Насырова Мария Семеновна

 

Насырова Мария Семеновна — Саха АССР үтүөлээх учуутала, педагогическай үлэ уонна тыыл ветерана.

Мин хос эбээм, Насырова Мария Семеновна 1920 сыллаахха Үөһээ Бүлүү оройуонугар, «Мэгэдьэк» диэн бүтэй алааска күн сирин көрбүтэ.

12 сааһын туолуор диэри үөрэх сырдыгыттан матан олорбута. Кини дьонугар хаһаайыстыба үлэтигэр көмөлөһөрө: ынах ыыра, балбаах балбаахтыыра, оҕо көрсөрө –күн ахсын үлэ баһаам буоллаҕа. Аҕата Сэмэн оҕонньор: «Эс, биһиги кыыс оҕону үөрэттэрэн тугу туһаныахпыт буолуой?» диэн тыллааҕа. Оччолорго кинилэртэн түөрт биэрэстэлээх «Ороһу» диэн сиргэ аан маҥнай оскуола аһыллыбыта. Эбээм, эрэйдээх таҥаһа –саба куһаҕаныттан кыбыстан үөрэнэр оҕолортон наар туора хаама  сылдьара, оскуола иһигэр киирэ сылдьыбыта да суох этэ.

Сэбиэскэй былаас эбээбэр дьолу-соргуну аҕалбыта. Кини 12 сааһын туолбутун кэннэ, нэһилиэк сэбиэтэ кыыс төрөппүттэрин «Оскуолаҕа киирэр саастаах оҕону үөрэттэрбэккэ олорор эбиккит» диэн эрийэн, ыстараабынан куттаан, үөрэххэ киллэрбиттэрэ. Эбээм  балаҕан ыйын бастакы күнүгэр саҥа саары этэрбэстэнэн, сибэкки ойуулаах ырбахыны кэтэн, уһук сиргэ үөскээбит килбик кыыс оҕо тыа ыллык суолун устун оскуолаҕа баран иһэрин тус олоҕун саамай дьоллоох сарсыардатын быһыытынан сыаналыыр этэ.

Бу дьыл  сааскытыгар Мария Семеновна  үөрэҕин бүтэрэн, сэриигэ барбыт учууталлары солбуйан, народнай учууталлар халыҥ армияларын кэккэтигэр киирбитэ. Мария Семеновна   учууталлаабытын   бастакы   сылларыттан    бэйэтин   оҕолоругар  ийэлии  истиҥ  дууһатынан    сыһыаннаһар.   Кинини   олохтоох нэһилиэнньэ, төрөппүттэр уонна үөрэнээччилэр дириҥник ытыктыыллар.

Бу сыл эбээм Саввинов Дмитрий Николаевич, диэн учуутал киһиэхэ кэргэн тахсар. 1942 сыллаахха Дмитрий Николаевич призывынан сэриигэ барар, уонна 1944 сыллаахха Польша сиригэр өлөн хаалар.

Мария Семеновна 1942 сыллаахха уол оҕону төрөтөн, аҕатын аатын биэрэн Дмитрий диэн ааттыыр. Кини төһө да кыра оҕолоох буолан баран, бар дьону кытары тэҥҥэ үлэлиир. Сэриигэ сылдьар воиннарга халыҥ таҥас тигэр, танковай колоннаҕа анаан харчы хомуйар, государствоттан кыайыы туһугар заем ылар. Сэрии суос сыллара хорсун санаалаах, дьулуурдаах үлэһит дьону таһаарбыта.

Сэрии кэнниттэн эбээм 1948 сыллаахха Горохов Константин Христофорович, кадровай военнай, огдообо киһини кытта билсэн иккистээн кэргэн тахсар. Константин Христофорович Роза диэн кыыс оҕолоох.

1954 сыллахха эбээм аах Уус-Алдан оройуонугар көһөн кэлэллэр. Константин Христофорович манна прокурорунан ананан үлэлии кэлэр. Эбээм бииргэ төрөөбүт эдьиийиттэн уол оҕону иитэ ылар, кинини Сеня диэн ааттыыллар.

Мария Семеновна үйэ чиэппэрин устата Бүлүү оройуонугар Оҥхой, Ороһу, Үөһээ- Бүлүү оскуолаларыгар кэлин Мүрү орто оскуолатын начальнай кылаастарыгар учууталынан уонна завуһунан үлэлиир. Кинини оройуон учууталлара, оҕолоохтор уонна общественность өр сыл үлэлээбит баай опыттаах, ураты талааннаах «учууталлар учууталларын» быһыытынан билэллэр.

Мария Семеновна салайааччылаах Мүрү начальнай оскуолатыгар тэриллибит бастыҥ опыта оскуолата ситиһиилээхтик үлэлиир. Бу оскуолаҕа М.С. Гоголева, А.Н. Окоемова, М.С. Бурнашева, Е.К. Белямова, М.В. Пухова курдук өр сылларга үлэлээбит педагогическай үлэ маастардара бааллар.

Кэлин Мария Семеновна Муру, Томтор, Мындааба, Чараҥ, Майаҕас, Хатыҥ-Сыһыы оскуолаларыгар КМО салайааччытынан үлэлиир. Бу эмиэ оройуоҥҥа биир бастыҥ үлэлээх КМО быһыытынан биллэр.

  • Мария Семеновна өр сыллаах үтүөкэннээх үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта. Кини «1941-1945 с. Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр «Килбиэннэх үлэтин иһин» уонна «Үлэҕэ туйгунун иһин» медалларынан наҕараадаламмыта. Мин хос эбээбэр элбэх улууска биллэр дьоннор үөрэммиттэрэ, ол истэриттэн этиэххэ сөп: Кондратьева Мотрена Христофоровна, Цой Клавдия Ивановна, Бочкарев Иван Прокопьевич, Попов Семен Михайлович, уонна мин маҥнайгы учууталларым – Колесова Анна Николаевна, Пермякова Валентина Алексеевна.
  • Хос эбээм сиэннэрэ кини саҕалаабыт педагогическай династияны салҕаатылар. Төрөппүт уолун, Савинов Дмитрий Дмитриевич, кыргыттара Марфа Дмириевна уонна Татьяна Дмитриевна Мүрү иккис нүөмэрдээх оскуолатыгар кэскиллээхтик үлэлии сылдьаллар, ийэм эбээм аатынан ааттанан эмиэ Мария Семеновна диэн. Кини эмиэ педагог идэлээх, билигин Саха республикатын үөрэх министиэрстибэтигэр үлэлиир.
  • Мин төһө да Мария Семеновнаны тыыннааҕар көрбөтөх буоламмын, аймахтарбыттан кини туһунан элбэҕи истэммин, хос эбээбинэн киэн туттабын. Мин олохпор кини сырдык мөссүөнэ куруутун үтүө холобур буолуоҕа.

 

Автор: МОБУ Якутская городская национальная гимназия им. А.Г. и Н.К.Чиряевых