҥҥэ үөрэ-көтө сылдьар, сылбырҕа, сытыы-хотуу уолу бэлиэтии көрөн, тустуунан дьарыктаан барбыт.

Өрөспүүбүлүкэ көбүөрүгэр оҕолор истэригэр 63 киилэҕэ тэҥнээҕин булбатаҕа. Тириэнэрэ И.В. Павлов, уолун Коля Неустроевы, оччолорго тахсыылаахтык туста сылдьар улахан маастардары кытта тутуһуннарара, Николай Петрович кинилэри кытары бииргэ эрчиллэн, үчүгэй тустуук тахсан иһэрэ эрдэттэн биллибитэ.

Тыйыс айылҕалаах хоту дойду киһитэ буолан, Николай Неустроев сылайбат сындааһыннаах, эстибэт эрчимнээх. Бултуурун-алтыырын сөбүлүүр. Улахан булка сылдьара, “тыатааҕыны” да сирэй көрсүтэлээн, суоһарталаабыт түгэннэрдээх. Сатыы, ат миинэн, былыргылыы, үрүйэлээх-хайалаах, иһирик ойуурдаах, уулаах-хаардаах, обоччолоох, дулҕалаах кый-ыраах сирдэринэн хоно-сүтэ тэлэһийэрин сөбүлүүр. Инньэ-гынан, быстыбат бырдылаах, тулуурдаах, харса-хабыра суох. Кыайыгас-хотугас. “Күүс-уох хантан кэлиэй”, — диэн күлэн лэһигирэтэн кэбиһэр гынан баран, бэйэтин лаппа кыанар уонна чэгиэн эттээх-сииннээх буолан дойду ааттаахтарыныын хапсыһыыларга баһыйталаатаҕа. Дэлэҕэ, абытай киирсиилэргэ, кэлин, Олимпиада, аан дойду чөмпүйүөннэринэн буолуталаабыт күүстээх-күдэхтээх Кавказ хотойдорун хотуталыа дуо! Аллар атаһа суруналыыс Николай Ребров доҕорун туһунан олус барсар ааттаах “Хотугу холорук” диэн дьоһун кинигэни суруйан таһаартарбыта.

Арассыыйа, ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар Олимпийскай чөмпүйүөннэри Роман Дмитриеви, Иван Ярыгины кытта чугастык доҕордоспуттара. Тустан бүтэн баран Москваҕа тириэнэрдэр Үрдүкү оскуолаларын үөрэнэн бүтэрбитэ. Саха АССР көҥүл тустууга сүрүн тириэнэринэн, онтон көҥүл тустууга Саха Сиринээҕи ССРС Судаарыстыбаннай тириэнэринэн үлэлээбитэ. Уонтан тахса сыллар усталарыгар саха тустуутун соргулаах дьылҕата сүрүн тириэнэр Николай Петрович илиитин иһинэн ааспыта. Тустууктарбыт Сойуус, Европа, Аан дойду үрдэллэрин, Олимпиада чыпчаалларын эрдээхтик дабайбыттара. “Выездной” тренер быһыытынан Өрөспүүбүлүкэ таһыгар сылдьыталаан үлэлээһин, өркөн өйдөөхтөрдүүн өйдөһүү, өйөнсүү Николай Петрович улахан көдьүүстээҕин көрдөрбүтэ, биллэрбитэ. Күүстээх саха бөҕөстөрө ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын кытта үөрэтэр-эрчиллэр түмсүүлэргэ бэлэмнэниини баралларын тэрийэрэ, салайара. Н.Н. Волков “туйаҕын хатарааччы” быһыытынан, тириэнэрин суолун тутуспута. Саха тустуутун туһугар сүрдээҕин сыраласпыта, Саха тустуутугар суолу аспыта. Кырдьыга да оннук. Киин сири, дойду бас-көс тириэнэрдэрин кытта өйдөһүүтэ суох тустууну таһаарар уустуктардаах буолуо этэ. Кыайыы-хотуу кэлэрэ “тустуу уйаларыгар” тиийэн истиҥ кэпсэтиилэртэн эмиэ тутулуктаах.

Николай Петрович Дьокуускай к.  Ф.А. Соловьев дириэктэрдээх тустууга аналлаах түмсүүлээх  уонна үрдүк көрдөрүүлэрдээх 3 №-дээх оҕо успуорт оскуолатыгар тириэнэрдээн баран, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

Николай Петрович Неустроев – көҥүл тустууга ССРС чөмпүйүөнэ. Кини соҕуруу киин куораттарга барбакка, бэйэтин Саха Сиригэр олорон, эрчиллэн, Сэбиэскэй Сойуус  көҥүл тустууга чөмпүйүөнүнэн буолары ситиспитэ. Өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан кини көҥүл тустууга ССРС успуордун маастарынан буолбута. Саха АССР түөрт төгүллээх чөмпүйүөнэ,  РСФСР чөмпүйүөнэ, Сэбиэскэй Сойуус кыһыл көмүс уонна боруонса мэтээллэрин хаһаайына, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах успуорт маастара. СССРтан Саха сирин көҥүл тустууга сүрүн уонна Судаарыстыбаннай тириэньэрэ. Саха АССР уонна Арассыыйа Федерациятын үтүөлээх тириэньэрэ, Абый улууьун бочуоттаах олохтоо5о Николай Петрович Неустроев саха тустуутун номоҕор киирбит бөҕөс.

Николай Петрович кэргэнин Любовь Дмитриевналыын дьоһун олоҕо салҕанар. Амарах дьиэ-кэргэн эйэҕэс эһэлэрэ, амарах аҕалара. “Хара килиэп — Хотугу холорук” тулааһына сырдык-ыраас, холумтана сылаас буолан, дьол биһигэр угуттанан олорор.

 

 

Автор: К. Марк, ученик 10 класса.